Tíminn - 23.06.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Laugardagur 23. júní 1990
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir, alþingismaður, ræðir um
kvennabaráttu og jafnrétti í tilefni af baráttudegi kvenna, 19. júní:
Að stilla karimanninum
upp eins og ófreskju
Nafn Aðalheiðar Bjarnfreðsdóttur kemur upp í huga margra þegar
rætt er um kvenréttindi og verkalýðsmál, svo mjög hefur hún látið í
sér kveða á báðum sviðum í gegnum árin. í tilefni af nýafstöðnum
kvennadegi þann 19. júní, þegar konur fylktu liði í miðbæinn til að
fagna 75 ára kosningarétti kvenna hérlendis, fór blaðamaður Tím-
ans til fundar við Aðalheiði. Hún var fyrst spurð að því hvort henni
fyndist verkalýðsbarátta og kvenréttindabarátta vera eitt og hið
sama.
„Það er það auðvitað að mörgu leyti.
Eins og allir vita em konur afskiptar í kjör-
um, það gilda engan veginn sömu laun fyr-
ir sömu vinnu. Verkalýðshreyfingin er
náttúrlega að beijast fyrir betri launum og
alltaf að beijast fyrir meiri launajöfnuði.
Hins vegar geta konur ábyggilega verið
kúgaðar þó svo að þær séu í svokölluðum
æðri stéttum, og þá á ég við vel menntaðar
og vel efnaðar konur, þannig að það er ekki
alveg hægt að alhæfa þetta. Þó hef ég alltaf
sagt að kvennabarátta væri stéttabarátta.“
Hvers konar faðir er það
sem vill mismuna
bömum sínum...
„Ég hef einnig alltaf litið á kvenréttindi
sem almenn mannréttindi. Það getur ekki
staðist að helmingur mannkyns hafi ekki
sömu réttindi og hinn helmingurinn aðeins
af því að hann er af öðm kyni. Þess vegna
ættu allir þeir sem hafa réttlætiskennd að
beijast fyrir kvenréttindum, hvort sem það
em konur eða karlar. Hvað græðir verka-
maður á því að systir hans sé á lægri laun-
um og nafí minni rétt en hann? Hvers kon-
ar eiginlega er það, ef faðir vill mismuna
bömum sínum þannig? Menn þurfa að fara
að hugsa þetta út frá þessu. Og konur verða
að hætta að lita á það sem sjálfsagðan hlut
að þær éigi ailtaf að vera í þjónustu við
karlmenn.1'
konumar væm einhuga um að ná sínum
réttindum. Því miður em þær það ekki.“
Karlmennina í lið
með okkur
- Telur þú þá að konur eigi sjálfar sök
á því að hafa ekki náð lengra í sinni bar-
áttu?
„Ja, sök - ég veit ekki hvort það eigi að
kalla það sök hvorki hjá konum eða körl-
um. Þetta síast inn í fólk í uppeldinu. Þetta
hefur alltaf verið svona og þetta er svo rót-
gróið. Það alast í raun og vem allir upp við
þetta, og það er öðmvísi litið á réttindamál
karla en kvenna. Og konumar em með
þetta líka þó svo að óréttlætið brenni á
þeim, og þó að þær finni það, þá er þetta
svo lífsseigt.“
- Hvað er þá til bóta?
„Ég er ein af þeim sem held að við verð-
um að fá karlmennina með okkur í þessa
baráttu. í raun og vem mælir öll skynsemi
gegn því að þetta sé svona, og óréttlætið á
hver einasti sæmileg réttsýnn maður að sjá
hvorí sem um karl eða konu er að ræða.
Við eigum ekki aða vera í stöðugu stríði
við karlmanninn heldur eigum við að fá
hann með okkur í baráttuna. Það er hrein-
lega fáránlegt eins o» það er.“
Sýna meiri þroska en við
með frumkvæði...
finnst i raun og vem ágætt að virrna með
þeim,það má bara ekki gefa þeim eftir því
þeir vilja ráða. En því miður þá em það oft
konur sem styðja þetta hjá þeim. Én mér
fínnst það lika ósanngjamt hjá konum sem
vinna að stjómmálum að gera karlmanninn
að hálfgerðri óffeskju. Ég er bara alls ekki
sammála því.“
- Finnst þér það hafa einkennt okkar
kvennapólitík?
„Já, mér fínnst of mikið gert af því að
stilla karlmanninum upp eins og hann eigi
sök á öllu, og að hann sé algjör ófreskja,
því að ef að við ætlum að laga þetta þá
verðum við að taka höndum saman um
þetta. Fyrst skulum við snúa okkur að því
að skoða okkar eigin hug, og athuga að
hvað miklu leyti við emm háðar þessu. Ég
held að jafnvel þeir sem tali um af mestri
grimmd um jafnrétti að þeir finni eitthvað í
þessu í sér líka. Þannig hefur þetta verið í
gegnum aldimar og maður losnar ekki við
þetta í einni sjónhendingu. Við þurfúm að
taka til hjá okkur fyrst, og síðan þurfúm við
að standa saman með því að láta karlmann-
inn finna að þetta gangi ekki, að offíki hans
sé bara hlægilegt.“
Konumarog mjúku málin
- En ertu sammála því að konur setji
áherslu á aðra málaflokka en karlar?
„Ég var einmitt að hugsa um það í dag, að
það er staðreynd að við konumar höfum
yfirleitt alltaf frumkvæðið að tillögum í
tryggingamálum, og öðrum slíkum málum.
Og svo er annað. sem getur gert mig oft
svo reiða, og það er að ef það þarf að sækja
réttindi fyrir þá sem virkilega em undir í
þjóðfélaginu. þeirra sem em öryrkjar og
þess háttar, þá þykir allt svo óskaplega
dýrt. Ef þú vilt fá hækkaða dagpeninga fyr-
ir þá sem em inni á stofhunum þá bara
fijósa menn í framan, af því þetta gæti
kostað hátt í 200 milljónir. Hins vegar er
rétti þá væri þetta hægt, en oft er það þann-
ig að það sem bjargar heimilinu er að karl-
maðurinn er útivinnandi, því hann fær
meira að gera og ber meira úr býtum.
Þannig að í raun em það launin sem skapa
þetta.“
„Ég get ekki unnið
við þetta, þetta er
svo illa launað!"
- Heldurðu að það sé verið að halda
ákveðnu bili í þjóðfélaginu?
„Sko, karlar fara ekki inn í kvennastörf af
því að kvennastörfin em svo illa launuð.
Það er einfalt. Ég hef oft talað um það við
unga menn sem ég veit að hafa ánægju af
bömum að fara í starf á bamaheimilum,
því ég tel að það sé heppilegt í tilliti til þess
hvað böm hafa lítið af foreldrum sínum að
segja, og þá sérstaklega feðmm. Og þeir
hafa komið til mín aftur og sagt: „Nei, ég
get ekki unnið við þetta því þetta er svo illa
launað!“.“
- Þá erum við aftur komnar að þessari
ríkjandi hugsun að karlmenn eigi ekki
að láta bjóða sér það sama og konum?
„Nei, ekki svona léleg laun. Og ég er al-
veg sannfærð um það, alveg handviss um
að frystihúsin fengju ekki karlmenn í fisk-
vinnu við það sem stelpumar em að vinna,
það kæmi ekki til greina. Þeir fengju aldrei
karímenn til þess að tína orma úr fiski og
líta helst ekki upp úr vinnunni til þess að fá
. særnileg laun.“ /
- Hvað hefur áunnist á þeim tíma sem
þú hefur verið viðriðin kvennabaráttu?
„Það er eitt sém hefúr áurínist síðan konur
fóru út á vinnumarkaðinn,: að þá þurfa þær
ekki að sæta þessari sífelldu lítillækkun að
sækja peningana í \asa icarlmannsins, og
það er ég viss um að er búið að leika marga
kónu mjög illa. Þetta er mál sem báðir að-
ilar þurfa að táka- ti! nákvæmrar endur-
„Stelpur, réttið mér
þetta, steipur!“
- Þér finnst semsagt að þær séu enn
fastar í því hlutverkj?
„Ég held að það sé allt of ríkt í konum
ennþá. Ennþá hugsa konurþannig, að þeim
finnst það allt í lagi að karlar hafi hærri
tekjur. Fyrirvinnuhugtakið er að rótast í
þeim ennþá.“
-Og jafnvel þeim sem eru einar?
„Já,já. Og ef að þú vinnur með körlum og
konum einhversstaðar á vinnustað þá er
ótrúlegt hvað konumar eru fúsar til þess að
snúast við karlmanninn. Ég hef séð hvem-
ig karlmaður sem er í vinnu með ágætlega
menntuðum konum æpir að þeim: „Stelp-
ur, réttið mér þetta, stelpur!“ Og þær
hlaupa í allar áttir fyrir hann. Þetta er bara
eitt dæmi um hvað þetta er rækilega inn-
byggt í okkur. Ég held að það væri ákaflega
gagnlegt að konur byijuðu hjá sjálfúm sér,
og spyrðu sjálfa sig: Að hvað miklu leyti er
ég undir þetta sett? Og reyna að losna við
það sjálfar."
- Er þetta þá innbyggt í fólki?
„Já, karlmaðurinn hefur frá ómunatið haft
valdið, og það sleppir enginn valdi sem
einu sinni hefúr náð í það, ekki fyrr en í
fúlla hnefana. En honum væri auðvitað
ekki stætt á því að halda þessu valdi ef að
- Telurðu þá að þær hafi ekki beitt rétt-
um aðferðum í sinni baráttu?
„Kannski. Annars er nú enginn vandi að
vera vitur eftir á. En það hefur vitanlega
margt áunnist í réttindabaráttu kvenna. T.d.
síðan konur fengu kosningarétt, og það
hefur óhemju mikið áunnisí síðan ég var
ung. Það hefur mikið áunnist bara síðustu
20-30 árin. En þetta er það sem við verðum
að losna við. Við verðum að gera það upp
við okkur að við erum öll með jafiian rétt,
hvort sem við erum karlar eða konur.
Oréttlæti vil ég ekki þola, hvorki í garð
karla né kvenna. Auðvitað eru margir karl-
menn órétti beittir, þó að það sé ekki af
konum, en það er annars lags óréttlæti. Ég
er ekki frá því að kvennabaráttan hafi
gengið of mikið út á það að ásaka karla.
Við erum öll eitthvað undir þessa sök seld.
Óréttlætið brennur á okkur svo það er eðli-
legt að við séum reiðari, en þeim hefúr allt-
af verið innrætt þetta. Þeir verða að sýna
miklu meiri þroska en við ef að þeir taka
ffumkvæðið í kvennabaráttu.“
Að gera karlinn
að ófreskju.
„Ég verð nú að játa það, því ég hef þurft
að vinna svo mikið með karlmönnum,
bæði í vinnu og í alls konar málum, mér
hægt að gera upp hús fyrir sáma verð, og
það finnst engum mikið. Einhvem veginn
verður það svoleiðis að kvenfólk hugsar
mikið meira um þessi mál, sennilega af því
að maður þekkir það betur, ég veit það
ekki, en þetta er staðreynd. Forgangsröðin
er allt önnur. Svo er það nú úti í lífinu, svo
ég tali ekki um þegar komið er á Alþingi og
í bæjarstjóm óg þess háttar, að þá er kven-
fólkið alltaf í mjúku málunum. Það er nátt-
úrulega fjarstæða að við skulum undir-
strika það, að það sé mál kvenmannsins ef
það snýr að bömum, en auðvitað bera báð-
ir foreldrar ábyrgð á sínum bömum.“
Faðirínn heima með bömin
- Finnst þér að konur leggi of mikla
áherslu á það að komast í burtu frá
börnum sínum?
„Ja, náttúmlega græða bömin ekki á því,
það er alveg ljóst. Ég hef nú alltaf verið á
þeirri skoðun að það gæti verið hollt fyrir
alla að bömin væm einhvem tíma á degin-
um ffá. En ég er heldur alls ekki að segja að
það sé sjálfsagt að það sé konan sem sé
heima með bömin. Þegar það er um það að
ræða t.d. að faðirinn er mikið gefinn fyrir
bömin en móðirin ekki þá, er það ekkert
réttlæti í því gagnvart bömunum að sá að-
ilinn, sem hefúr í sjálfú sér ekki áhuga, sé
alltaf með þau. Og ef það væri launajafn-
skoðunar. Ef konan vinnur heima þá á hún
að sjálfsögðu jafút i tekjum karlmannsins
og hann. Það að sækja hvem eyri til karl-
mannsins hefúr oft orðið til þess að beygja
konur. Ég held að margar konur kannist við
það að þær em taldar eyða miklu i heimili,
þrátt fyrir. að þær séu mjög hagsýnar og
sparsamar. Að hafa þetta sífellt á bak við
sig að þær fari ekki nógu vel með, að þær
standi sig ekki, það fer ákaflega illa með
konur. Ég held að þær sem ætla að haga lífi
sínu þannig, að vera heima, ættu að gera
sér grein fyrir þessu strax.“
Ekki nóg að
halda kvennadag...
- Finnst þér þá að konur, þrátt fyrir
alla þessa umræðu séu enn á sama stað?
„Þær hafa kannski eitthvað þokast ffam á
við, en alls ekki nóg. Það er alls ekki nóg
að halda kannski kvennadag á tíu ára ffesti
of hópast þá tugþúsundum saman úti á göt-
unum, og það er ekkert mál að halda stóra
ráðstefnu hér heima eða úti í löndum, ef
við gleymum hinu.
Kvennadagurinn ‘75 var geysilega
skemmtilegur, og hrærði mjög mikið upp í
fólki og gerir kannski enn, en samt hefúr of
lítið áunnist síðan þá.“
Sólveig Ólafsdóttir.