Tíminn - 14.07.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur14. júlí 1990
TÍMINN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNPIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavlk
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gíslason
Skrifstofur Lyngháls 9, 110 Reykjavlk. Sfml: 686300.
Auglýslngasfmi: 680001. Kvöldsfmar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu 190,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Byggðaþróun
Eins og Tíminn hefur áður greint frá ákvað ríkis-
stjómin að tillögu forsætisráðherra í janúar síðast-
liðnum að skipa nefnd til þess að gera tillögur um
nýjar áherslur og langtímastefnu í byggðamálum.
Markmið slíkra tillagna skal vera að byggð geti
blómgast í öllum landshlutum. í nefndinni eiga sæti
fulltrúar allra núverandi þingflokka, en formaður
hennar er Jón Helgason, fyrrverandi landbúnaðar-
ráðherra.
í viðtali við Tímann hefur Jón Helgason greint frá
því að nefndin hafí til þessa fjallað sérstaklega um
þróun atvinnulífs á landsbyggðinni. Nefndin er ein-
huga um það álit að efling atvinnulífs og meiri fjöl-
breytni þess sé lykilatriði að því að stöðva öran
fólksflutning af landsbyggðinni og jafna byggða-
þróun.
Að sögn formannsins hefur nefndin þegar reynt að
koma sér saman um stefnumótun í byggðamálum
og hvaða atriði sé nauðsynlegt að hafa í huga í því
sambandi. Er þá m.a. bent á þá staðreynd að ríkis-
valdið sé sjálft mótandi í þessum efnum. Ríkisvald-
ið getur haft bein áhrif á atvinnuþróunina með stað-
arvali stórfyrirtækja og tilhögun opinberrar þjón-
ustu, ekki síst með stjóm landbúnaðar- og sjávarút-
vegsmála.
En hér kemur auk þess margt annað til greina af
því sem snýr beint að ríkisstjóm og almennri efna-
hags- og fjármálastjóm hins opinbera. Byggða-
nefndin er sammála um að tryggja verði jafnvægi í
efnahagslífinu og miða gengisskráningu við viðun-
andi rekstrarafkomu framleiðsluatvinnugreina, að
ríkisstjóm og Alþingi gæti þess við ákvarðanir um
uppbyggingu atvinnurekstrar að þær stuðli að hag-
kvæmri byggðaþróun og að ríkisvaldið jafni kostn-
að við opinbera þjónustu þar sem sýnilega hallar á
landsbyggðina.
Þau atriði sem hér hafa verið nefnd og em umfjöll-
unarefni byggðanefndar forsætisráðherra, em auð-
vitað ekki nýuppgötvuð sannindi í sambandi við
mótun byggðastefhu. Það veikir ekki á neinn hátt
gildi þessara áhersluatriða nefndarinnar. Hér er um
að ræða staðfestingu á því sem lengi hefur verið vit-
að um það hverjir séu gmndvallarþættir byggða-
stefnu. En af þessum staðreyndum má draga þann
lærdóm, að byggðastefna verður ekki framkvæmd
nema með opinberri stefnumótun í meira eða minna
mæli og þar með ákvörðunum um einstakar verk-
legar framkvæmdir.
Hitt er þó jafnvíst að byggðaþróun og atvinnulífíð
á landsbyggðinni á ekki síður undir framtaki og
hugkvæmni landsbyggðarfólksins sjálfs. Árangur
byggðastefnu byggist á samspili félags- og einka-
framtaks heimamanna sjálfra og mótaðri stefnu
stjómvalda í almennum atvinnu- og efnahagsmál-
um og sérstökum ráðstöfunum eða áætlunum í þágu
byggðaþróunar. Sá tíðarandi sem nú ríkir, að opin-
ber afskipti eigi að vera sem minnst, getur komið
niður á byggðaþróun ef sá hugsunarháttur gengur út
í öfgar. Byggðanefnd forsætisráðherra er treyst til
þess að sneiða hjá öfgum markaðshyggjunnar.
RÓUN HEIMSMÁLA síð-
ustu mánuði og misseri er
samhangandi atburðakeðja
þar sem einn hefur áhrif á annan,
leiðir af sér nýja og nýja atburði
eins og alda hleður upp öldu, svo
lengi sem vindur og straumar
endast. Það er því aldrei nema
von að menn taki misvel eftir ein-
stökum viðburðum í þessari at-
vikarás og setji allt umrót heims-
viðburðanna undir einn hatt, enda
kannske engin fásinna.
Horft um öxl
Fyrir réttri viku hélt forystulið
Atlantshafsbandalagsins fund í
London og sendi ffá sér langorða
yfirlýsingu um framtíðarhlutverk
NATO. Ef skoðuð eru tildrög Atl-
antshafsbandalagsins og þróun
þess í 41 ár kemur í ljós að Lund-
únayfirlýsingin markar tímamót í
sögu þess. Af þessu tilefni væri
því fúlleðlilegt að gera þróunar-
ferli Atlantshafsbandalagsins
nokkur skil hér í Tímanum, þótt
það verði ekki gert að þessu
sinni. Þess i stað verður horfið til
upphafsins með því að birta meg-
inhluta úr ræðu, sem Eysteinn
Jónsson flutti 28. mars 1949 í al-
mennum útvarpsumræðum ffá
Alþingi um tillögu til þingsálykt-
unar um inngöngu íslands í
NATO.
Varla mun ofmælt að ekkert
þingmál hafi valdið jafhmiklum
deilum og hugarróti hjá íslend-
ingum eins og þetta mál. Mætti
hafa um það mörg orð. Þótt ekki
sé á annað minnst er víst að inn-
gangan í Atlantshafsbandalagið
hafði mikil áhrif á stjómmál og
innanflokksmál þá þegar og
eimdi eftir af því árum og áratug-
um saman. Með nokkrum rétti
má segja að íslensk stjómmál
hafi aldrei orðið söm eftir að Atl-
antshafsbandalagið kom til sög-
unnar. Þetta átti við um innan-
landsmál, en þó fyrst og ffemst
utanríkismál. Þótt það sé út af
fyrir sig rétt að íslendingar sæju
hlutleysis- og vamarleysisstefnu
sína bíða hnekki í heimsstyijöld-
inni, þá var það ekki fyrr en með
inngöngunni í Atlantshafsbanda-
lagið sem Alþingi hafhaði þeirri
stefhu formlega.
Fyrir flestra hluta sakir fer vel á
því nú að Tíminn rifji upp orð
Eysteins Jónssonar frá upphafs-
dögum Atlantshafsbandalagsins.
Þótt staðreynd sé að innan Fram-
sóknarflokksins væri meiri
ágreiningur um málið en í öðmm
flokkum, er þess að minnast að
Eysteinn Jónsson tók eindregna
afstöðu með inngöngunni og
hafði að lokum meirihluta flokks-
manna með sér um þá afstöðu.
Má til sanns vegar færa að mála-
fylgja hans hafi ráðið úrslitum
um að Islendingar gerðust stofh-
endur Atlantshafsbandalagsins.
Um þetta verða ekki höfð fleiri
orð. Ræða Eysteins Jónssonar frá
28. mars 1949 talar hins vegar
sinu máli um þau rök sem var-
fæmismaður i utanríkismálum,
sem Eysteinn hefur ætíð verið,
beitti fýrir sig þegar hann tók að
sér forystu fýrir því að sam-
flokksmenn hans styddu NATO-
aðildina.
RæðaEysteins 1949
„Það er ekki ýkja langt síðan ut-
anríkismál fóm að verða ofarlega
á baugi meðal íslendinga. En nú
er öldin önnur en áður. Til þess
liggja ýmsar ástæður, sem of
langt yrði hér að rekja, en höfúð-
ástæðumar em þær, að einangrun
íslands hefúr verið rofm með
bættum samgöngum, þjóðimar
aukið mjög samstarf sitt eftir
styijöldina og íslendingar með
réttu talið það sína skyldu sem
sjálfstæðrar, fúllvalda þjóðar að
taka þátt í því starfí.
Fram að síðustu styijöld vom
öryggismál íslands ekki talin
neitt vandamál. Menn reiknuðu
með því, eða að minnsta kosti
vonuðust eftir því, að fjarlægð
landsins ffá öðmm löndum yrði
til þess enn, svo sem verið hafði
um aldir, að ísland yrði ósnortið
og slyppi við átroðning styijald-
arþjóðanna. En þessu var ekki til
að dreifa. Þótt Islendingar vildu
ekki hafa og hefðu ekki nein af-
skipti af styijöldinni, þá fór svo,
að ísland var hemumið rétt eftir
eða nær því um leið og styijöldin
breiddist út til Norðurlanda, og
ári síðar var gerður samningur
við Bandaríkin um að taka að sér
vemd landsins á meðan á styij-
öldinni stæði.
Síðan menn öðluðust þessa
reynslu hafa öiyggismálin verið
eitt þýðingarmesta umhugsunar-
efhi manna á Islandi og þá ekki
síður vegna þess, að enn minnka
fjarlægðir landa og þjóða milli
vegna aukinnar samgöngutækni.
Tvennt ætti flestum að vera ljóst
orðið. í fýrsta lagi, að engar skyn-
samlegar líkur em til þess, að Is-
land verði ósnert, ef til höfúð-
styijaldarátaka kemur á ný í
heiminum. í öðm lagi, að vegna
legu landsins, menningartengsla,
skyldleika í stjómarfari og hugs-
unarhætti er rétta leiðin og eina
færa leiðin fýrir íslendinga sú að
hafa samvinnu við nálæg lýðræð-
isríki um þessi málefni. Þetta
vilja auðvitað ekki þeir viður-
kenna, sem það hafa helzt að
áhugamáli, að íslenzka þjóðin
geti orðið þeirrar sælu aðnjót-
andi, sem orðið hefúr hlutskipti
Pólveija og Tékka, svo að dæmi
séu nefhd. En eigum við að taka
nokkurt tillit til þeirra? Hitt er svo
annað mál, að þótt menn viður-
kenni þessa meginreglu, þá er eft-
ir að gera sér grein fýrir, í hveiju
samvinna Islendinga við aðrar
þjóðir um þessi mál á og má vera
fólgin.
Framsóknarflokkurinn hefúr
hvað eftir annað tekið þessi mál-
efhi fýrir til meðferðar og álykt-
unar. Á aðalfundi miðstjómarinn-
ar 1946, sem haldinn var fýrir
kosningamar, var gerð ályktun,
byggð á þessari meginstefhu,
sem nú var lýst. Aðalefni henriar
var, að rétt væri fýrir Islendinga
að hafa sérstakt samstarf við
Norðurlandaþjóðimar og þjóðir
Engilsaxa um öryggismál lands-
ins, en á þann hátt, að ekki dveld-
ist erlendur her í landinu. Hér
kom strax ffam sú stefha, sem
Framsóknarflokkurinn hefur
staðið á og mun standa á, að sam-
vinna um öryggismálin við aðrar
þjóðir verði að byggjast á því, að
ekki sé erlendur her í landinu á
friðartímum né erlendar her-
stöðvar. íslendingar geti ekki og
megi ekki leyfa slíkt. Ef það sé
gert, þá verði ekki mögulegt að
finna nein eðlileg takmörk til
þess að standa á.
Rökin með NATO
Um tíma gerðu menn sér vonir
um, að samtök Sameinuðu þjóð-
anna myndu létta af áhyggjum í
þessu efhi, samvinna þjóðanna
myndi batna eftir styijöldina og
ákvæði sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um öryggi gegn árásum
myndu reynast svo þýðingarmik-
il, að ffekari ráðstafana yrði ekki
þörf. En þetta hefúr mjög farið á
aðra lund sem kunnugt er. Heift-
úðugar deilur milli þjóða hafa
staðið sífellt undanfarin ár, og
samstarf Sameinuðu þjóðanna i
öryggismálum ekkert orðið.
Svo hörmulegt er ástandið orðið
í þessum málum, að lýðræðis-
þjóðimar í Evrópu, sem ekkert
þrá heitar en að mega lifa í friði
eftir þær hörmungar, sem þær
hafa þolað, hafa neyðzt til þess að
gera samtök sín á milli til vemdar
gegn ofbeldi. Fyrst var stofriað
vamarbandalag Vestur-Evrópu af
Benelux-löndunum, Bretum og
Frökkum, og síðan hafa þessi
lönd undanfama mánuði leitað
samstarfs við Bandaríkin um að
gera allvíðtækt vamarbandalag,
sem gæti veitt það öryggi, sem
Sameinuðu þjóðunum var ætlað
að veita, vamarbandalag, sem
byggt væri algerlega innan þess
ramma, sem lagður var með
stofnun Sameinuðu þjóðanna, og
í samræmi við stofhlög þeirra og
ætlað að starfa eingöngu á meðan
ekki væri hægt að ffamkvæma
öryggisákvæði Sameinuðu þjóð-
anna.
Það var fljótlega ljóst, effir að
farið var að vinna að stofhun þessa
nýja vamarbandalags, að íslend-
ingar urðu að gera það upp við sig,
hvort þeir ætluðu að verða þátttak-
endur eða ekki, þeim myndi vegna
legu landsins og allrar aðstöðu
verða boðið að taka þátt í samtök-
um þessum. Hafa orðið miklar
umræður um þau mál hér á landi
nú um nokkurra mánaða skeið.'
Nú er að því komið, að Islend-
ingar verða að svara því boði, sem
borizt hefúr. Þarf þá að svara þeirri
spumingu, hvort bandalagið sé
þannig upp byggt og því það hlut-
verk ætlað, að eðlilegt sé fýrir Is-
lendinga að vera þátttakendur.
Eg minntist á það áðan, að tæpast
gæti nokkrum manni dottið í hug,
að ísland fengi að vera ósnert, ef til
stórstyijaldar drægi á ný. Enginn
okkar getur að visu séð fýrir, hvað
þá muni gerast, en fýrir ffam er
ekki hægt að gera ráð fýrir öðm en
því, að hildarleikurinn myndi ber-
ast að einhveiju leyti til Islands, og
veit þá enginn, hvílík ógnaröld af
því gæti stafað. Það er _því alveg
áreiðanlegt, að vonir Islendinga
um að fá að lifa óáreittir í friði við
sitt em bundnar við það fýrst og
ffemst, að ekki komi til styijaldar.
Eins og nú er ástatt í heiminum,
er ekki annað sjáanlegt en friðar-
vonimar séu fýrst og ffemst
tengdar við samstarf lýðræðis-
þjóðanna gegn árásum — fýrst
og ffemst tengdar við það, að lýð-