Tíminn - 30.06.1990, Side 1

Sólborg og sýslu-
mannssonurinn
á Héðinshöfða
Snemma dags í öndverðum febrúarmánuði
1893 leggja tveir menn af stað frá Svalbarði í
Þistilfirði og er för heitið að Héðinshöfða á
Tjörnesi. Fárra daga dvöl þeirra á Svaibarði
hefur orðið með þeim hætti að hún mun hvorug-
um þeirra gieymast síðar, vegna þeirra óhugn-
anlegu atburða sem þar urðu. Annar maðurinn
er ungur lögfræðingur, sem verið hafði í erind-
um sýslumannsins föður síns, að rannsaka
grun um dulsmál á Svalbarði. Hann hafði verið
glaður og reifur að vanda á leiðinni að Sval-
barði, en nú er um skipt. Það er í honum geigur
og sú saga er lífseig að jafnan eftir þetta hafi
þessi ungi lögfræðingur, sem var Einar skáld
Benediktsson, verið þjáður af myrkfælni. Þjóð-
sagan segir að er þeir síðar þennan dag komu
að Jökulsá og fengu sig ferjaða yfir, hafi ferju-
maðurinn heimtað gjald fyrir þrjá, en þeir aðeins
tveir á ferð. „Nú, heldurðu að hún fýlgi þér ekki!“
á svarið að hafa verið, er þeir spurðu hverju
þetta sætti. En hver var „hún“? Það skýrist í eft-
irfarandi frásögn af Sólborgarmálinu, sem mikla
athygli vakti á sínum tíma.
Dómarínn ungi í Sólborgarmálinu - Einar skáld Benediktsson.
M ÞESSAR mundir sat
að Svalbarði í Þistilfirði
sr. Ólafur Petersen, hinn
gáfaðasti ágætismaður.
útskrifast úr Prestaskól-
anum árið 1887, aðeins 22 ára gam-
all, og vígðist tveimur árum síðar.
Hann var skólabróðir Einars Bene-
diktssonar úr Latínuskólanum og
hafði þeim orðið vel til vina. Kvænt-
ur var hann Ástríði, dóttur séra Stef-
áns Stephensens í Vatnsfirði, og voru
þau hjón rómuð fyrir prúðmennsku
og góðvild, en prestsskapur sr. Ólafs
varð skemmri en vonir stóðu til, því
að hann andaðist árið 1898, aðeins
32 ára gamall.
Hálfsystkinin
Þegar sr. Ólafur hóf búskap, þurfti
hann vitanlega að ráða til sín all-
margt vinnuhjúa og mun flest af því
fólki hafa verið úr byggðarlaginu.
Meðal vinnumannanna sem vistuðust
til hans á fyrsta ári, var maður að
nafni Siguijón Einarsson, fæddur og
uppalinn i Þingeyjarsýslu. Hann var
þá tuttugu og tveggja ára gamall og
er honum svo lýst að hann hafi verið
fremur álitlegur maður, grannvaxinn
og rösklega meðalmaður á hæð, grá-
eygður og með skollitað hár. Glað-
lyndur mun hann hafa verið að eðlis-
fari og lét sér víst ekki allt fyrir
brjósti brenna. Að minnsta kosti
herma sagnir að hann hafi verið tals-
vert mikill fyrir sér til orðs og æðis
og einkum þótti honum gaman að
glettast við kvenfólkið á heimilinu.
Gerðist hann þá stundum óvandfýsn-
ari í orðum en sæmilegt þótti um
klerkleg vinnuhjú.
Það var ári síðar, eða vorið 1890, að
hálfsystir Siguijóns, Sólborg Jóns-
dóttir, réðst vinnukona að Svalbarði.
Hún var 27 ára gömul, ffíð sýnum og
hefur henni verið svo lýst að hún hafi
verið ffemur smávaxin, dökkeyg og
hrafnsvört á hár, munnffíð og nokkuð
varaþykk, „handsmá og fótnett".
Fremur þótti hún fálát og gaf sig lítið
að kerskni eða gamanmálum vinnu-
fólksins, en var þó greind í besta lagi
og gat vel komið fyrir sig orði, ef því
var að skipta. Eflir heimildum að
dæma mun hún einnig hafa búið yfir
nkum skapsmunum, þó að hún kysi
flestum stundum að dylja þá. Bæði
þóttu þau systkin hin bestu vinnuhjú.
Var Sólborg taln „vel verki farin og
iðjusöm", en Siguijón „skylduræk-
inn og húsbóndahollur“.
Meira en
„systkinaást“
Þeim systkinunum varð brátt vel til
vina. Sólborg annaðist frá upphafi öll
þjónustubrögð fyrir bróður sinn og
lagði sig í ffamkróka að gera honum
allt til hæfis í því efhi. Að sínu leyti
kunni hann vel að meta þetta og sagt
er að hann færi aldrei svo í kaupstað
að hann viki ekki einhverju að systur
sinni við heimkomuna. Þá var hann
líka nærgætinn og eftirlátur við dótt-
ur Sólborgar, þriggja ára telpu, sem
Anna hét og hún hafði með sér á
ffamfæri sínu. Lék Siguijón tíðum
við hana og færði henni gjafir. Svo
ljúfmannlegu atlæti hafði Sólborg
ekki vanist áður og var því engin
furða að hún hændist mjög að þess-
um unga manni.
Með þessum hætti leið fyrsta árið.
En næsta sumar þóttist fólkið verða
þess vart að allmikil breyting væri
orðin á framkomu og fasi Siguijóns.
Það var engu líkara en að yfir svip
hans væri lagstur einhver alvöru-
þungi, sem honum hafði ekki verið
eiginlegur. Þessi sami skuggi virtist
einnig fallinn yfir samlíf þeirra systk-
inanna. Að vísu voru þau enn saman
öllum stundum er þau máttu, en nú
brá svo við að þau virtust tíðast vera
á hljóðskrafi og felldu venjulega talið
niður jafnsnemma og að var komið.
Var ýmsum getum að því leitt hvað
þessum veðrabrigðum gæti valdið og
gerðist mönnum tíðrætt um.
Bréf til
sýsluskrifstofunnar
Og svo líður tíminn. Það er komið
nærri jólum 1892, en þá berst sýslu-
skrifstofunni í Þingeyjarsýslu bréf ffá
hreppstjóranum í Þistilfirði. í bréfinu
rekur hann grunsemdir þær sem uppi
séu um alvarlegt misferli systkinanna
á Svalbarði. Lætur hann liggja að því
að þar kunni að vera refsivert duls-
mál í uppsiglingu og biður um að það
verði rannsakað.
Um þessar mundir var sýslumaður í
Þingeyjarsýslu Benedikt Sveinsson,
hinn kunni stjómmálagarpur og þing-
skömngur, og sat hann að Héðins-
höfða á Tjömesi. En þetta sama ár,
hinn 18. maí um vorið, hafði Einar,
sonur hans, lokið lögfræðiprófi við
háskólann í Kaupmannahöfti og var
nú um hríð sestur að hjá föður sínum.
Gerðist Einar hans önnur hönd við
embættisstörfin og var iðulega settur
sýslumaður. Eins og að líkum lætur
féll það í hans hlut að ffamkvæma
umbeðna rannsókn.
Þó að Einar Benediktsson þætti
snemma stórbrotinn í lund og sæist
stundum lítt fyrir, þegar hroka og yf-
irlæti var að mæta, þá var hitt jafn-
Löngum hefur verið talið að heimsókn
Einars Benediktssonar að Svalbarði 1893
og atburðirnir er gerðust á bœnum þá daga
hafi varpað skugga yfir líf hans
Hann hafði