Tíminn - 05.07.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 5. júlí 1990
Fimmtudagur 5. júlí 1990
Tíminn 11

..

Meðferðarheimili fyrir unglinga hefur starfsemi á næstu mánuÖLim:
VAXANDIVIMUEFNANEYSLU
Áformað er að meðferðarheimili á vegum
ríkisins fyrir unglinga í vimuefnavanda geti
hafið starfsemi sína i haust. Meðferðarheim-
ilið verður staðsett á Móum á Kjalamesi og
er undirbúningsvinna hafin þar fyrir alvöru.
Heimilið er ætlað fyrir unglinga á aldrinum
13-17 ára og gert er ráð fyrir að það geti tek-
ið á móti um 50 unglingum á ári. Rekstur
heimilisins og meðferðin sjálf verður með
öðru sniði en þekkst hefúr hér á landi, t.d.
mun meðferðin ekki taka lengri tíma en tólf
vikur. Vímuefnavandi unglinga hefúr farið
vaxandi á undanfomum árum og því er þörf-
in fyrir heimilið mikil.
Fórnarlömb kerfistregðu
Að sögn Svavars Gestssonar, menntamála-
ráðherra, er vímuefnaneysla vandamál sem
stígur víða niður fæti í stjómkerfinu. „Þegar
að þannig vandamál koma upp, er kerfið yfir-
leitt algjörlega ráðalaust, og gapir ámm sam-
an og veit í raun og vem ekkert hvað gera
skal. Og þó sitji margir snillingar í allskonar
nefndum og ráðum sem vita, að það þarf að
gera eitthvað í málunum, þá tekur mörg, mörg
ár að láta kerfið skilja það. Þeir em orðnir
margir unglingamir sem á þessum ámm hafa
í raun vem orðið fómarlömb þessarar kerfi-
stregðu, sem er einkenni fyrir íslenska stjóm-
kerfið. Niðurstaðan verður því sú, að það
verður til samstarfsnefnd ráðuneytanna“,
sagði Svavar á blaðamannafúndi á Móum í
gær.
Það var svo hinn 22. ágúst í fyrra sem ríkis-
stjómin samþykkti stofnun meðferðaheimil-
isins. Þetta var samþykkt á gmndvelli tillagna
samstarfsnefndar sex ráðuneyta í ávana- og
fikniefnamálum, þ.e. forsætis-, fjármála-,
dómsmála-, heilbrigðis-. félagsmála- og
menntamálaráðuneytis. Samþykkt þessi átti
sér langan aðdraganda. Samstarfsnefnin lagði
áður fyrir ríkistjómina tillögur í þessum efn-
um árið 1988. í byijun ársins 1989 skipaði
ríkisstjómin vinnuhóp ráðherra til að skoða
og þróa þessar tillögur.
Vinnuhópurinn ræddi mikið um hvort rétt
væri að stjómvöld rækju slíkt heimili, eða
hvort fela ætti það ákveðnum félagssamtök-
um. En vegna þess hve verkefhið er sérhæft,
komst hópurinn að þeirri niðurstöðu að
stjómvöld ættu að taka það að sér. I ágúst
1989 vom svo tillögur samstarfsnefndarinnar
samþykktar sem fyrr segir. Þetta verkefni var
sett ofarlega á framkvæmdalistann og sam-
þykkt var að veita 6.5 milljónum til þess á ár-
inu 1989.
Stjómamefnd Unglingaheimilis ríkisins var
falinn undirbúningur að stofnun heimilisins í
samráði við samstarfsnefndina. Hafin var Ieit
að hentugu húsnæði og komu tveir staðir til
greina, Fitjar og Móar á Kjalamesi. Á Móum
er landrými mikið, í þijú hús er að venda, og
þóttu því Móar fysilegur kostur. I desember
s.l. tókust svo samningar um kaup á Móum.
Hrikalegar afleiðingar
vímuefnaneyslu
Vímuefnavandi unglinga er talsverður hér
á landi. Nú er svo komið að stór hópur ung-
linga á aldrinum 13-17 ára stundar nánast
daglega neyslu. Líf þeirra er undirlagt vímu-
efnaneyslu sem i mörgum tilvikum hefúr í för
með sér varanlegan skaða eða jafhvel dauða.
Erfitt er að áætla fjölda þeirra unglinga sem
neyta vimuefha í miklum mæli. Ónákvæmar
kannanir, sem gerðar hafa verið í skólum,
hafa sýnt að um 1.5-2% unglinga á aldrinum
13-17 ára stunda alvarlega neyslu. Það gerir
um 300-400 unglinga. Þó er næsta víst, að um
fleiri unglinga er að ræða, þar sem þeir sem
eru verst settir detta fljótt út úr skóla.
Að sögn Einars Gylfa, umsjónarmanns þessa
verkefnis, má skipta unglingum sem nota
vímuefni í tvo hópa: Annars vegar þeir sem
eru háðir vímuefhum og svo hins vegar of-
neysluhópur.
Þeir sem eru háðir vímuefnum em verst
staddi hópurinn. Þessir einstaklingar stunda
blandaða neyslu, þ.e. nota m.a. áfengi, hass,
amfetamín og pillur. Þeir neyta efnanna nán-
ast daglega og oft allan sólarhringinn, t.d. frá
Eftir
Guðmund
Steingríms-
son
fostudegi til sunnudags. Oft koma í ljós ýmis
líkamleg einkenni, t.d. þarf neytandinn sífellt
meira og meira efni til að komast í vímu.
Minnisleysi er einnig algengur fylgifiskur.
Þar er þó ekki um að ræða að sögn Einars hið
hefðbundna íslenska minnisleysi, sem gerir
ofi vart við sig kortér áður en fólk lognast út
af vegna drykkju, heldur man neytandinn oft
ekki heilu kaflanna úr kvöldi.
1 þessum hópi er algengt að unglingar detti
úr skóla og tolli ekki í vinnu nema í fáa daga í
senn. Það skiptir um félagahóp og fer að um-
gangast aðra „sukkara". Loks fara afbrot að
verða algeng, slysfarir verða tíðari, sjúkdóm-
ar gera vart við sig, sem síðan leiðir í mörgum
tilvikum til sjálfsmorðs. Að sögn Einars
skiptir þessi hópur tugum ef ekki hundruðum.
Mun stærri hópur ungmenna er farinn að
sýna ýmis merki misnotkunar, þó neysla
þeirra sé ekki komin á sama stig og hjá þeim
sem eru verst staddir. Þennan hóp kallar Einar
ofneysluhóp. Þeir einstaklingar nota fyrst og
fremst áfengi, en önnur vímuefni þegar þau
bjóðast. Neysla fer fram hveija helgi og ekki
er sett fyrir sig að neyta þeirra á virkum dög-
um. Stór hluti þessa hóps sér að sér, en aðrir
fara út í vaxandi misnotkun með þeim afleið-
ingum sem áður er lýst.
Einar segir vandamálið mest á höfuðborgar-
svæðinu, en sé einnig til staðar í talsverðum
mæli á landsbyggðinni. Þar megi finna dæmi
um sveitarfélög þar sem vandamálið sé mjög
mikið en það megi einnig finna önnur þar sem
vandamálið þekkist varla. Mismunur er oft
mikill milli nærliggjandi staða.
Erlend fyrirmynd
Að framangreindu er ljóst að aðgerða er þörf.
Einar segir þá starfsemi fyrir unglinga sem
fyrir er, ekki hafa skilað miklum árangri. Á
Móum verður meðferð öðru vísi háttað en
hefur tíðkast og vonast er til að meiri árangur
náist.
Unglingaheimili ríkisins mun reka meðferð-
arheimilið að Móum eftir fyrirmynd meðferð-
arstofnunar í Minnesota er nefnist Fairview
Deaconess. Sú stofnun hefúr sérhæft sig í
meðferð á unglingum í vímuefnavanda í 15 ár
og er ein sú virtasta í Bandaríkjunum.
Fjögurra manna starfshópur frá Unglinga-
heimili rikisins, skipaður þeim Sigrúnu
Magnúsdóttur, félagsráðgjafa, sem verður
deildarstjóri heimilisins, Páli Biering, hjúkr-
unarfræðingi, Magneu Jónsdóttur, sálfræð-
ingi og Atla Bergmann, áfengisráðgjafa,
dvaldist í 12 vikur í Minnesota og kynnti sér
þær aðferðir sem þar tíðkast.
Þá hefúr verið nefnt samstarf við þekktan
sérfræðing á þessu sviði í Bandaríkjunum, dr.
Harvey Milkman, en fyrir milligöngu hans
hafa væntanlegir starfsmenn verið sendir til
þjálfunar í Riverside Medical Center í Banda-
rikjunum. Fimmtán manns munu starfa á
meðferðarheimilinu á Móum.
Kerfi í anda
A.A. samtakanna
Fairview Deaconess meðferðarstofúunin
hefúr að leiðarljósi 12 spora kerfi í anda A.A.
samtakanna, sem Unglingaheimili ríkisins
hyggst einnig nota hér. Þetta 12 spora kerfi
hefur verið heimfært upp á unglinga og er þar
um að ræða 12 reglur sem sjúklingur á að fara
eftir. Þetta kerfi byggist m.a. á því að sjúk-
lingur viðurkenni fyrir sjálfúm sér að hann
ráði ekki við neysluna og að hann einbeiti sér
að því að lifa jákvæðu og heilbrigðu lífi.
Meðferðin sjálf er á fjórum stigum. Fyrst fer
fram móttaka og greining, þ.e. meðferðaþörf
er metin og unnið að því að gera unglinginn
mótækilegan fyrir meðferð. Þetta starf getur
tekið 1-2 vikur. Þá hefst hin eiginlega með-
ferð sem mun taka að jafnaði 6-10 vikur. Þar
er megináhersla lögð á að hjálpa unglingnum
til að sjá afleiðingar neyslu sinnar og glæða
hjá honum skilning á að hann beri sjálfúr
ábyrgð á árangri meðferðarinnar. í þriðja lagi
verður staðið fyrir fjölskyldumeðferð, þ.e.
meðan unglingurinn er innritaður er fjöl-
skyldu hans boðið í meðferð sem felst í
fræðslu og stuðningi í 5 daga samfleytt. Með-
ferðinni lýkur svo með eftirmeðferð, þar sem
unglingurinn sækir hópmeðferð og fyrirlestra
í 3-6 mánuði. Til að byrja með mætir hann
daglega, en síðan fer skiptunum fækkandi.
Mikil áhersla er lögð á eftirmeðferðina.
Að sögn Einars er ekki hugsað um orsök eða
afleiðingar vímuefnaneyslunnar heldur byijar
meðferðin á núllpunkti.
Fjármögnun öðruvísi
Að sögn Svavars Gestssonar verður fjár-
mögnun meðferðarheimilisins öðruvísi en t.d.
Unglingaheimilis rikisins. Unglingaheimili
Svavar Gestsson menntamálaráðherra og starfsmenn nýs enduruppeldisheimilis fýrir unga fíkniefrianeytendur kynntu blaða- og fréttamönnum væntanlega starfsemi heimilisins í gær. Heimilið verður að Móum á Kjalamesi.
Timamynd, Ami Bjama.
ríkisins er í raun og veru rekið með gjöldum
frá sveitarfélögum þeirra unglinga sem þar
eru vistaðir. Þetta segir Svavar vera gallað
kerfi þar sem lítil sveitarfélög treysta sér oft
ekki til að senda unglinga á heimilið af fjár-
hagsástæðum. Þar af leiðandi þjóni unglinga-
heimilið ekki nægilega þeim jafnréttismark-
miðum sem það á að þjóna.
Þegar drög voru lögð að meðferðarheimilinu
var ákveðið að ríkið fjármagnaði starfsemina
beint. „Þetta er ekki vegna þess að ríkið vilji
sitja eitt að þessu heldur vegna þess að þetta
er eina leiðin til þess að tryggja það að þessi
starfsemi þjóni þeim almennu markmiðum
sem hún á að þjóna," segir Svavar.
Mikið starf framundan
Nú er mikið starf framundan svo hefja megi
starfsemina í haust. Hafist verður handa að
byggja upp húsnæðið og forsætisráðherra
skrifaði Fasteignum ríkissjóðs bréf fyrir rúm-
lega viku og fór ffarn á að Fasteignir ríkis-
sjóðs annist þær ffamkvæmdir.
Eitt húsið á Móum er ætlað sem einskonar
miðstöð, þar verða t.d. kennslustofúr, skrif-
stofúr og viðtalsherbeigi. í öðru húsi verður
svefnaðstaða vistmanna og í því þriðja mun
eftirmeðferðin fara ffam.
Þá verður einnig hafist handa við að kynna
starfsemina væntanlegum tilvísunaraðilum,
þ.e. lögreglu, kennurum, bamavemdunar-
nefhdum og öðrum aðilum sem koma til með
að benda á unglinga sem þurfa meðferðar við.
I bígerð er að stofna til samstarfs við ýmsa
aðila, t.d. Rauða krossinn, bama og unglinga-
deildina, áfengisdeild rikisins, SÁÁ og vímu-
lausa æsku. Því samstarfi verður misjafnlega
háttað eftir því hvaða stofnun á í hlut.
Unglingarnir hringa
og spyrja um meðferö
Það er ljóst að meðferðarstofnunin að Móum
er bráðnauðsynleg. Ef aðeins er einblínt á
peningahliðina mun stofnunin ömgglega
borga sig, því það er dýrt að gera ekki neitt;
samkvæmt útreikningum Landlæknisembætt-
isins kostar hver miðlungs vímuefnaneytandi
rúmar tvær milljónir fyrir þjóðfélagið á ári og
er þá ekki gert ráð fyrir einstaklingi, sem
stundar afbrot, eða er mikið inn á stofnunum.
En það em ekki peningar sem skipta sköpum
hér heldur sú staðreynd að þörfin fyrir með-
ferðarheimili fyrir unglinga er mjög mikil og
tími ffamkvæmda í þessum málum er löngu
kominn.
Það sést best á því að nú þegar em foreldrar
famir að spyijast fyrir um heimilið og ung-
lingamir sjálfir hringja einnig í talsverðum
mæli og leita upplýsinga um meðferð fyrir
sjálfa sig.
GS.