Tíminn - 13.07.1990, Blaðsíða 7
Föstudagur13. júlí 1990
Tíminn 7
Foiystumenn Afríku-
ríkja falla eins og
Eyðni, vágesturinn mikli herjar af mikilli hörku víða
um heim. En í sumum ríkjum Afríku stafar sérstök
hætta af sjúkdómnum þar sem gömul menningar-
leg hefð gerir ráð fyrir lauslæti ráðamanna. Afleið-
ingin er sú að menntaðir ráðamenn falla þar í
hrönnum fyrir sjúkdómnum, sem aftur á móti eykur á fátækt og eymd. Breska
blaðið The Sunday Times fjallar um þessa hlið mála nýlega.
Það er ríkjandi yfirstétt í Mið- Afr-
íkulýðveldinu sem verður fyrir
mestum búsifjum af völdum eyðni-
fársins, en kynlíf er mjög í háveg-
um haft meðal þjóðarinnar og það
er einkum yfirstéttin sem gætir þar
lítils hófs. Einn á fætur öðrum —
stjómmálamenn, prófessorar og
lögreglustjórar — verða fómar-
lömb veirunnar, sem gengur á dýr-
mætan forða landsins af menntuðu
fólki.
Þessi vaxandi sóun í hinum örlitla
hópi velmenntaðs fólks er farin að
valda miklum áhyggjum. En enn er
lítil merki að sjá um að fólk breyti
venjum sínum.
Hvað verður um
börnin?
Síðustu fómarlömbin voru hæsta-
réttardómari og yfirmaður stórrar
rikisstofnunar, sem vom bomir til
grafar í maí. Þegar yfirmaður lög-
regluskólans lést af völdum eyðni
er sagt að hann hafi skilið eftir sig
lista yfir 50 konur sem hann hafi átt
kynmök við, allt ffá skólastúlkum
til ráðherraffúa. Við útfor hans vol-
aði eiginkona enskukennara: „Nú
er röðin komin að mér. Hvað verð-
ur um bömin?“
Jarðarfarir em orðnar svo tíðar að
með reglulegu millibili er engan yf-
irmann að finna á skrifstofúm í
Bangui, höfúðborginni; þeir em all-
ir að fylgja einhveijum til grafar.
„Sorglega staðreyndin er sú að það
em þeir sem mestu ráða sem em að
deyja og neita að breyta lifnaðar-
háttum sínum,“ segir ógift kona.
„Þeir neita að nota smokka eða
halda sig við aðeins þrjár eiginkon-
ur eða konur, í stað þeirra 10 eða 20
sem þeir halda venjulega við.“
Þessi afstaða veldur þeim sem
berjast gegn eyðni sérstökum von-
brigðum þar sem Mið- Affíkulýð-
veldið er með í gangi einhvetja þá
mestu eyðniffæðslu sem fyrirfinnst
í Affíku. En einmitt þeir sem lögðu
blessun sína yfir ffæðsluherferð um
banvænar afleiðingar þess að eiga
kynmök við marga hafa ekki sjálfir
tekið viðvaranimar til sin.
Gamall siður að
halda fjölmargar hjá-
konur—og
elskhuga
Sá siður að eiga fjölmargar hjá-
konur hefúr lagt sitt af mörkum til
hraðrar útbreiðslu eyðniveimnnar.
Eiginkonumar em álíka virkar og
eiga marga elskhuga. Margar þeirra
em þekktar sem „Mama Kulutus"
(sykurmömmur) og eiga fjölmarga
stráka að leikfélögum. Jafnvel
André Kolingba hershöfðingi og
æðsti maður ríkisins er sagður eiga
fimm eða sex hjákonur. Altalað er
að hann eigi böm með þeim öllum
og hafi komið þeim hverri og einni
fyrir í eigin húsi.
„Hér er ffamhjáhald álitið sjálf-
sagður hlutur. Sifjaspell þykja
skammarleg, en þau virðast einu
takmörkin á því að stunda kynmök
utan hjónabands,“ segir einn þeirra
sem starfa að baráttu gegn eyðni í
Mið-Affíkulýðveldinu.
Óbeislað lauslæti á sér að hluta til
stoð í menningu þjóðarinnar og að
hluta til er það tengt fjárhagslegum
aðstæðum. Effiahagurinn er í ólestri
og enga vinnu að hafa. Þá er það
ódýrara að stunda kynlíf en kaupa
sódavatn á 420 isl. kr. flaskan. í
höfúðborginni úir og grúir af kon-
um til kaups, konum sem em reiðu-
búnar að ganga til sængur með
hveijum sem er gegn smágreiðslu.
Valið er á milli þess
að deyja úr hungri
núna eða eyðni síðar
„Þessar stúlkur verða að gefa
bömunum sínum að borða svo að
valið stendur á milli þess að deyja
úr hungri núna eða af völdum eyðni
síðar," segir einn íbúi Bangui. Um
75% kvenna sem selja blíðu sína
era eyðnismitberar. En baráttan
gegn eyðni verður líka að snúast
um atriði eins og menningarlega
hefð meðal fátæklinga, þar sem sið-
urinn er að bóndi bjóði konu sína
eða dóttur sem gjald fyrir áburð. Og
Konur í Mið-Afríkulýðveldinu,
þar af margar sem selja blíðu
sína, halda á auglýsingaspjaldi
gegn eyðni, fyrir framan sjúkra-
hús í höfuðborginni Bangui.
Stór hluti mennta- og ráða-
manna þar í landi hafa þegar
orðið sjúkdómnum að bráð.
í landi þar sem fáir lifa það að verða
fimmtugir er afstaða fólks almennt
sú að „allir deyja fyrr eða síðar".
Á áranum 1985-1987 tvöfaldaðist
fjöldi þeirra sem svöraðu eyðni-
prófún jákvætt í Bangui á hveiju ári
þar til hann var orðinn allt að 8%
þeirra sem stunda kynlíf á annað
borð. Fyrir þrem áram fóra yfirvöld
að fyllast skelfmgu vegna sívax-
andi fjölda sjúklinga og tóku til við
að miðla upplýsingum um eyðni í
sjónvarpi, útvarpi og á auglýsinga-
spjöldum.
Miö-Afríkulýðveldiö
hefur rekiö herferö
gegn eyöni í þrjú ár
Þessi herferð var einstök í sinni
röð bæði hvað varðar hispursleysi
og tímasetningu. Henni var hrandið
af stokkunum á tíma þegar yfirvöld
flestra Afríkurikja vora varla fáan-
leg til að viðurkenna tilvera plág-
unnar, hvað þá að þeim dytti í hug
að takast á við hana.
I Mið-Afríkulýðveldinu var
áhættuhópum veitt sérstök ffæðsla,
þ.á m. skólanemum og vændiskon-
um. Þar vora þeim veittar umbúða-
lausar upplýsingar um hvemig
komast mætti hjá eyðni og samúð-
arfúllar ráðleggingar um hvemig
bæri að annast þá sem að dauða
væra komnir. Tilraunin til að svipta
sjúkdóminn dularhjúpi er óvenjuleg
i Afríku, þar sem margir embættis-
menn halda enn leyndri hinni gífur-
legu útbreiðslu faraldursins.
Herferðin hefur a.m.k. skilað ár-
angri meðal vændiskvennanna sem
halda þvi til streitu að viðskiptavin-
ir þeirra noti smokka. En það er yf-
irstéttin sem þráast við að viður-
kenna að hún sé áhættuhópur. Það
era ekki nema 1.4% af þessari 2.8
milljóna þjóð sem hlýtur æðri
menntun og þessi fámenni hópur er
að hrynja niður.
Þeir sem ráöa fram-
tíð Afríku falla frá
vegna eyðni
Sú afriska trú að athafhasemi á
kynlifssviðinu beri vott um ríki-
dæmi á eftir að hafa víðtækar af-
leiðingar sem nú fyrst er farið að
gefa gaum. Eyðni berst fyrst og
ffemst milli gagnkynhneigðra og
má segja að hún sé eini banvæni
sjúkdómsfaraldurinn sem ekki er
bundinn við fátækt.
Þar af leiðandi er einn viðkvæm-
asti hópurinn fúllorðið, menntað
fólk, en í þeirra hópi hefúr kynlífs-
greiði svipað gildi og viðskiptamat-
arboð. Þegar kaupsýslumaður fer í
ferðalag utanbæjar er litið á það
sem ókurteisi ef gestgjafi hans sér
honum ekki fyrir „ábreiðu" yfir
nóttina.
Eyðni er þegar farin að leggja að
velli fólk á vinnualdri með alvar-
legum afleiðingum fyrir efnahag
landsins, sem ekki stendur styrkum
fótum fyrir. Samfara því að eyðni
geysist um meginland Affíku hníg-
ur í valinn stór hluti þeirra sem
ákvarðanimar taka og ákveða þann-
ig örlög álfúnnar.
Nu er talið að á næsta áratug fái
a.m.k. einn af hveijum fjóram Aff-
íkumanna eyðniveirana, að því er
Alþjóðaheilbrigðisstofhunin telur,
þ.e. meðal þeirra 450 milljóna
manna sem búa sunnan Sahara.
Þessi gífúrlega útbreiðsla hefúr
komið sérffæðingum á óvart.
Fyrir þrem áram spáði Panos-
stofnunin, sem staðsett er í London
og fylgist með upplýsingum um
eyðni, þvi að ein milljón Affiku-
manna myndi deyja úr eyðni á síð-
asta áratug aldarinnar. En nokkur
von lifir í Mið-Affíkulýðveldinu.
Enn vilja læknar ekki draga álykt-
anir, en nýlegar kannanir gefa til
kynna að ffæðsluherferðin kunni að
hafa áhrif og að hraði eyðnismitun-
ar í Bangui kunni að vera að ná
jafhvægi.
Ef óbeislað lauslæti menntaðra
manna heldur hins vegar áffam,
verður landið sifellt fátækara undir
stjóm deyjandi manna.