Tíminn - 07.07.1990, Blaðsíða 5

Laugardagur 7. júlí 1990
Tíminn 5
Jón Baldvin Hannibalsson utanrfkisráöherra ánægöur meö
niðurstöður leiötogafundarins sem lauk í Lundúnum í gær:
Afanga náð í því að
minnka vígbúnað á sjó
„Á þessum fundi var NATÓ að móta afvopnunarstefnu sína út þennan
áratug", sagði Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra í samtali við
Tímann í gær. „Það þýddi einfaldlega fyrír okkur, sem höfum einir þjóða
tekið upp mjög stórt mál innan bandalagsins, afvopnun og takmörkun
vígbúnaðar á höfum, að við hlytum að halda því til streitu. Ef þessi áætl-
un hefði verið samþykkt óbreytt eins og Bandaríkjamenn lögðu hana
fram, hefði þetta mál veríð dautt langt fram eftir þessum áratug.
Við lögðum þess vegna fram breyt-
ingartillögur, þar sem gert var ráð íyrir
að grundvallarreglur vígbúnaðar, af-
vopnunar og traustvekjandi aðgerða
yrðu yfirfærðar á hafsvæðið líka. A
fundinum var utanríkisráðherrum falið
að fjalla um þennan texta og ná sam-
komulagi um hann ef unnt væri. Sá
fundur stóð ffam á nótt í fyrradag. Við
umræðumar kom á daginn, að þrátt
íyrir að samskipti austurs og vesturs
og sameining Þýskalands væri stærsta
málið, urðu tillögur okkar Islendinga
fyrirferðarmestar og erfiðastar. Og það
tókst ekki að ná samstöðu um þær á
fimmtudaginn. Það var við mjög
ramman reip að draga. Forseti Banda-
ríkjanna og forsætisráðherra Bret-
lands, svo og utanríkisráðherrar
beggja ríkjanna voru skilyrðislaust
andvígir okkar tillögum og gáfu ekki
kost á neinni málamiðlun fram á sein-
ustu stund.
Þessi hnútur leystist ekki fyrr en í
gærmorgun og þá með málamiðlunar-
tillögu, sem fram kom frá Hollending-
um. Niðurstaðan varð sú, að í textan-
um segir: „Ennfremur munum við
halda áffarn að rannsaka útvíkkun á
vígbúnaðareftirliti og traustvekjandi
aðgerðum, eftir því sem tækifæri gef-
ast til“. Með þessu er málið enn á dag-
skrá. Ég túlka þessa niðurstöðu okkur
mjög í vil, því það er ekkert svið utan
áætlunarinnar annað en höfm.“
Steingrímur í sennu
við Tatcher
Orðaskipti Steingríms Hermannsson-
ar og forsætisráðherra Bretlands um
þetta mál vöktu nokkra athygli á fúnd-
inum í gær. Undir lok fúndarins flutti
Margret Thatcher forsætisráðherra
Breta nokkuð innblásna ræðu um höf-
in sem lífæð Atlantshafsbandalagsins.
Hún minnti íslendinga á, að það væru
rótgrónar hefðir hjá Bretum fyrir því,
að höfm væru þjóðbrautir þeirra og um
leið þjóðbrautirNATÓ. Því mætti aldr-
ei gleyma og þess vegna myndi hún
aldrei samþykkja tillögur íslendinga.
Steingrímur Hermannsson svaraði
því til að ekki þyrfti að minna íslend-
inga á að hafið væri þjóðbraut Atlants-
hafsbandalagsins. ísland væri stofnað-
ili að NATÓ og margar ræðumar hefð-
um við heyrt frá forvigismönnum NA-
TÓ um það lykilhlutverk sem landið
gegndi í öryggi siglinga yfir Atlants-
hafið. Um það væri ekki ágreiningur.
Höfin eru enn utan áætlunar um nið-
urskurð á vígbúnaði austurs og vest-
urs. Þó er í ályktun NATO-fiindarins
málamiölun þar sem segir að rann-
sakað verði hvemig megi víkka út eft-
irfit með vígbúnaði og hvemig traust
milli austurs og vesturs verði eflt
„Höfin em þjóðvegir," sagði Thatcher.
„Við viljum lög og reglur á okkar þjóð-
vegum," svaraði Steingrímur Her-
mannsson
Munurinn væri bara sá að við vildum
hafa lög og reglur á okkar þjóðvegum.
Aðspurðurum pólitíska þýðingu leið-
togafúndarins fyrir ríki Evrópu sagði
Jón Baldvin, að þar hefði borið hæst
framtíð sameinaðs Þýskalands í Atl-
antshafsbandalaginu. Umræðan snér-
ist um, hvemig hægt væri að fá Sovét-
menn til þess að una þeirri niðurstöðu
án þess að þeir teldu hana vera ógnun
við öryggi Sovétríkjanna. „Pólitískur
boðskapur fundarins var sá, að við lýs-
um því yfir að tvískiptu valdakerfi
„kalda stríðsins" í Evrópu sé endan-
lega lokið", sagði Jón Baldvin." Það er
boðið upp á að ríki Austur-Evrópu
sameinist okkur í sameiginlegri yfir-
lýsúigu um varanleg friðsamleg sam-
skipti.“
Að sögn utanríkisráðherra verður for-
seta Sovétrikjanna boðið að sækja At-
landshafsbandalagsráðið heim og ríkj-
um Austu-Evrópu boðið að koma á fót
föstum samskiptum við NATÓ. Þá er
það boðskapur fúndarins, að komið
verði á nánum samskiptum og upplýs-
ingaskiptum hemaðaryfirvalda um
alla Evrópu. Á Ieiðtogafúndinum í
Lundúnum var samþykkt, að NATÓ
beitti sér fýrir því, að ráðstefnan um
samvinnu og öryggi í Evrópu yrði að
sérstakri stofnun. Þetta var einn liður
til tillögum Bandaríkjamanna, sem
settar vom fram skömmu fyrir fúnd-
inn, en líta má á niðurstöðuna sem eins
konar málamiðlun milli Þýskalands
annars vegar og annarra ríkja í F.vrópu
og Bandaríkjanna hins vegar. Fallist
var á að stefnt yrði að því, að starfsemi
hinnar nýju öryggisstofnunar fari ffarn
i nokkmm stofnunum, sem staðsettar
verða í hinum helstu borgum Austur-
Evrópu. Verkefni öryggisstofnunar-
innar verða að annast eftirlit í tengsl-
um við afvopnunarsamninga, annast
fyrirbyggjandi aðgerðfr í tengslum við
friðarsamninga og taka að sér nokkurs
konar sáttasemjarahlutverk í lausn
deilumála milli þjóða.
„Varsjárbandalagiö
er dautt“
- En kemur þessi nýja stofnun ekki til
með að taka að einhveiju leyti yfir
hlutverk NATÓ og þar með veikja
stöðu þess á alþjóðlegum vettvangi?
„N ATÓ heldur áfram, er vamarbanda-
lag“, sagði Jón Baldvin. Við gerum að
vísu ekki ráð fýrir að Varsjárbandalag-
ið haldi áfram, ég held að það sé dautt.
En þama er sameiginlegur vettvangur
allra ríkja, sem hefúr það að markmiði
að tryggja stöðugleika og vúina að
lausn deilumála í Evrópu“.
Aðspurður um breytingar á afvopn-
unarstefnu NATÓ, sagði Jón Baldvin
að leiðtogafúndurinn hefði fallist á
tvær megintillögur í þeim efhum.
„Það er í fýrsta lagi byltingarkennd
breyting á vamarstefnu Atlantshafs-
bandalagsins varðandi kjamavopn“,
sagði utanríkisráðherra. „Nái afvopn-
unarsamningamir, sem nú em í smíð-
um í Vín, fram að ganga, þannig að yf-
irburðir Sovétríkjanna á sviði hefö-
bundinna vopna verði afnumdir, jafn-
ræði ríki á milli ríkja og herbúnaður
verði miðaður við eðlilegar vamar-
þarfir, þá er NATÓ reiðubúið að
minnka vemlega kjamavopnabúnað
sinn. Afnema sumar tegundir með
öllu, minnka aðrar mjög vemlega og
gera þá breytingu á gmndvallarstefnu
sinni, að í stað þess að hafa áður lýst
því yffr að enginn geti treyst því hvort
kjamavopn verði notuð af fýrra bragði
til að koma i veg fýrir stríð, er því nú
lýst yfir að þau verði aldrei notuð
nema í ítmstu neyð.
Að þvi er varðar heföbundin vopn,
lýsir NATÓ því yfir, að eftfr Vínar-
samninginn skuli haldið tafarlaust
áftam um enn meiri niðurskurð hefö-
bundmna vopna og mannafla verði að
ræða. Nái þetta fram að ganga lýsfr
bandalagið sig reiðubúið til samninga
um takmarkanir á vígbúnaði, mannafla
og vopnastyrk sameinaðs Þýska-
lands.“ - ÁG
Friðarsamþykktir NATO
Leiðtogar NATÓ buðu Sovétríkj- Helstu ákvarðanir fundarins í Wörner mun heimsækja Moskvu um. NATÓ segir, að um leið og
unum og bandalagsríkjum þeirra Lundúnum voru þessar: 14. júli og kynna Gorbatsjov nið- CFE-samningur hefur veriö und-
friðarsamþykktir, sera sanna Samfiiainlea urstöður NATÓ- fundarins. For- irritaður, ættu að hefjast fram-
skyldu, að kalda stríðinu sé lokið , . ™ setiBandarikjannasagðistmyndu haldsviðræður um enn frekari
og að aðild sameinaðs Þýskalands yfillysing UIH frlö hringja til Gorbatsjovs og útskýra fækkun. NATÓ býðst til að hætta
að NATÓ sé þeim engin ðgnun. NATÖ hefur boðið Sovétríkjun- níðurstöðurnar fyrir honum per- við stefnu sína, sem kölluð hefur
Georg Bush Bandaríkjaforseti um og bandalagsrikjum þeirra að sónulega, einhvern tíma á næstu verið „Framsækin vörn“ og vill
sagði um samþykktirnar i gær, að undirrita sameiginlega yfirlýsingu tveimur vikum. nota fámmcnna, hreyfanlega, fjöl-
þær mörkuðu timamót í sögu Evr- um frið. Með undirskrift sinni þjóðaheri, sem styrkja megi ef
ópu. „NATÓ hefur markað nýja heiti þjóðirnar því, að beita ekki Kjðl'HOHtUVOpflflllOtKllll þörf krefur.
ieið tO friðar“, sagði hann. Hann hótunum eða valdí gegn yfirráða- NATÓ mun milda stefnu sína _
sagði að fundurinn hefði sagt við rétti eða pólitisku sjálfstæði nokk- varðandi notkun kjarnorku- AuKlö HiUtVOI’K ROSE
Gorbatsjov: „Komdu til Nató. Við urs ríkis. Moskvustjórn hafbi áð- vopna. Kjarnorkuvopn á ekki að NATÓ leggur tU að komið verði á
segjum við öU Austur- Evrópu- ur lagt til að einhvers konar griða- nota nema sem síðasta úrræði og fót nýrri stjórnskipan fyrir „Ráð-
ríki: Komið til NATÓ og komið á sáttmáli yrði undirritaður mllli skal með því mUda þá stefnu, sem stefnu um öryggi og samvinnu í
stjórnmálatengslum við banda- NATÓ og Varsjárbandalagsins. kölluð hcfur verið „sveigjanlegt Evrópu", RÖSE. Þar á meðal, að
lagið“. Aðspurður um hvort lönd- * , . . andsvar" og fellur i sér notkun komið verði á fót fámennri skrif-
um eins og Póllandí og Ungverja- WOrofltSJOV kjarnorkuvopna, ef Sovétmenn stofu fyrir samtökin, nefnd til að
landi yröi boðin aðUd að NATO, boðið í heimsóKn ráðastafþungainní Veestur-Evr- fýlgjast með kusningum, miðstöð
sagði Bush, að sUkt væri ekki á NATÓ hefur boðið leiðtoga Sov- ópu. sem skal koma í veg fyrir átök og
döflnni í augnablikinu. Hann étríkjanna Míkhael Gorbatsjov komið verði á þinghaldi fýrir aUa
sagði að vangaveltur um slikt og öðrum lciótogum Austur-Evr- Hefðblllldlllll herafll Evrópu. Hvatt er íil þess að
væru ótímabærar og að innan ópuríkja að ávarpa Norður-Atl- NATÓ vill að samningum um RÖSE-ráðstefnur verði baidnar
NATÓ væru skiptar skoðanir um antshafsráðið sem fjallar um fækkun í hefðbundunum herafla i reglulcga en auk Norður-Ameríku
ágætí þess að stækka hernaðar- helstu ákvörðunartökur NATÓ. Evrópu verði hraðað (CFE). Þeg- eiga allar Evrópuþjóðir nema AI-
bandalagið. Fréttaskýrendur Venjulega sækja utanríkisráð- ar sáttmáli um fækkun hefur ver- banía aðild að RÖSE. Skilyrði fyr-
segja að hclsta markmið fundar- herrar aðildaríkjanna fundi ráðs- ið undirritaður, er NATÓ tilbúið ir aðild er að rfld undirriti Hels-
íns hafi verið að sætta Sovétmenn ins, en leiðtogar rikisstjórna tíi saminingaviðræðna um aðsetja inkisáttmálann unt mannréttindi
við aðild Þýskalands að NATÓ. myndu að öllum líkindum koma skorður við stærð þýska hersins. og landamæri í Evrópu. f ályktun-
Spurningin er nú hvort það tekst, tíl með að hlýða á Gorbatsjov. Moskvustjórn, sem er andsnúin inni um þetta er geflð í skyn, að til
en fyrstu viðbrögð Sovétmanna Auk þess býður NATÓ Varsjár- veru Þýskalands í NATÓ, hefur greina komi að staðsetja stofnanir
voru jákvæð. Talsmaður utanrík- bandalagsríkjunum að hafa fasta kraflst þess, að ákveðinn yrði há- RÖSE í einhverju Austur- cða
isráðuneytis Sovétmanna sagði að stjórnarerindrekai höfuðstöðvum raarksfjöldi þýskra hermanna. Mið-Evrópuríki utan NATÓ. Til-
yflriýsing NATÓ værí „djarft og bandalagsins í Brussel til að defla Áður liöfðu talsmenn NATÓ hafh- lögur um aukið hlutvcrk RÖSE
velkomið skref í rétta átt“. Hann með NATÓ þcim þankagangi og að þessum kröfum og sagt að ekki hafa komið viða að og hafa Sovét-
sagði ennfremur að fríðaryfirlýs- fýrirætíunum sem þar eru á döf- ætti að fjalla um neina aðildar- menn verið þeim cindregið fylgj-
ingarnar myndu gagnast Gorbat- inni. þjóð NATÓ sérstaklega en Þjóð- andi. Þeir hafa jafnvel viljað að
sjov i baráttunni við harðlínu- verjar sem vflja hraða sameiningu RÖSE kæmi að öflu leytí í stað
menn á þingi sovéskra kommún- Sfllldlllflflld tll MOSKVU þýsku ríkjanna hafa ekki reynst bæði Nató og
ista sem nú stendur yfir. Aðalritari NATÓ Manfred vera andsnúnir þessum málalok- ins.