Tíminn - 10.07.1990, Side 14

14 Tíminn
ÞriðjudagurlO. júlí 1990
MINNING .
Vilhjálmur Grímsson
Fæddur 26. júní 1903
Dáinn 9. júní 1990
Það er fomt mat að umhverfið móti
einstaklinginn. Og víst er um það að
útsýnið frá Rauðá er gert af mörgum
þáttum og mundi ekki ólíklegt til að
hafa áhrif á þann sem þar á heima
langa ævi. Býli, tún og engjar og
skógi vaxnar hlíðar breiðast fýrir
sjónum. I vestri blasir við Ljósavatn-
ið milli hábrýndra fjalla. Þaðan renn-
ur Djúpá lygn og tær meðffam hraun-
röndinni, en Skjálfandafljótið með
Goðafossi byltist í gljúfrum neðan
við túnin.
Villi á Rauðá, eins og hann var jafn-
an nefhdur af kunnugum, var vissu-
lega gerður af mörgum þáttum. Stór-
vaxinn með skarpa andlitsdrætti og
skálmandi göngulag sem vissi hvert
ferðinni var heitið. En undir stór-
skomu yfirbragði bjó ekki aðeins
kraftur hrauns og fossa heldur einnig
mildi ár og lækja, lyngs og birki-
kjarrs. Næmleiki fyrir fegurð í línum,
litum og tónum. Umhyggjusemi fyrir
bömum og heimili, hjálpfysi og
greiðasemi við granna og vini.
Fullu nafni hét hann Friðrik Vil-
hjálmur. Foreldrar hans vom hjónin
Ingibjörg Jónsdóttir og Grimur Frið-
riksson, sem bjuggu á Rauðá alla
sina búskapartíð. Grimur var hagur
bæði á tré og jám og rokkasmiður
ágætur, en um Jón Jóhannesson, föð-
ur Ingibjargar, var sagt að annan eins
völund og afkastamann heföu menn
varla þekkt. Við minnumst þess að í
bemsku heyrðum við sagt að ekki
mætti á milli sjá hvor þeirra væri
betri smiður, Grímur eða Vilhjálmur
sonur hans, en munurinn væri sá að
á Rauðá
Villi væri tvöfalt afkastameiri.
Vilhjálmur var einbimi og var
Rauðá hans heimili alla ævi. Skóla-
ganga hans var sú hin „hefðbundna"
þeirra tíma, sem í dag væri tæpast tal-
in menntun. Þó var Vilhjálmur einn
vetur í Samvinnuskólanum í Reykja-
vík, 1921- 1922, og haföi þá aðsetur í
Sambandshúsinu hjá skólastjóranum
föðurbróður sínum, Jónasi frá Hriflu.
Þetta var hans „heimsreisa" og virtist
hann muna nánast hvert spor og atvik
er hann sagði okkur ferðasöguna á
efri ámm sínum. Þetta stutta nám
varð honum veganesti gegnum lífið
og meðal annars gat hann lesið sér til
gagns og ánægju tungumál nálægra
þjóða.
Tónlist veitti Villa mikla ánægju.
Hann lærði ungur að spila á orgel og
síðan á píanó og iðkaði það ffarn á
effi ár. Einnig greip hann f fiðlu á
yngri ámm. Með námi sínu f Sam-
vinnuskólanum sótti hann tíma f org-
elleik hjá Jóni Pálssyni og nýttist það
vel eins og annað nám, þótt námstim-
inn væri skammur.
Smíðar lærði Vilhjálmur fyrst af
föður sinum og síðan af eigin reynslu
og með því að sjá hitt og annað fyrir
sér. Ur tré smíðaði hann hvað eina
sem þörf var á fyrir heimili og ná-
grenni og ef við átti skar hann hlutina
út eða skreytti með öðm móti. Eld-
smiðjukofinn stendur í gilinu austan
við bæinn og þar þurfti ömgglega oft
að koma, ekki síst fyrr á árum þegar
allt, sem til heimilis þurfti og úr
málmi var gert, fór um afl og steðja.
Þama hélt jámsmiðurinn Villi á
hamri sínum, þótt svo að hann þyrfti
jafhffamt að blása í glæðumar með
handknúnum fysibelg.
Um sumarið 1952, þegar Vilhjálm-
ur var nær fimmtugu, má segja að
hefjist nýr þáttur í lífi hans. Þá fer
hann að vinna við byggingar utan
heimilis, íbúðarhúsa og útihúsa, nán-
ast alls þess sem undir þak skyldi
fara. Að þessum verkum gekk hann
með handverkfærum einum, sög,
hefli og hamri. Fyrstu árin haföi hann
ekki eitt einasta mótorknúið áhald og
mundi slíkt teljast fim mikil í nútím-
anum þegar tæpast er hægt að saga
sundur spýtu eða skrúfa skrúfu án
vélarafls. En án slíkra tækja vann
Vilhjálmur við fjölda bygginga um
nálægar sveitir, allt ffá grunni þeirra
þar til búið var að ganga ffá hveiju
smáatriði, mála og prýða. Öllum
þeim mörgu sem nutu verka Vil-
hjálms muriu þau i minni, því þar fór
allt saman: hugkvæmni og einstök
vandvirkni, ffábær atorka og afköst.
Hann byijaði vinnu snemma hvem
morgun og vann langt ffam á kvöld,
og ekki eyddi hann tímanum í það að
glápa á klukkuna.
Þegar Vilhjálmur var kominn um
sjötugt hætti hann að mestu að vinna
við byggingar utan húss og tók til við
að lagfæra og endursmíða gamla
húsmuni af ýmsu tagi, kistur og
kistla, klukkur og rokka. Enn var hin
sama atorka og starfsgleði og verkin
léku í höndum hans. Þessir munir
vom af ýmsum gerðum, sumir fomir
aðrir yngri, og ástand margra þeirra
þannig að mikla vinnu og hug-
kvæmni þurfti til að koma þeim sem
næst sinni uppmnalegu gerð. Hróður
Vilhjálms barst víða vegu og verk-
efriin hlóðust að honum unnvörpum,
UR VIÐSKIPTALIFINU
Samfelling banka á Norðurlöndum
Undirbúningur að sameiginlegum
markaði EBE-landa í árslok 1992
hefur hmndið af stað samfellingu
banka, ekki aðeins í Danmörku held-
ur líka í Noregi og Svíþjóð. Og í
janúar 1990 var útlendum bönkum
heimilað að starfa f Svíþjóð.
í Danmörku störfuðu 1989 77 við-
skiptabankar og 150 sparisjóðir og
þykja þeir litlir á alþjóðlegan mæli-
kvarða. í nóvember 1989 sameinuð-
ust tveir, Den Danske Bank og Kö-
benhavns Handelsbank. Héldu þeir
nafhi hins fýrmefhda, en fáeinum
vikum síðar gekk til liðs við þá jósk-
ur banki, Provinsbanken, og varð þá
hinn þríefldi banki, Den Danske
Bank, sá stærsti á Norðurlöndum
með DKR 400 milljarða eignir og
DKR 23 milljarða höfuðstól.
Snemma i desember 1989 sameinuð-
ust þrir aðrir danskir bankar, Privat-
banken, SDS og Andelsbanken.
Mynduðu þeir UNI Bank Danmark
(UBD) með DKR 300 milljarða eign-
um og DKR 19 milljarða höfuðstól.
Þessar tvær nýju bankasamsteypur
hafa með höndum 55% danskra
bankaviðskipta.
Síðan uppgangi norskrar olíuvinnslu
Colbert kvaddur?
Þau 9 ár, sem Francois Mitterrand
hefur verið forseti Frakklands, hafa
orðið umskipti, á sumum sviðum
jafnvel stakkaskipti, á hlutverki rik-
isins í atvinnumálum. Þau efhi
ræddi Financial Times 17. janúar
1990:
„Mitterrand hefur ekki aðeins lát-
ið af þeirri víðtæku íhlutun, sem
ríkisstjóm hans viðhafði snemma á
níunda áratugnum. Hann hefur líka
að nokkru horfið frá starfsháttum
Colbertisma, þeirrar kenningar sem
frá 17. öld hefur upphafið forsögn
ríkisins í efnahags- og atvinnumál-
um. — Sleppt hefur verið stjómar-
tökum á verðlagi og lánamálum,
áætlunarstarfsemi að miklu leyti af-
lögð og hömlum létt af fjármagns-
markaði. Forstjórar iðnfýrirtækja
þurfa síður að leggja hlustir við
orðum ráðherra og embættismanna
f Paris en um daga hægri forset-
anna.... Á arfsiði er þó ekki að fullu
hoggið. Franski rikisgeirinn er enn
einn sá stærsti í Evrópu og marka-
línan milli hans og einkageirans
víða óljós. Þótt á dirigisma hafí
verið slakað, varir „taugakerfi"
hans: Flestir æðstu menn í stjóm-
sýslu, iðnaði og fjármálum koma úr
samheldnu „tæknikratisku" úrvals-
liði, skóluðu í arfsiðum ríkisins,
sem enn situr að miðstöðvum
valdsins.“
„Staða þjóðnýttra fýrirtækja er
tengd þessum gangi mála. Þau
leggja til um 30% af vergri þjóðar-
framleiðslu Frakklands og til þeirra
teljast margir stórir bankar, vá-
tryggingarfélög og iðnsamsteypur.
— (Um mitt ár 1988) stöðvaði
Mitterrand sölu á þeim, sem rikis-
stjóm Chirac haföi gengist fýrir, og
viðhaföi hin fleygu orð: „Hvorki
þjóðnýting né einkavæðing.“ ... Úr
því að þau fá ekki fé úr ríkiskassan-
um né með sölu eigin hlutabréfa,
hafa þau tekið að selja hluti f dóttur-
fýrirtækjum eða að gefa út ýmiss
konar verðbréf með háum vöxtum.
— Að þeim hætti hafa fýrirtæki í
eigu ríkisins, svo sem Pechiney og
Rhone-Poulenc, haldið áfram upp-
kaupum á fýrirtækjum. ... Ónnur
þversögn er sú, að samsteypur í eigu
ríkisins, einkum bankar, vátrygging-
arfélög og Caisse des Depots, spari-
sjóður rikisins, hafa látið hvað mest
að sér kveða á hinum óhefta verð-
bréfamarkaði."
Stígandi
lauk 1986 hefur mætt á norskum
bönkum. Til þess er rakin sameining
Den norske Creditbank (DnC) og
Bergen Bank og hefur hinn samein-
aði banki NKR 210 milljarða eignir.
í Svíþjóð fór fýrir öðmm samfell-
ingum yfirtaka fjórða stærsta bank-
ans, Gotabanken, á tveimur lands-
hlutabönkum. Varmlandsbanken og
Skaraborgsbanken. En 20. nóvember
1989 tilkynnti annar stærsti banki
landsins, Handelsbanken, yfirtöku
sína á Skánska banken í Malmö á
SKR 2 milljarða og hefur hinn sam-
einaði banki þeirra SKR 300 millj-
arða eignir. Snemma í janúar 1990
keypti sænskur ríkisbanki, PK bank-
en, fimmta stærsta bankann, Nord-
banken, á SKR 5,6 milljarða og hefur
hinn sameinaði banki SKR 309 millj-
arða eignir og kennir sig við hinn síð-
amefnda, Nordbanken.
Fáfnir
jafnvel frá fjarlægum landshlutum.
Magnið var með ólíkindum svo að
stundum varð tæpast stigið niður fæti
á Rauðárbæ fýrir öllu þessu skrani
sem smám saman breyttist í hina feg-
urstu muni í höndunum á Vilhjálmi.
Þó að byggingavinna og smíðar
væm aðalstarf og áhugamál Vil-
hjálms var ræktim landsins honum
einnig kært viðfangsefni. Hann hóf
túnræktun á tímum hestaverkfæra og
var formaður Búnaðarfélags Ljós-
vetninga um árabil. Og sunnan undir
bænum á Rauðá var gróskumikill
matjurtagarður, varinn traustum
gijótgarði. Þar átti Vilhjálmur mörg
handarvik. Á góðum sumardegi var
skemmtilegt að ganga með honum
um þennan reit sem ekki var aðeins
ætlaður til nytsemdar, heldur jafn-
firamt til ffóðleiks og augnayndis.
Stórbóndi var Vilhjálmur aldrei,
enda haföi hann öðmm hnöppum að
hneppa. Og þótt hann byggði mörg
húsin þá reisti hann aldrei nýjan bæ
fýrir sig og konu sína og böm. En
hann vann að sjálfsögðu að því að
koma upp íbúðarhúsi á nýbýlinu hjá
elsta syninum og konu hans þegar
þess gerðist þörf.
Um þær mundir sem Vilhjálmur tók
við búsforráðum með foreldmm sín-
um kom í Rauðá ung kaupakona,
Hólmffíður Sigríður, dóttir Halldórs
Marteinssonar ffá Bjamastöðum í
Bárðardal og konu hans Önnu Bene-
diktsdóttur. Hólmffíður var fimm ár-
um yngri en Vilhjálmur, fædd 11.
september 1908. Með þeim tókust
ástir samkvæmt eðli lífsins og geng-
ur þau í hjónaband haustið 1931. Þau
eignuðust fjögur böm. Elstur er
Grímur, fæddur 11. ágúst 1936,
bóndi og smiður, giftur Sögu Jóns-
dóttur, og gerðu þau sér hreiður f
varpanum á Rauðá. Næst er Þórhild-
ur Björk, f. 1. júní 1938, gift Gunnari
Marteinssyni, og búa þau á Hálsi i
Kinn. Eins og fleiri bömin erföi Þór-
hildur hagleik föður síns og aðstoð-
aði hann löngum við að mála og
skreyta muni þá er hann gerði við.
Erlingur, f. 10. júlí 1941, ógiftur
smiður, vinnur meðal annars að gerð
leikmynda og sviðsbúnaðar hjá Leik-
félagi Akureyrar jafhffamt því sem
hann gerir upp gamla íbúðarhúsið á
Rauðá af ffumleik og hugvitssemi.
Yngstur er Hreinn, f. 21. janúar
1953, vísindamaður og heimshoma-
flakkari sem vinnur nú hjá fýrirtæk-
inu Marel í Reykjavík. Og ffændbam
Hólmffíðar, Kormákur Jónsson, f.
13. júní 1954, kom hálfs mánaðar
gamall í fóstur til Rauðárhjóna og
ólst þar upp sem eitt af bömunum
uns hann var vaxinn úr grasi og
stofnaði heimili í næstu sveit ásamt
Hólmffíði Jónsdóttur. Segja má að
Vilhjálmur hafi séð í bömum sínum
marga þá eiginleika og hæfileika sem
hann tók að erföum og líf hans mót-
aðist af.
Konu sína Hólmffíði missti Vil-
hjálmur 12. apríl 1983, en hún haföi
þá um árabil verið sjúklingur eftir
líkamlega lömun.
Árið 1928 kom sjö ára telpukom,
Guðný Sæmundsdóttir, til fósturs hjá
Rauðárhjónum, Grími og Ingibjörgu.
Síðan hefur hún verið á Rauðá alla
tíð sem fósturbam og fóstursystir
Vilhjálms, mikil dugnaðar- og mann-
kostakona, og má segja að hún hafi
borið heimilið á herðum sér, ekki síst
þegar veikindi steðjuðu að húsfreyj-
unum fýrst Ingibjörgu og síðan
Hólmffíði.
Af hlaðinu á Rauðá haföi Vilhjálm-
ur fýrir augum breytilega fegurð
Ljósavatnsins og á hinu foma höfuð-
bóli sem vatnið er kennt hafa búið
kynslóðir frænda hans. Fyrir nokkr-
um áratugum var Vilhjálmur fenginn
til að hlaða upp gijótvegginn um-
hverfis kirkjugarðinn á Ljósavatni og
leysti það af höndum með þeirri snilli
að unun var á að horfa. Steinamir
héldu sinni náttúrlegu lögun en féllu
þó hver við annan eins og þeir væm
til höggnir. Þann 16. júní síðastliðinn
var hann sjálfur lagður til hinstu
hvíldar í þennan kirkjugarð, í feg-
urstu sól norðlægra byggða. Séra
Bjöm H. Jónsson talaði yfir moldum
hans og margir ffændur og vinir
fýlgdu honum síðasta áfangann með
þakklátum hug fýrir drengilega sam-
fýlgd hans og fýrir öll þau góðu verk
sem hann haföi unnið þeim á langri
ævi.
Frændur frá Fremstafelli
AfmæliS' og minningargreinar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og/eða
minningargreinum í blaðinu, er bent á, að
þær þurfa að berast a.m.k. tveim dögum
fyrir birtingardag. Þær þurfa að vera vélrit-
aðar.
Þorgerður J. Ámadóttir
Fædd 9. nóvember 1935
Dáin 21. júní 1990
Þegar við heyrum andlátsffegn set-
ur okkur hljóð. Það er ekki langt síð-
an ég ffétti að Þorgerður í Hlöðutúni
væri mikið veik og ekki talin löng
lífsvon. Það var svo ótrúlegt að þessi
yndislega, glaða og skemmtilega
kona væri hrifin burt svona allt of
fljótt.
Þá sækja minningamar að ffá æsku-
dögum heima 1 Amarholti. Ég var
um fermingu þegar hún kom fýrst að
Hlöðutúni með dreng á fýrsta ári.
Stutt er milli bæjanna og oft farið á
milli og gaman var að sjá litla strák-
inn. Frá því ég man eftir vom jóla-
boð milli Hlöðutúns, Amarholts og
Hauga. Við systkinin nutum alla tíð
mikillar hlýju hjá þessu góða fólki,
það vom ekki böm á þeim bænum
þá. Það var spilað á spil. borðaðar
góðar kökur og dmkkið súkkulaði
með.
Þetta breyttist ekki þótt ný húsmóð-
ir kæmi í Hlöðutún, góðar kökur,
gestrisni, glaðværð og hlýja. Og þá
komu litlu bömin þar, það var svo
gaman. Alls urðu þau þijú, öll upp-
komin, búin að stofna heimili og
eiga böm. Ég fór snemma að heiman
á unglingsárum en vinátta hefur
haldist og ljúfir fundir að koma til
þeirra í Hlöðutún og þau skipti er
hún kom til min. Ég sendi Gumma,
bömum þeirra og öllum aðstandend-
um innilegar samúðarkveðjur ffá
mér og fjölskyldu minni.
Elínborg Guðmundsdóttir
Laugardalshólum