Tíminn - 07.07.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 7. júlí 1990
TÍMINN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrifstofur Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sfml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaöaráskrift kr. 1000,-, verö I lausasölu I 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Hafskipsmálið
Fyrstu spumingar sem koma upp í huga margra
eftir dóm Sakadóms Reykjavíkur í Hafskipsmál-
inu em: Var reitt of hátt til höggs í ákæmm í mál-
inu? Var málið þanið óþarflega út?
Því er ekki að neita að ýmsum hlýtur að finnast
að það svar sem lesa megi út úr dómsniðurstöð-
unni við slíkum spumingum sé á þann veg, að
ákæmvaldið hafi teygt sig eins langt og hægt var.
Staðreyndin er sú að af 17 einstaklingum sem
ákærðir vom, vom 14 sýknaðir af öllum ákæmat-
riðum, en 3 hlutu dóma fyrir tiltekna ákæmliði.
Þeir sem dóma hlutu fengu tiltölulega vægar refs-
ingar miðað við það hversu umfangsmikið allt
þetta mál var orðið í almannaumræðu.
Þótt svo kunni að sýnast að Hafskipsmálið hafi
skroppið talsvert saman, ef samanburður er gerð-
ur á ákæruatriðum og niðurstöðum sakadóms, er
engin ástæða til að almenningsálitið fari nú að
hella sér yfr ákæmvaldið fyrir að sjá sök hjá fleir-
um en tilefni reyndist til. I máli af þessu tagi er
ákæmvaldinu mikill vandi á höndum. Vissulega
verður ákærandi að gæta meðalhófs í því hverja
skuli ákæra, en hafa ber í huga að sum mál eiga
það til að komast á það stig í almannaumræðu að
það kann að verða öllum í hag að dómur Ijalli um
það, en ekki ákæmvaldið eitt. Þótt niðurstaða
sakadóms sé sú að flestir sakbominga em sýkn-
aðir af ákæmatriðum, og þótt slíkt sé sannarlega
ánægjuefni sem vert er að samgleðjast þeim með,
er það eigi að síður fmmstæður skilningur á lög-
um og rétti, að ætla síðan að bregða ákæmvaldinu
um refsigleði í þessari málsmeðferð.
Hitt er annað mál að Hafskipsmálið hefur lengi
velskt í dómskerfinu og þeir sem legið hafa undir
sök hafa orðið að þola alltof langa bið eftir dóms-
niðurstöðu. Hér em engin skilyrði til þess að meta
réttmæti þess dráttar sem meðferð þessa sérstaka
máls hefur sætt. Þar fýrir er ekki hægt annað en
að benda dómsmálastjóminni, reyndar ríkisvald-
inu í heild, á nauðsyn þess að kanna hvort dóms-
mála- og lögeglukerfið í landinu sé nægilega
traust í þeirri merkingu, að það ráði fyllilega við
þau verkeíhi sem að því ber í vaxandi mæli. I því
sambandi er vert að minna á vöxt gjaldþrota
stórra og smárra fyrirtækja, sem sæta lögreglu-
og sakadómsmeðferð og reynir mjög á afkasta-
getu dóms- og lögreglukerfisins, auk annarra
vandasamra mála sem þeim ber að sinna.
Eins og þessi mál horfa við er því tímabært að
dómsmálaþætti ríkisvaldsins verði sinnt af aukn-
um þrótti. Dómsmálaráðuneytið á ekki að vera
nein pólitísk afgangsstærð, sem því miður hefur
verið um alllangt árabil. í þessu felst ekki ásökun
á hendur núverandi dómsmálaráðherra. Pólitískt
áhugaleysi á dómsmálum er ekki bundið við síð-
ustu misseri.
TJ
X X ELST LÍTUR út fyrir
að sá lýðræðisheimur, sem við lif-
um í, sé miklu hugfangnari af
byltingum en oft er látið í veðri
vaka. Varla er svo talað um fram-
farir og endurbætur í stjómmálum
og efhahagsmálum að slíkt þurfi
ekki að gerast með byltingu, að
vísu ekki blóðugri, ef hægt er að
komast hjá henni, en þó með svo
snöggum umskiptum í tíma og
rúmi að skilin verði sem allra
greinilegust. Jafnvel smáborgara-
legir hæglætismenn á borð við
danska utanríkisráðherrann fagna
því að árið sem leið var „bylting-
arár“, enda stóð líka svo á að
Frakkar efndu til gríðarlegra há-
tíðahalda til þess að minnast 200
ára afmælis stjómarbyltingarinn-
ar miklu 1789 og ekki laust við að
þeir hrifú allan heiminn með sér
um að dásama þessa tveggja alda
gömlu byltingu og hvílíka bless-
un hún hefði fært mannkyninu.
Blessun byltinga
Að vísu var það ekki tóm bless-
un sem franska stjómarbyltingin
færði heiminum, enda haft eftir
nafngreindum ffönskum ráða-
manni að byltingarafmælið væri
ekki haldið til þess að minnast
fallöxarinnar, heldur hins góða
sem byltingin leiddi af sér. Frakk-
landsforseti sjálfúr, Francois
Mitterand, lét hins vegar svo um
mælt að hann vildi minnast þess-
arar byltingar í heild sinni, með
góðu og illu, byssukúlum og
blóðsúthellingiun, draumum og
vonum, banaráðum og bróður-
hug. Enda em byltingar ekki
gerðar til að myrða fátæklinga,
eins og einhver sagði, eða ganga
af frelsinu dauðu. Er byltingum
þó hvort tveggja lagið.
En svo eðlilegt sem það kann að
hafa verið að Frakkar héldu upp á
þennan frægasta viðburð sögu
sinnar með skrautsýningum og
lúðrablæstri, sem endurómaði um
alla Evrópu, varð það nú samt
ekki reyndin að árið 1989 yrði að-
eins frægt sem byltingarafmælis-
ár, heldur er það rétt sem Uffe
Ellemann-Jensen sagði við annað
tækifæri að þetta liðna ár væri
raunvemlegt byltingarár. A örfá-
um mánuðum, í allt að því skipu-
legri röð atburða, hrundi stjóm-
kerfi og ffamleiðsluskipulag, sem
var sameiginlegt ýmsum Austur-
og Mið-Evrópuríkjum, eins og
þegar spilaborg hrynur undan
missmíðum sínum. Nú er það að
vísu ekki nema hálfúr sannleikur
að hvort tveggja hafi hrunið sam-
timis stjómskipulagið og ffam-
leiðslukerfið. Þótt efhahagskerfi
Sovétríkjanna og alþýðulýðveld-
anna hafi reynst svo gallað að það
stóð ekki undir lágmarkslífkjör-
um þróaðra landa, var stjóm-
skipulagið þó enn verra með sínu
þrúgandi miðstjómarvaldi, flokk-
seinræði og takmörkun mannrétt-
inda, sem lýsti sér í höftum á mál-
ffelsi, fundafrelsi og ferðafrelsi.
Bylting kapitalismans
Það virðist henta þeirri bylgju
auðhyggjunnar sem nú flæðir yfir
vestræn lönd, að gera sem mest úr
ágöllum ffamleiðslu- og efha-
hagsskipulags leninismans —
sem út af lyrir sig er auðvelt — til
þess að fá tækifæri til að hefja
óheftan kapitalisma á stall,
þ.e.a.s. þá efhahags- og viðskipta-
heimspeki sem segir að arðsvon
af auðmagni eigi algerlega að
ráða efhahagslífinu án íhlutunar
opinbers valds að öðm leyti en
því sem slíkt þjónar beinlínis
markmiðum peningaávöxtunar,
fégróðans.
Það er af þessum ástæðum að því
er haldið harðast ffam í umræðum
um byltingamar í Austur- og Mið-
Evrópu að það hafi fyrst og ffemst
verið efhahagskerfið sem brást í
þessum löndum — sem það auð-
vitað gerði — og hversu vond
sem stjómskipunin var dugi ekki
það eitt að breyta stjómkerfi í lýð-
ræðisátt ef ekki verður snarlega
skipt yfir í hreinan kapitalisma
hvað snertir elhahags- og við-
skiptakerfið. Þessi röksemda-
færsla á að sýna ffam á að lýðræði
og kapitalismi séu eitt, eða eins
og það er oftast orðað með mild-
ara orðalagi, að aðeins „markaðs-
búskapur" tryggi lýðræðislegt
stjómarfar og mannréttindi og því
sé hann ekki aðeins eftirsóknar-
verður af fésýslumönnum, heldur
öllum þjóðfélagsþegnum.
Ekki er minnsta vafamál að boð-
berar kapitalismans i vestrænum
lýðræðis- og velferðarlöndum
hafa kunnað að notfæra sér þá
áróðursstöðu sem hmn kommún-
ismans hefúr veitt þeim í stjóm-
mála- og valdabaráttu sinni. Og
ekki nóg með það að talsmenn
kapitalismans hafi séð sér leik á
borði, heldur hefúr þeim heppnast
taflmennskan að því leyti að þeim
fækkar sífellt sem af þrótti og al-
vöm andæfa boðskap hins óhefta
kapitalisma. Sósíalistar þora ekki
lengur að minnast á sósíalisma af
ótta við að vera bendlaðir við
austrænt miðstýringarkerfi og
pólitíska ógnarstjóm. Jafnvel ráð-
settir sósíaldemókratar fara var-
lega í að nefna það blandaða hag-
kerfi sem þeir hafa löngum talið
vera þriðju leiðina — milliveginn
- - milli kommúnískra ffam-
leiðsluhátta og óhefts kapital-
isma. Þeir láta það á sig ganga að
óheftur kapitalismi er einn kallað-
ur markaðsbúskapur, þótt hingað
til hafi miðjumenn í stjómmálum,
þ. á m. sósíaldemókratar, litið á
blandað hagkerfi sem markaðsbú-
skap í þeim skilningi að markaðs-
öfl ráða í megindráttum starfsem-
inni, þótt heimilt sé að grípa til
opinberra afskipta af efhahags- og
fjármálum þegar sérstaklega
stendur á.
Þótt ekki þurfi svo að vera, að
sósíaldemókratar hafi fúndið upp
hið blandaða hagkerfi, enda þró-
aðist það í vestrænum lýðræði-
slöndum í meira eða minna sam-
starfi ólíkra stjómmálaflokka, þá
hefúr þess eigi að síður gætt hvað
mest í löndum þar sem sósíal-
demókratar hafa miklu ráðið,
t.a.m. á Norðurlöndum. Þótt sósí-
aldemókratamir á Norðurlöndum
hafi byrjað feril sinn með áform-
um um gerbreytingu þjóðfélags-
ins í anda stéttabaráttu, þá rann
allt slíkt fljótlega af þeim, svo að
þeir hafa í reynd verið ffamfara-
sinnaðir miðjumenn og lýðræðis-
sinnar sem alls staðar reyndu að
fara þriðju leiðina milli stjóm-
málaöfga og hinna andstæðu
skauta efhahagskerfanna.
Áróðursvél
auðhringanna
í því umróti sem nú á sér stað í
Evrópu hefði þess því mátt vænta
að sósíaldemókratar hefðu látið
meira að sér kveða í andófi gegn
útþenslu kapitalismans en raun
ber vitni. Þegar talað er um umrót
í Evrópu er ekki eingöngu um að
ræða uppstokkanir í alþýðulýð-
veldunum og upplausnina í Sov-
étríkjunum. Þá er ekki siður átt
við ríkjasammnann í Vestur-Evr-
ópulöndum, ástæður og inntak
þess sem er að gerast í Evrópu-
bandalaginu og Fríverslunarsam-
tökum Evrópu.
Mönnum yfirsést oft í því að
ríkjasamrunastefna iðnaðarstór-
veldanna í Evrópu er ekki síður
afdrifarík fyrir söguna en ffelsis-
bylgjan sem farið hefur um al-
þýðulýðveldin. Fall kommúnism-
ans í Austur-Evrópu hefur eðli-
lega dregið að sér athygli og þá
ekki síst fyrir það hversu snögg
umskiptin urðu, hversu dramatísk
þau vom og raunar einfold i
hraðri atburðarás sinni. Hins veg-
ar gengur ríkjasammnaþróun
Vestur-Evrópu svo hægt ffam í
flækjulegu og leiðinlegu atvika-
ferli að þorri fólks hefúr ekki hug-
mynd um hvað er að gerast. Það
sem verra er: Margir áhrifamenn í
stjómmálum og félagsmálum
hafa ekki fyrir því að greina sögu-
þráð þessa óspennandi ffamhalds-
leikrits evrópsku auðhringanna.
Þeir vita hvorki um upphafið né
endinn.
Þeir sem þykjast taka þátt í svið-
setningunni em þar oní kaupið
sligaðir af ráðstefhumasi og papp-
írstöflum og hafa þeim mun
minni yfirsýn yfir heildarlínur
sem hver og einn er látinn grafa
sig dýpra í eitthvert sérsviðið.
Umræðum um „Evrópumálin“
hefúr einkum verið haldið uppi af
aðkeyptum sérffæðingum og
fagidjótum þar sem hver stendur á
sínum stað við færibandið án þess
að vita hvað hinir em að gera
nema hvað fámennið í stjóm-
stöðvunum lætur þessa pappírs-
og áróðursmaskínu mala rétt,
ffamleiða það sem vélasamstæð-
unni er ætlað, þ.e.a.s. nokkur vel
valin kjamaslagorð í þágu rekstr-
arheimspeki fjölþjóðaauðhringa.
Aróður auðhringanna hefúr bor-
ið ríkulegan ávöxt í skoðana-
myndun um hvemig evrópskri
efnahags- og stjómmálasamvinnu
skuli háttað. Þessi áróður hefúr sí-
ast inn í íslenskar umræður um
þessi mál. Þótt ofsagt sé að allir
ráðamenn þjóðarinnar tali einum
munni í þessu efhi — sem betur
fer er svo ekki — er hitt jafnvíst
að stofhana- og embættisvaldið
knýr fast á stjómmálamenn og
foiystumenn hagsmunasamtaka
að semja sig hiklaust inn í þau