Tíminn - 14.07.1990, Blaðsíða 3

Laugardagur 14. júlí 1990
HELGIN
11
voru lika engu sældarlífi vanir.
Iþróttir voru nokkuð iðkaðar, einkum
glímur o.þ.h. og hafði það vafalaust
holl áhrif.
Námsefnið
Þá skal minnst nokkuð á námseíhi
og kennslu. Kennaramir kenndu oft-
ast 19 stundir í viku hver. Höfuð-
námseíhin vora latina, griska og guð-
ífæði er kenndar voru 6 stundir á
viku í hvorum bekk. Geometri var
kennd 4 stundir á viku í eífa bekk og
arithmetik 4 stundir í neðra bekk, eft-
ir að þessi kennsla var aukin og
Bjöm Gunnlaugsson var kominn að
skólanum. En ffam um 1820 var
kennsla í þessum greinum litil og af
þeim sökum voru piltar ffá Bessa-
stöðum undanþegnir próffaun i
stærðffæði við inntökupróf í háskóla
þangað til árið 1826. Saga var kennd
í 4 stundir í hvorum bekk og landa-
skipunarffæði 1 stund í bekk. Danska
var kennd 1 stund í effa bekk en 2
stundir í neðra bekk. Hér að auki
voru latneskir stilar 3-4 sinnum í
viku; íslenskur stíll tvisvar í viku í
neðra bekk. I effa bekk var íslenskum
stíl alveg sleppt upp úr 1820, látinn
víkja fyrir stærðffæðinni er hún var
aukin. Islensk málffæði var engin
kennd. Oftast reyndu einhveijir af
piltunum að komast niður í þýsku og
fáeinir í ffönsku. Enska heyrist ekki
nefnd. Þetta var allt og sumt, að við-
bættri hebresku, er þó var ekki
skyldunámsgrein og varla lesin af
öðrum en þeim er ráðnir voru til há-
skólanáms i guðffæði að loknu lær-
dómsprófi. í hliðstæðum skólum í
Danmörku voru þýska og ffanska
skyldunámsgreinar og allmikil rækt
lögð við móðurmálskennslu. En þar
var hins vegar miklu minna um guð-
ffæðinám.
Ókeypis kerti og
námsbækur
I Bessastaðaskóla voru ffaman af
um 30 nemendur oftast, en síðar um
40. Námstíminn var nokkuð misjafn
og fór það eftir undirbúningi pilt-
anna, en á þessum tíma var algengt
að menn lærðu meiri eða minni hluta
hluta námsefnis í heimaskóla hjá ein-
hveijum presti, enda tíðkaðist þá að
guðifæðingar, einkum þeir er lokið
höfðu háskólaprófi, útskrifúðu stúd-
enta. Var þetta gamall siður og hélst
ffam um 1830, en það ár var aftekið
að slíkir stúdentar hefðu rétt til
prestsembættis, nema þeir lykju prófi
í latínuskóla. Hins vegar máttu þeir
þreyta inntökupróf (examen artium) í
háskólann með sama hætti og latínu-
skólastúdentar, svo sem jafhan hafði
tíðkast. Námsstyrkur var 60 rd. oft-
ast, nokkru meiri á verðbólguárun-
um, sem fyrr getur. Nokkrir nemend-
ur fengu hálfan námsstyrk, 30 rd., en
fáir munu hafa kostað sig að öllu
sjálfir. Auk þessa fengu piltar ókeyp-
is kerti til ljósa og ýmis önnur ífíð-
indi (skófatnað, pappír og ódýrar
námsbækur). Bókasafn átti skólinn
nokkurt, en vegna húsnæðisskorts
urðu oftast minni not af því en skyldi
er geyma varð það a.m.k. alllengi úti
á kirkjulofti í köldu og röku herbergi,
en lestrarstofa var engin nema skóla-
stofúmar.
Þá skal minnst aðeins á próf. I stóls-
skólunum gömlu og svo í Hólavallar-
skóla fóru próf ekki ffam opinber-
lega. Piltar, sem útskrifast áttu, voru
lauslega yfirheyrðir í skólanum, og
því næst grennslaðist biskup eftir
kunnáttu þeirra einslega, hvers um
sig. Á Bessastöðum voru ársprófm
auglýst og yfirheyrsla fór ffam í
heyranda hljóði. Prófdómarar voru
kennarar skólans og biskup ffam til
1830, en þá voru skipaðir tveir próf-
dómendur að auki við lærdómspróf
eða stúdentspróf en um bekkjarpróf
var haldið fomri venju. Skólaskýrsla
var fyrst prentuð 1841, um skólaárið
1840-41.
Hómer í skóla-
boösriti
Árið 1828 var sú venja upp tekin að
halda hátíð í skólanum í minningu
um afmæli konungs, Friðriks VI., og
var þá út gefið prentað rit, kallað
Hallgrímur Scheving. Afburða kennarí og málfræðingur.
skólaboðsrit. Hélst þessi siður meðan
skóli stóð á Bessastöðum. I þessu riti
birtist m.a. þýðing Sveinbjamar Eg-
ilssonar af Odysseifskviðu Hómers,
málsháttasafh Hallgríms Schevings
o.fl. Við þetta tækifæri hélt einhver
kennaranna, oftast lektor, ræðu á lat-
ínu og svo einhver úr hópi skóla-
sveina. Þá vom og verðlaun veitt fýr-
ir iðni og ffamfarir í námi einum eða
tveimur skólasveina. Fór þetta allt
ffam á latínu, svo sem venja var jafh-
an í gömlu stólsskólunum á skóla-
samkomum haust og vor, og einnig á
Bessastöðum ffam um 1815, en þá
var þar tekinn upp sá háttur að flytja
ræður á íslensku við slík tækifæri.
Þrátt fyrir fátæklegan aðbúnað og
ýmsa vanhagi fékk Bessastaðaskóli
snemma á sig allmikið lærdómsorð.
Sá hróður var efalaust mjög að þakka
Steingrími Jónssyni í öndverðu, en
Hallgrimur Scheving og Sveinbjöm
Egilsson síðar juku hann stómm.
Enginn efi er á því að hin klassísku
ffæði stóðu með miklum blóma á
Bessastöðum. En mest var um það
vert að í skjóli þeirra óx og dafhaði
áhugi á íslenskri tungu, kunnátta og
smekkvísi, er á ffemur skömmum
tíma leiddi til gagngerðrar breytingar
á ritmálinu. Orsakanna er eflaust að
leita í breyttri og stóram bættri
kennsluaðferð er upp var tekin á
Bessastöðum, því að á námsefhum
var engin breyting gerð að kalla,
námsbækumar aðeins aðrar og sjálf-
sagt betri en fýrmm og kennslan lög-
uð meira en áður við það að glæða
skilning og þroska nemenda. í gömlu
stólsskólunum urðu nemendur að
glíma sjálfir við latnesku og grísku
textana og var látið nægja að ganga
úr skugga um að þeir hefðu skilið
efni þeirra. í Bessastaðaskóla var sú
venja höfð að kennaramir sjálfir
þýddu ffumtextann í tímunum en
nemendur rituðu þýðingamar eftir
þeim og studdust við þær er þeir lásu
textana yfir að nýju. Þessi kennsluað-
ferð sætti gagnrýni og hafði auðvitað
sína annmarka, er ýmsum hætti til að
slaka á lestrinum og treysta um of á
„vertionir" kennaranna. Þeir Hall-
grímur Scheving og Sveinbjöm Eg-
ilsson vom báðir ágætir málffæðing-
ar og báðir höfðu þeir lagt stund á
fom íslensk fræði og unnu mjög ís-
lenskum fomritum. í kennslustund-
um hjá þeim í latínu og grísku ófst ís-
lensk málffæði svo sem sjálfkrafa inn
i kennsluna og kom það sér vel í
skóla þar sem engin kennslustund var
beinlínis ætluð til náms í íslensku. En
mest áhrif í þessu efni höfðu þýðing-
ar Sveinbjamar Egilssonar, er taldar
verða með sígildum verkum á ís-
lensku máli:
Þaðan er mér kominn
kraftur orða,
meginkynngi
kvað sonur Sveinbjamar, Benedikt
Gröndal. Og undir það gátu þeir víst
allir tekið, lærisveinar Bessastaða-
skóla, er síðar urðu mestir snillingar í
meðferð tungunnar og héldu trúlega
áffam því verki er hafið var. Hitt
hversu skjótan árangur starf þetta
bar, verður hins vegar til ýmissa róta
rakið. Þjóðemisvakningin á styijald-
arámnum upp úr aldamótum, aukinn
áhugi á íslenskum og norrænum
ffæðum, rómantíska stefnan í bók-
menntum þessara tíma, áhrif danska
málfræðingsins Rasmusar Rasks,
stofnun hins íslenska bókmenntafé-
lags og norræna Fomffæðafélagsins
síðar, miðar allt að einu, og svo frels-
ishreyfingin eftir júlíbyltinguna
1830. Skal nokkra nánara að sumu
þessu vikið síðar. En þáttur Bessa-
staðaskóla í endurreisn þjóðlegrar
menningar íslendinga er ekki minni
af þessum ástæðum og fýrir þá sök
verður hann þjóð vorri jafiian kær og
ógleymanlegur.
t Útför Páls H. Jónssonar frá Laugum
verður gerð frá Húsavíkurkirkju föstudaginn 20. júlí klukkan 14.00. Þeim sem vilja minnast hans er bent á minningargjafasjóð dvalarheim- ilis aldraðra á Húsavík eða Hjartavernd.
Fanney Sigtryggsdóttir Sigríður Pálsdóttir Þórhallur Hermannsson
Aðalbjörg Pálsdóttir Þórsteinn Glúmsson
Dísa Pálsdóttir Heimir Pálsson Guðbjörg Sigmundsdóttir
Páll Þ. Pálsson Jóhanna Magnúsdóttir
barnabörn, barnabarnabörn og barnabarnabarnabarn
Kannastu við
álfa, tröll
eðadrauga?
/' . • <
Mál og menning undirbýr útgáfu bókar með i
íslensku vættatali, þar sem gerð verður grein !
fyrir nafngreindum yfirnáttúrulegum verum i
sem einhverjar sagnir eru til um á íslandi.
Leitað hefur verið fanga í öllum helstu
þjóðsagnasöfnum og fornsögum. Heimildir
um slíkar verur geta þó leynst ótrúlega víða,
ekki síst í munnmælum.
Því biðjum við þá sem kannast við drauga,
huldufólk, tröll, verndarvættir eða aðrar
yfirnáttúrulegar verur, sem ekki er að finna í
stærri þjóðsagnasöfnum, að skrifa okkur í
draugadeildinni.
og menning
„Draugadeild“
Laugavegi 18, Reykjavík.
Sjálfsbjörg -
landssamband fatlaðra
Sumarhappdrætti
Sjálfsbjargar 1990
Dregið hefurverið í sumarhappdrætti Sjálfsbjargar
1990. Útdrátturfórfram 10.júlí 1990. Vinningarog
útdregin númer eru sem hér segir:
1. vinningur:
Bifreið: Jeep Cherokee Limited frá Jöfri að verð-
mæti 3.054.000 kr.
Vinningsnúmer: 72260.
2. vinningur:
Bifreið: Subaru Legacy Sedan frá Ingvari Helga-
syni hf. að verðmæti 1.353.000 kr.
Vinningsnúmer: 93971.
3. -7. vinningur:
5 bifreiðar: Subaru Justy frá Ingvari Helgasyni hf.,
hver að verðmæti 772.000 kr.
Vinningsnúmer: 4528, 20490, 88423, 91311,
99986.
8.-41. vinningur:
34 ferðavinningar að eigin vali með Sögu/Útsýn
hver að verðmæti 100.000 kr.
Vinningsnúmer: 4201, 6472, 6865, 7672, 10590,
17248, 23413, 27507, 29861, 34532, 47786,
61321, 62720, 68734, 69693, 70371, 73252,
76277, 79537, 84030, 84488, 91926, 92446,
95505, 101122, 103616, 104779, 104958,
112707, 115141, 118058, 124828, 130118,
134270.
Vinningar eru skattfrjálsir. Vinninga ber að vitja á
skrifstofu Sjálfsbjargar að Hátúni 12, 105 Reykja-
vík, sími 29133.
Sjálfsbjörg þakkar landsmönnum stuðning nú sem
fyrr.
PÓSTFAX TÍMANS