Tíminn - 17.07.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 17. júlí 1990
Tíminn 7

Þórarinn Þórarinsson:
Evrópustefnan og úrskurð
ur Evrópudómstólsins
Fyrír skömmu er komið út rit eftir Gunnar Helga Krístinsson
lektor sem nefnist „Evrópustefrían. Aðlögun íslands að þróun
Evrópubandalagsins". Ritið er gefið út af Öryggismálanefnd
en tekið er fram, eins og um önnur rít sem nefndin gefur út:
„Höfúndur rítsins ber einn ábyrgð á skoðunum sem þar koma
fram. Þær á ekki að túlka sem afstöðu Öryggismálanefndar.
Forsagan er sú að 1987 gaf Örygg-
ismálanefnd út rit eftir Gunnar Helga
sem hét: ísland og Efnahagsbanda-
lagið. Svo mikið hefiir breyst á þess-
um þremur árum að rétt þótti að gefa
út nýtt rit um þetta efni. Sú saga virð-
ist ætla að endurtaka sig. Svo örar eru
breytingamar.
í riti Gunnars Helga er því haldið
fram að það myndi ekki valda íslandi
miklum erfiðleikum að semja við
bandalagið um sjávarútvegsmál og
bent í þvi sambandi á reglu sem farið
hafi verið eftir þegar Spánn og Portú-
gal gengu í bandalagið. Samkvæmt
því ætti Island að geta fengið hjá
bandalaginu ríflegan kvóta sem væri
fólginn í forgangsrétti að verulegum
hluta Islandsmiða.
En síðan Gunnar Helgi skrifaði þetta
hefúr orðið sú breyting á að dómstóll
bandalagsins hefúr fellt úrskurð sem
virðist opna bandalagsríkjum aðgang
að kvótum sem þegar hafði verið út-
hlutað öðmm rikjum. í Reutersfrétt,
sem Morgimblaðið birti 20. júní síð-
astliðinn, segir á þessa leið:
,d>ar sem landslög og lög Evrópu-
bandalagsms greinir á skulu EB-lög-
in ráða. Evrópudómstóllinn kvað upp
þennan tímamótaúrskurð í gær en
hann á eftir að hafa mikil áhrif í lönd-
umEB.
I úrskurðinum segir að sé fyrir rétti í
einhveiju aðildarríkjanna mál sem
EB-lögin taka einnig til, skuli farið
eftir EB-lögunum meðan á umfjöll-
uninni stendur. Það er lávarðadeildin
breska sem bað um leiðsögn dóm-
stólsins í þessu efni en deilan stendur
um togaraútgerð sem er í eigu Spán-
veija en skráð í Bretlandi. Gerir hún
og önnur „spasnsk“ fyrirtæki út meira
en 100 togara sem veiða úr kvóta
Breta en landa aflanum á Spáni.“
Samkvæmt þessu virðist það ekki
mundu skipta Island miklu máli þótt
bandalagið úthlutaði þvi ríflegum
kvóta ef það væri orðið aðili að Efna-
hagsbandalaginu. Önnur ríki EBE
þyrftu þá ekki annað en að flytja
heimilisfang skipa sinna til íslands til
að geta síðan veitt í lögsögu Islands
og flutt aflann til annarra landa.
Fyrir Islendinga er nauðsynlegt að fá
nánari vitneskju um þennan úrskurð
dómstólsins áður en þeir taka gilda
fiásögn Gunnars Helga að auðvelt
yrði að semja við bandalagið um
sjávarútvegsmál.
Evrópustefnan er að sögn Gunnars
Helga fólgin í því að fyrst skuli aðlag-
ast Efnahagsbandalaginu, en ganga
síðan í það. Um sé að ræða þijár leið-
ir sem allar endi með inngöngu í
bandalagið: Eflaleiðina, tvihliða við-
ræður og umsókn um inngöngu í
bandalagið, en eins og áður segir lýk-
ur þeim öllum með að áliti Gunnars
Helga með innlimun í bandalagið.
Ekki verður annað ráðið af málflutn-
ingi Gunnars Helga en að það sé
æskilegasta lausnin.
Of lítið frasðast menn á þessu riti eða
öðrum um þær umræður sem fara
fram í öðrum Iöndum, þar sem líkt er
Fyrir íslendinga er nauð-
synlegt að fá nánari vitn-
eskju um þennan úrskurð
dómstólsins áður en þeir
taka gilda frásögn Gunnars
Helga að auðvelt yrði að
semja við bandalagið um
sjávarútvegsmál.
ástatt og hér um Eftaleiðina svo-
nefndu. Þó var nýlega sagt ffá því í
útvarpsfféttum að tveir hagffæðingar
í Svíþjóð hefúr deilt á forsætisráð-
herra Svíþjóðar vegna ráðstafana sem
hann hafði beitt sér fyrir í þeim til-
gangi að aðlagast EBE. Þeir héldu þvi
ffam að vegna þeirra hefði atvinnu-
leysi aukist í Svíþjóð. Jafnffamt
bentu þeir á að atvinnuleysi væri
minna í Svíþjóð og Noregi, sem bæði
era utan Efiiahagsbandalagsúis, en í
Danmörku sem er úinan bandalags-
ins. Þetta mælti ekki með inngöngu í
EBE.
Þetta er svipuð niðurstaða og hjá
Búgi Bimi Siguijónssyni sem hefúr
ritað grern um þessi mál af raunsæi.
Morgunblaðið birti fýrir nokkra út-
drátt úr greúi eftir danskan íhalds-
þingmanna, Ole Bemt Hendriksen.
Þar segir að Danir verði að velja á
milli fýrirsjáanlegs þjóðargjaldþrots
og þess að lækka skatta og ffamlög til
velferðarmála, þegar úinri markaður
EBE tekur gildi í ársbyijun 1993.
Annars muni ríkustu skattgreiðend-
umir flytja til annarra EBE landa þar
sem skattabyrðúi er lægri, en fátæk-
lingar ffá Suður-Evrópu flykkjast til
Danmerkur þar sem félagsleg þjón-
usta og félagslegt öryggi sé meira en i
heimalöndum þeúra. Afleiðingúi af
þessu yrði þjóðargjaldþrot að dómi
hins danska þingmanns.
En gæti ekki hið sama gerst hér ef ís-
land gengi í EBE? Það virðist sjálf-
sagt verkefhi svonefndrar Evrópu-
stefúunefndar Alþúigis að kynna sér
þessi mál til hlítar og gefa þúigi og
þjóð greinargóða skýrslu um þau
áhrif sem það hefði á gildandi íslensk
lög um félagsleg réttindi og félags-
legt öryggi ef ísland gengi í EBE og
lög þess yrðu með þvi æðri en lög
sem Alþingi hefúr sett.

ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
^mmu ■ ■ ■■ w ■ ■ ■
frystir og kældir
í Vestur-Evrópu er nú aðeins þriðja
hver máltíð snædd á heimilum. Af
því sprettur vaxandi markaður til-
reiddra rétta, frystra og kældra, en
sala þeirra í Vestur-Evrópu nam 36
milljörðum dollara 1989. (Um sölu
þeirra sendi bresk markaðskönnun-
arstofa, Frost and Sullivan, í árs-
byrjun frá sér skýrslu.) Sala kældra
rétta var 1989 mest á Frakklandi, 9
milljarðar dollara, og þá í Vestur-
Þýskalandi, 8 milljarðar dollara. Á
Bretlandi nam samanlögð sala
frystra og kældra tilreiddra rétta
1988, ári fyrr, 6,6 milljörðum sterl-
ingspunda. Selt magn þeirra 1985 er
sýnt á eftirfarandi yfirliti.
Neysla tilreiddra rétta, frystra
og kældra, á Bretlandi 1985-
1988
%breyt-
ing frá
Þúsundir tonna 1985-
1985 1986 1987 1988 1988
Frystir tilreiddir 87,5 98,7 113,5 130,5 49
Kældir tilreiddir 27,3 33,0 39,8 46,6 71
Samtals 114,8 131,7 153,3 177,1 54
nú 5,1 milljón, fer lítið eitt lækk-
andi. Brottflutningur fólks er um-
fram náttúrulega fjölgun. (Brott
fluttust 24.700 1988, 65% fleiri en
1987.)
Á Skotlandi fara um 20% iðnfram-
leiðslu fram í verksmiðjum í eigu
útlendinga. Og forræði í stórum
skoskum fyrirtækjum hefúr flust
suður fyrir mörk Skotlands og Eng-
lands eða úr landi, svo sem Ander-
son Strathclyde, Distillers og Brito-
il. Þannig keypti De La Rue 1987
fyrirtækið Fortronic sem leggur
bönkum til rafeindabúnað. Norskt
fyrirtæki, Kvaerner, eigandi Go-
wan- skipasmíðastöðvarinnar,
keypti í fyrra meirihluta í HLD, sem
1988-89 keypti Clark Kincaid,
bátavélasmiðju, og Ferguson skipa-
smíðastöðina af British Shipbuil-
ders.
Aftur á móti eiga sárafá skosk fyr-
irtæki í uppkaupum og þá helst iðn-
aðarsamsteypan Grampian Hold-
ings og byggingarfélagið Lilley.
Stígandi
Níundi áratugurinn
í viðauka við Financial Times 8.
janúar 1990 er stutt yfírlit yfir
viðskipti landa á mmilli á níunda
áratugnum, „Hvers vegna var ní-
undi áratugurinn svo hagstæður
a.m.k. þróuðum löndum og van-
þróuðum löndum með traustan út-
flutning? ... árin frá 1979-82
mörkuðu tímamót. 1973 og 2979
voru ár olíukreppnanna tveggja,
neikvæðra raunvaxta og „endur-
beiningar" olíutekna til vanþró-
aðra landa. Þau ár lýstu þróunar-
löndin yfir tilkomu
„hrávöruveldis“ og kröfðust
heimssamninga um „nýja alþjóð-
lega efnahagsskipan". Á niunda
áratugnum hrundi ekki aðeins
verð hrávara, heldur líka kröfur
um efnahagslega endurskipulagn-
ingu heims ásamt efnahag flestra
landa, sem að þeim stóðu.
Frá 1979 til 1982 féll raunvirði
hrávara um 19%. Það var 1987
34% lægra en 1979. Raunvirði ol-
íu var 1986 70% lægra en það var
hæst 1980. Undran vekur þess
vegna ekki að taumhald Volcker (í
seðlabanka Bandaríkjanna) hélt
verðbólgu í skefjum og að hag-
vöxtur níunda áratugarins var við
minnkandi verðbólgu og afturbata
arðsemi í nær öllum iðnaðarlönd-
um. Eins lítið undrunarefni er að
svo mörg þróunarlönd sem út
flytja hrávörur, olíulönd þeirra á
meðal, hafa sigið niður í skulda-
fen og litlum hagvexti náð á ára-
tugnum.“ (Bls. II, 1. d.)
Viðskipti Banda-
ríkjanna og Japans
Um hallaa Bandaríkjanna á við-
skiptum við Japan verður banda-
riskum kaupsýslumönnum og
hagfræðingum tíðrætt, en Japanir
Iíta hann öðrum augum. í grein
Japan Times síðla árs 1989 ræddi
Masaru Yoshitomi, forstöðumað-
ur hagrannsóknadeildar Áætlun-
arstofnunar ríkisins, að frá 1985
til miðs árs 1989 hafði að magni
útfluttur japanskur varningur til
Bandaríkjanna vaxið um 11%, en
innfluttur frá Bandaríkjunum um
47% (og fullunnar iðnaðarvörur
tvöfaldast). „Tilnefnanlegir þættir
valda þessum umskiptum og
þarfnast þeir vandlegrar athugun-
ar. Þessir þættir eru nefnilega ná-
lega 100% hækkun jens gagnvart
dollar og árlegur 6% vöxtur eftir-
spumar í Japan frá 1985 til 1988“.
Um áhrif hækkunar jens segir
hann: „Ef verðmæti útflutnings
Bandaríkjanna til Japans vex ekki
2,5 sinnum hraðar en verðgildi
innflutnings þeirra frá Japan verð-
ur ekki vænst að úr hallanum
dragi.“
I sama streng tók Kazuo Nukaza-
we, framkvæmdastjóri japanska
verslunarráðsins, í grein í tímarit-
inu Chuo Koron: „Á þessum ár-
um, frá 1985 til 1988, jókst inn-
flutningur fúllunninna japanskra
iðnaðarvara snarplega úr 40 millj-
örðum dollara í 92 milljarða. Inn-
flutningur Japans frá Bandaríkj-
unum er að magni meiri en
samanlagður innflutningur Vest-
ur- Þýskalands, Frakklands og
Italíu. Samt sem áður er fólks-
fjöldi þessara landa og verg þjóð-
arframleiðsla meiri en Japans."
Fáfnir
Að taka af skarið um skarnið
Heimild: Financial Times 5. mars
1990.
Skotland treður
marvaða
I umræðum á breska þinginu í árs-
byrjun lagði talsmaður Verka-
mannaflokksins, Donald Dewar,
fram álitsgerð úr skosku þróunar-
stofnuninni (Scottish Development
Agency) á þá leið að frá miðjum
sjötta áratugnum hafi verið viðvar-
andi hlutfallsleg hnigr.un í skosku
atvinnulífi í samanburði við fram-
vindu annars staðar á Bretlandi og í
Vestur-Evrópu. íbúatala Skotlands,
Árlega falla til 2,5 milljarðar tonna
af úrgangi og rusli í aðildarlöndum
Efnahagsbandalags Evrópu (að
frárennsli undanskildu). Og kemur
1 milljón tonna frá landbúnaði, um
150 milljónir tonna frá heimilum
og um 50 milljónir tonna frá efna-
iðnaði. „Aftur á móti getur (úr-
gangur frá efnaiðnaði), jafnvel í
litlum mæli, valdið fólki og öðram
lífverum varanlegum skaða, — og
áhrif þeirra eru til hins verra og
alls ekki á reiðu. Um 5 milljónir
iðnaðarefna eru í almennri notkun
og sneflar af nálega öllum þeirra
berast óhjákvæmilega út í um-
hverfið frá iðnaðarstarfsemi eða
við neyslu. — Brautryðjandi álits-
gerð frá U.S. National Research
Council snemma á níunda áratugn-
um varpaði Ijósi á, hve fátt er vitað
um áhrif þessara efna. I henni
sagði, að ekki væri vitað um (hugs-
anlegar) eiturverkanir 38% skor-
dýraeyða, 56% snyrtingarefna,
46% bragðefna í matvælum og
78% iðnaðarefna." Svo sagði Fin-
ancial Times frá 5. mars 1990.
Á síðustu árum hefur efnaiðnaður
í fremstu iðnaðarlöndum lagt sig
meira fram en áður til að eyða úr-
gangi og að vama því, að eiturefni
berist út í umhverfið, — í andrúms-
loft, jarðveg eða sjó. Til þess geng-
ur nú 10-20% fjárfestingar i efna-
iðnaði í Vestur-Evrópu, sem nam
23 milljörðum $ 1989. „Alex Krau-
er, stjórnarformaður Ciba-Geigy,
stóra svissneska efnahringsins,
segir, að fyrir sakir vaxandi þrýst-
ings frá umhverfissinnum muni
vestur- evrópskur iðnaður verja um
25% fjárfestingar sinnar til meng-
unarvama." En í löndum Vestur-
Evrópu gera stjómvöld enn mis-
miklar kröfur um mengunarvamir,
strangar i Sviss, Hollandi og Vest-
ur- Þýskalandi, vægar í Frakklandi,
Bretlandi og Italíu.