Tíminn - 14.07.1990, Blaðsíða 9
Laugardagur14. júlí 1990
Tíminn 17
Halldór Guðbjarnason, fyrrverandi bankastjóri Útvegsbanka íslands, í helgarviðtalinu:
Stormurinn er afstaðinn
„Vitanlega hlýt ég að vera mjög ánægður með að afdráttarlaus dómur
skuli hafa fallið á þann veg sem raunin er. í dómnum erum við bankastjór-
amir sýknaðir af öllum ákæruatríðum og sérhvert atríði málsvamar okkar
tekið til greina. Sem beturfer stóðust dómarar sakadóms þann mikla þrýst-
ing sem á þeim hvfldi og létu moldviðrí fýrrí ára ekkert á sig fá. í fýrsta sinn
var fjallað um máiið á fagmanniegan hátt og sannleikurinn fékk að koma í
ljós,“ segir Halldór Guðbjamason, fýrrv. bankastjórí Útvegsbankans. Hall-
dórvareinn hinna ákærðu í Hafskipsmálinu og hefur nú, eins og aðrír sak-
bomingar, beðið niðurstöðu undanfarín flögurár. Sú bið hefur raskað veru-
lega irfi Halldórs og flölskyldu hans.
Starf og vinnustaður —
Hvort tveggja horfið
„Ég byijaði að vinna í bankakerfinu áður en
ég lauk námi í Háskólanum og hafði i raun
sérhæfl mig í bankastörfum og var kominn í
eina æðstu stöðu bankakerfisins. Nú er það
starf horfið, bankinn ekki til lengur og fyrrver-
andi stjómendur hans hafa þar til nú verið
dæmdir sakamenn af almenningi þótt enginn
dómur hefði fallið i málinu. Hvort dómsniður-
staðan muni breyta því á eftir að koma í ljós.
Ég hef oft fúndið fyrir biðinni eftir úrslitum
málsins sl. fjögur ár. í viðræðum mínum um
hugsanlega atvinnu kom alltaf upp fyrr eða
síðar spumingin um Hafskipsmálið. Hugsan-
legir vinnuveitendur sögðu sem svo: „Það
væri afar slæmt ef þú fengir á þig dóm eftir að
þú værir kominn í þessa stöðu hjá okkur, slíkt
væri ekki gott fyrir fyrirtækið.“ Þannig átti ég
ekki möguleika á áhugaverðum störfum eins
og aðrir fijálsir menn. Akæran sá til þess. Það
er fyrst nú sem ég hef á ný öðlast þennan
borgaralega rétt sem Hallvarður Einvarðsson
svipti mig fyrir fjórum árum að ósekju.“
— Talsverðan hluta árs 1987 eftir að nýi Út-
vegsbankinn, Útvegsbankinn hf., hafði tekið
til starfa, vann Halldór ásamt öðrum stjóm-
endum gamla bankans við að ganga ffá ýms-
um erfiðum málum svo að ríkissjóður kæmi
sem best út úr þeim samningum sem gerðir
höfðu verið milli hins gamla og hins nýja Út-
vegsbanka. Eftir það vann Halldór að sér-
verkefnum fyrir forstjóra Sambandsins og sá
meðal annars um að setja á stofn greiðslu-
kortafyrirtækið Samkort uns hann tók sig
upp sl. haust og hélt til Boston til ffamhalds-
náms í viðskiptaffæðum.
Einn til andsvara
Meðan Hafskipsmálið var efst á baugi í fjöl-
miðlum varð Halldór nánast einn Útvegs-
bankamanna til að svara fyrir sig og félaga
sína og tók til máls i umræðunni um málið.
Hvemig stóð á því?
„Ég hygg að ein aðalástæða þess hafi verið
sú að starfsbræður mínir eru eldri menn en ég
og málið lagðist einfaldlega þyngra á þá en
mig. Ég býst við að svona hlutir séu mönnum
þeim mun þungbærari sem þeir em eldri.
Þótt allir okkar hafi átt erfiðar stundir þessi
ár þá veit ég að málið lagðist þyngra á þá. Ég
tók einfaldlega á mig að svara fyrir okkur.
Það var oft erfitt því að almenningsálitið
hafði þegar dæmt okkur og það var því ekki
ánægjulegt að þurfa að koma ffam í fjölmiðl-
um ffammi fyrir landslýð.
Ég varð þess ofl var að fólk hvíslaðist á um
að þama færi einn Hafskipsmaðurinn. Slíkt
og annað skylt fékk ekki svo mjög á mig
sjálfan. Öðm máli gegndi um konu mína og
fjölskyldu, enda líklega léttbærara þeim sem
stendur í eldlínunni, en þeim sem honum em
næstir."
— Útvegsbankinn hefur verið seldur Útvegs-
bankanum hf. sem síðan hefur verið seldur Is-
landsbanka. Þessar hræringar hafa kostað rik-
issjóð geipifjárhæðir. Vom þasr óhjákvæmileg
afleiðing Hafskipsmálsins?
,J4ei, alls ekki. Um áratugaskeið var barist
fyrir uppstokkun bankakerfisins. Út af fyrir
sig er uppstokkun þess og einföldun af hinu
góða. Útvegsbanki íslands tapaði miklu af
eigin fé sínu í Hafskipsmálinu, mig minnir um
380 milljónum kr., og tækifærið var gripið.
Stóð til að gefa bankann?
Þeir sem lagt höfðu áherslu á að breyta
bankakerfinu fengu nú tækifærið, enda hafði
Útvegsbankinn lengi verið í sigtinu hjá þeim.
Uppstokkunin var gerð, en því miður með
þeim hætti að þegar öll kurl koma til grafar
mun ríkið greiða með henni meira fé en
flesta gmnar — meira fé en hægt er að rétt-
læta.
Astæðan er sú að samningar sem gerðir
vom um yfirtöku Útvegsbankans hf. á Út-
vegsbanka íslands vom þeim síðamefhda
mjög óhagstæðir. Síðar þegar rikissjóður
seldi hlutabréf sin í Útvegsbankanum hf. eig-
endum Alþýðubankans, Iðnaðarbankans og
Verslunarbankans vom kaupendunum hrein-
lega gefhar fjárhæðir sem meta má á annan
milljarð króna. Svo virðist sem ætlunin hafi
verið að láta ákveðna aðila fá bankann ódýrt,
því að áður hafði ríkissjóður hafnað öðmm
kaupanda sem reiðubúinn var til að kaupa
hann samkvæmt skilmálum sem settir höfðu
verið af ríkinu sjálfu og hefðu þýtt miklu
hærra verð fyrir ríkissjóð.
Öll þessi ffamkvæmd varð til þess að þeir
sem endanlega fengu Útvegsbankann keypt-
an, fengu hann á sérstaklega hagstæðu verði
og að sama skapi óhagstæðu fyrir ríkissjóð.
Samið var um að öll erfið mál í bankanum
skyldu lenda á ríkissjóði og samningamir í
reynd svo vitlausir að núverandi eigendum er
nánast í sjálfsvald sett hvaða mál þeir vilja
losna við. Þeir geta í það minnsta lengi rök-
stutt að þetta málið eða hitt sé „erfitt" og eigi
því að tilheyra ríkinu og þeim því óviðkom-
andi. Séu menn ósammála á bankaeftirlit
Seðlabankans að skera úr um deilumálin.
Það var þá dómstóllinn.
Þjóðnýting vafamál
Öllum málum Útvegsbanka íslands, sem á
einhvem hátt hefur verið hægt að kalla „erf-
ið“, hefur verið komið á rikissjóð. Nóg er af
slíkum málum í öllum bönkum og ekki fór
Útvegsbanki Islands varhluta af þeim eflir að
hafa gegnt hlutverki sínu í íslensku þjóðlífi
ffá 1902-1987.
Ríkissjóður situr nú uppi með mörg erfið
skuldamál úr bankanum sem gætu tapast
vegna þess hvemig staðið hefur verið að
málum. Allt málið er að mínu áliti skólabók-
ardæmi um hvemig ekki ætti að standa að
svona málum. Vonandi verður hér eftir betur
staðið að breytingum á bankakerfinu, ekki
síst ef einhveijar breytingar verða gerðar á
rekstri Búnaðarbankans og Landsbankans."
— Viðskiptaráðherra hefur sagt að ávinn-
ingur þjóðarbúsins af þeirri skipulagsbreyt-
ingu sem varð við sölu Útvegsbankans sé
slikur að vart sé ástæða til gagnrýni á aðra
þætti málsins, svo sem verðið sem fékkst fyr-
ir bankann.
„Ég tek undir það að ávinningurinn af
bankasameiningunni ætti að koma i ljós þeg-
ar ffam í sækir og hann getur orðið töiuverð-
ur. Vissulega má færa fyrir því rök að rikið
geti fómað einhveiju fyrir þann ávinning.
Spuming er hins vegar hversu hátt verð átti
að greiða hugsanlegan ávinning og hvemig.
Átti ríkissjóður að hygla ákveðnum einstak-
lingum en hafna öðrum? Var réttlætanlegt að
þjóðfélagið greiddi stórar fjárhæðir vegna
þessa? Var það réttlætanlegt að einn ráðherra
núverandi ríkisstjómar gæfi núverandi eig-
endum íslandsbanka á annan milljarð króna?
Blekkingar
Viðskiptaráðuneytið sem fór með þessi mál
hefur aldrei viljað viðurkenna raunverulegan
kostnað sem af bankasameiningunni hlaust.
Þvert á móti hefur verið reynt að beita blekk-
ingum til að breiða yfir hann.
Ég hafði á sínum tima í höndum útreikninga
ráðuneytisins á ýmsum kostnaðarþáttum
vegna sölunnar á Útvegsbankanum hf. Á
sama tíma þrættu ráðuneytismenn fyrir þess-
ar sömu tölur og reyndu á ómerkilegasta hátt
að gera mig og aðra tortryggilega með upp-
hrópunum eins og „sérvitringur" þegar rökin
þraut. Ég minni í þessu sambandi á ffam-
göngu Birgis Amasonar, aðstoðarmanns við-
skiptaráðherra, í umræðuþætti í sjónvarpi um
málið.
Þar reyndi Birgir að gera lítið úr mínu máli
þrátt fyrir að hann vissi betur. Reyndar vor-
kenni ég Birgi að hafa látið senda sig í þetta
skítverk, þar sem honum hafði bersýnilega
verið lögð sú lína að þræta fyrir allar stað-
reyndir. Ég hefði einfaldlega getað sýnt al-
þjóð skjalið sem ég hélt á í hendinni og þar
með hefði Birgir ekki þurfl að halda áffam
málflutningi sínum. Ég vildi þó ekki gera
honum þann óleik þar sem hann þama var að
veija annarra gerðir en ekki eigin.
Sannleikur þessa máls er því miður sá að
viðskiptaráðuneytið hefur aldrei sagt rétt til
um hve mikið skattborgarar gáfu hluthöfum
Alþýðubankans, Iðnaðarbankans og Versl-
unarbankans með sölu hlutabréfanna í Út-
vegsbankanum hf. Sú Ijárhæð var stór.
Úr því að ákveðið var að uppstokkun
bankakerfisins skyldi niðurgreidd af ríkis-
sjóði með ekki neinum smáfjárhæðum, hefði
mér fundist eðlilegt að ákvörðun um það
hefði verið tekin af Alþingi en ekki einum
ráðherra, þeim ráðherra sem kom, sá og sigr-
aði að eigin áliti — viðskiptaráðherra. Sá
maður hreykir sér nú af því að hafa stokkað
upp íslenska bankakerfið með þvi að smella
saman Ijórum bönkum eflir áratuga þvaig og
ráðleysi annarra.
Skákaö í skjóli
Hafskipsmálsins
Hafskipsmálið skapaði skilyrðin. í dag gætu
slík mál ekki gerst á þennan hátt og næsta
víst að ráðherra leyfðist ekki að leggja slíkan
kostnað á þjóðfélagið upp á sitt eindæmi.
Skákað var í skjóli Hafskipsmálsins svo
segja má að víða liggi angar þess.“
— Var Útvegsbanki íslands gjaldþrota eftir
viðskipti sín við Hafskip?
„Nei, það var hann ekki. Eftir að Hafskip
var orðið gjaldþrota gerðum við ráð fyrir því
að tap bankans yrði 420 milljónir kr. og það
var sú upphæð sem við afskrifuðum óbeint
þá þegar, og lækkuðum eigið féð um. Síðar
kom í ljós að tapið varð ekki svona mikið
heldur um 380 milljónir kr. Þratt fyrir þessa
afskrift var eigið fé bankans ekki upp urið og
bankinn ekki gjaldþrota.
Lög um banka eru mjög ströng og þar er
m.a. kveðið á um lágmarks eigið fé. Þau
ákvæði uppfyllti bankinn ekki lengur eftir
þetta tap. Því hefði verið hægt að kippa í lið-
inn með því að ríkið, eigandi bankans, legði
honum til aukið eigið fé svo hann stæðist lög.
Við bankastjóramir lögðum það til. Eins og
ástandið var í miðju Hafskipsmoldviðrinu,
kom það ekki til mála, heldur skyldi nú ring-
ulreiðin notuð til að sameina loks einhveija
banka. Nú var tækifærið og það var gripið.
Ég fullyrði að heppilegra hefði verið að
standa að þessari breytingu með yfirvegaðri
hætti en gert var. Fyrst hefði átt að lagfæra
eiginfjárstöðu Útvegsbankans og athuga síð-
an hvemig best væri að standa að því að
breyta honum í hlutafélag án þess að rikis-
sjóður skaðaðist á því.
Síðan eftir að búið heföi verið að breyta
bankanum í hlutafélag, hefði mátt selja
hlutabréfin á almennum markaði með skipu-
legum hætti. Hefði þolinmæðin verið meiri
hjá stjómvöldum hefði trúlega mátt fá heppi-
legri sameiningu í bankakerfinu. Það kom
nefnilega í ljós að margir höfðu áhuga á
bankanum, bæði Sambandið og Samband ísl.
sparisjóða. Á þessum tíma vom sparisjóðim-
ir samanlagt líklega annar eða þriðji stærsti
banki landsins. En í augum ráðherra vom
þetta ekki æskilegir kaupendur.
Tvö mál gerö að einu
Hafskipsmálið er í raun tvö sjálfstæð mál,
Útvegsbankamál og Hafskipsmál, sem
gjaman er grautað saman. Hafskipsmenn
vom ákærðir fyrir brot sem snerta okkur
stjómendur Útvegsbankans ekki á nokkum
hátt. Við vorum ákærðir fyrir að hafa brotið
af okkur í opinbem starfi vegna hirðuleysis
og vítaverðrar vanrækslu, eins og það er orð-
að í lögunum. Hefðum við verið bankastjór-
ar einhvers einkabankans, hefði svona ákæra
aldrei komið til. Bankastjórar ríkisbankanna
geta misst æruna vegna mála sem á engan
hátt myndu snerta bankastjóra einkabank-
anna, kæmu þau upp þar.
Sérlegum saksóknara i Hafskipsmálinu
tókst að fá þessi tvö mál sameinuð. Við leit-
uðum fast eftir því að farið yrði með okkar
mál sérstaklega því það sparaði tíma enda
talið að meðferð þess tæki aðeins nokkra
mánuði. Á okkur var ekki hlustað og sak-
sóknari fékk sitt ffam. Vegna þess hve mál
Hafskipsmanna var umfangsmikið urðum
við að bíða lengi. Hér var ekki reynt að gera
þolendum lífið auðvelt úr því sem komið var.
Viðhlæjendur og aörir
Á þessu máli hef ég lært ýmislegt um mann-
legt eðli sem ég þekkti ekki áður, bæði nei-
kvætt og jákvætt. I Gerplu kemur fram að
maður mátti missa höfuðið einungis vegna
þess að hann lá vel við höggi. Á svipaðan
hátt voru það ýmsir sem notuðu sér tækifær-
ið til að sparka í okkur á meðan við áttum
erfitt með að veija okkur og sumir gengu
jafnvel svo langt að reyna hvað þeir gátu til
að hafa af okkur mannorðið.
Á hinn bóginn voru margir sem sýndu innri
mann af öðrum toga. Slíkt fólk breytti aldrei
framkomu sinni hvað sem á dundi á meðan á
gjömingaveðrinu stóð. Þetta fólk sýndi mér
fiillan stuðning og gerði lífið bærilegra. í
þessum hópi em bæði ungir sem gamlir og
fjöldinn allur af fyrrverandi viðskiptavinum
Útvegsbanka Islands.
Áður en ósköpin dundu yfir hafði ég aldr-
ei hugleitt neitt sérstaklega uppbyggingu ís-
lenska réttarkerfisins. Ég hafði ekki hug-
mynd um hvemig það vinnur, enda aldrei
átt neitt saman við það að sælda. Ég er
reynslunni rikari nú og hef jafnffamt ýmis-
legt við það að athuga. Svo lítið dæmi sé
tekið, þá er stórfurðulegt að ákæra sem vafi
leikur á um hvort sé fymd, skuli ekki tekin
strax til úrskurðar hjá dómara áður en
lengra er haldið.
Nei, nei, slíkt er ekki gert. Þú þarft að ganga
gegnum öll réttarhöldin, leggja jafnvel til
óhemju vinnu og fjármuni í málsvöm áður
en málið er tekið til dóms. Þá fyrst ákveður
dómurinn hvort málið var í upphafi fymt eða
ekki. Með öðrum orðum: ákveður hvort mál-
ið var nokkru sinni til. Við óttuðumst hvað
mest að málið heföi fymst þegar Hallvarður
Einvarðsson var rekinn ffá því. Þá hefði allur
þessi málarekstur verið til einskis.
Það gerðist þó ekki sem betur fer og efnis-
dómur var felldur eins og ég helst vildi. Ég
var alla tíð sannfærður um að þessu máli
yrði vísað til föðurhúsanna, sannfærður um
að réttlætið næði ffam að ganga, að hér á ís-
landi gæti það ekki gerst að þeir sem mánuð-
um saman heföu barist við að bjarga fjár-
munum rikisins, yrðu dæmdir fyrir hið
gagnstæða.
Allt málið hefur verið mér harður reynslu-
skóli og með þessa reynslu ætti ég að vera
hæfari til að mæta því sem að höndum ber í
framtiðinni. Til að auka menntun mína á
sviði viðskiptamála og til að geta horft á allt
þetta mál úr fjarlægð, ákvað ég að fara til
Bandarikjanna til ffekara náms. Það hefúr
reynst mér vel. Hins vegar heföi ég viljað
vera án þessarar Hafskipsreynslu og þeirra
áhrifa sem málið hefúr haft á mig og mína. í
þessu máli hefúr margt gerst sem aldrei á
eftir að koma upp á yfirborðið. í því hefur
verið beitt hinum andstyggilegustu brögð-
um til að hafa æruna af heiðarlegum mönn-
um. Ég gæti nefnt ýmislegt til þeirrar sögu,
en læt hér staðar numið. Tíminn einn mun
leiða í ljós hvort sú saga verður einhvem
tíma sögð.
—Stefán Ásgrimsson