Tíminn - 19.07.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 19: júlí 1990
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
Munu frjálsar fjármagns-
hreyfingar halda íslensku
efnahagslífi gangandi?
í „Greinargerð Seðlabanka íslands um áhrif frjálsra fjármagns-
hreyfinga á íslenskt atvinnulíf ‘ er fræðilegur kafli, sem í segir:
„Leitað var til nokkurra sérfræðinga ... Álit fræðimanna ... voru
birtar í riti bandalagsins European Economy nr 36, maí 1988..."
NÝ KOLAÖLD?
(Bls. 20)
„Leiða má fræðileg rök að því að út-
streymi fjármagns umffarn inn-
streymi gæti leitt til minni framleiðni
vinnuaflsins og samdráttar í atvinnu-
tekjum. Á móti kæmu auknar fjár-
magnstekjur sem féllu fjármagnseig-
endum í skaut. Að sama skapi gæti
hreint innstreymi fjármagns aukið
framleiðni vinnuafls og atvinnutekjur
... Fijáls fjármálaviðskipti munu óef-
að hafa jákvæð áhrif á spamað og
ljárfestingu. Nýir möguleikar skapast
til að mæta óskum sparifjáreigenda
og íjárfestenda, þó að bein áhrif
fijálsra fjármálaviðskipta á spamað
séu hins vegar talin óviss. Aukið
fijálsræði mun leiða til harðnandi
samkeppni banka og annarra, sem
hafa milligöngu um að reka fjármála-
viðskipti.... Að sama skapi hefúr ver-
ið bent á að fijáls íjármálaviðskipti í
Evrópu gætu aukið á samþjöppun
fjármálaþjónustu í einstökum borg-
um, ekki síst í Lundúnum án þess að
slík samþjöppun þurfi endilega að
hafa sérstaka ókosti í för með sér.“
(Bls. 20-21)
„... I skýrslu Delors- nefndarinnar ...
er lögð áhersla á að rikisstjómir Evr-
ópu þurfi að efla til muna samstarf sitt
í ríkisfjármálum vilji þær gera mynt-
bandalag ríkjanna að raunhæfum
kosti... úr því að sameiginlegur gjald-
miðill hefúr í för með sér að ríkis-
stjómir geta ekki lengur fellt gengi
eigin gjaldmiðils ... blasa ríkisfjár-
málin við til að gegna þessu hlutverki
... Hin röksemdin ... lýtur því að þvi
að slíkt ójafnvægi, sem birtist vita-
3. hluti
skuld einkum í ríkishalla, kunni að
leiða til óhæfilegrar erlendrar lán-
töku.
Þessi skoðun, að myntbandalag ríkja
og fijálsar fjármagnshreyfingar milli
þeirra kalli á sameiginlega yfirstjóm
ríkisfjármála er ekki óumdeild meðal
hagffæðinga..." (Bls. 22-23)
„Ákvörðun ráðherraráðsins (ath. í
EB) um að setja myntsamstarfið á
laggimar gerir ráð fyrir aukaaðild
Evrópuríkja utan Evrópubandalags-
ins ... þátttakan verði reist á samning-
um milli seðlabanka og þessum
samningum verði komið á framfæri
við ráðherraráðið og framkvæmda-
stjóm bandalagsins. Hugsanleg auka-
aðild kæmi e.t.v. helst til greina fyrir
ríki sem hyggja á aðild að Evrópu-
bandalaginu og vilja færa sér kosti
myntsamstarfsins í nyt á tímabilinu,
þar til aðild tekur gildi.“ (Bls. 30)
„Sérfræðingum, sem Evrópubanda-
lagið kvaddi til, ber saman mn að
fijáls gjaldeyrisviðskipti og fast-
skorðað gengi milli mynta leiði til
þess að um sjálfstæða peningamála-
stjóm af hálfú einstakra landa verði
naumast að ræða.“ (Bls. 32)
Fáfnir
Olíukreppumar tvær á áttunda ára-
tugnum urðu keyri á kolanám. Á sex-
tán ámm, ffá 1973 til 1989,jókstkola-
nám í heimi öllum úr 2,1 í 3,3 millj-
arða tonna, en í aðildarlöndum Efna-
hags- og ffamfarastofhunarinnar í
París úr 0,9 í 1,2 milljarða tonna.
Stofnunin telur þó, að í aðildarlöndum
sínum aukist kolanám aðeins enn um
100 milljónir tonna ffam til 2000.
Affur af aukningu kolanáms heldur
ótti við loftmengun, jafnvel þótt kol
séu í vaxandi mæli höfö til rafmagns-
vinnslu. Upp úr reykháfúm raforku-
veranna leita til lofts brennisteinsefni
og köfhunarefni, sem súm regni valda
og spilla gufúhvolfmu, að sagt er.
Hið aukna kolanám hefúr að miklum
hluta orðið í nýjum, opnum námum
svo sem E1 Correjon í Kólumbíu. Á
Bretlandi hefúr ffamleiðni í kolanám-
um tvöfaldast síðustu fimm ár, en
breskar kolanámur leggja raforkuver-
um til um 70 milljónir tonna á ári.
Vænst er, að á næstu ámm verði dálít-
ið af brennisteinssnauðum kolum, um
5 milljónir tonna, flutt til Bretlands.
Saudi-Arabía réttir úr
kryppunni
Verg landsffamleiðsla í Saudi- Arab-
íu var 147,5 milljarðar $ 1981, tvöfalt
meiri en 1988, en 1989 óx hún, í fyrsta
sinn á níunda áratugnum, um 3,2%.
Olíunám í Saudi- Arabíu nemur nú 5
milljónum tunna á dag, en vænst er, að
það aukist upp í 10 milljónir tunna á
dag, þegar á tíunda áratuginn líður. Því
til undirbúnings hyggst Aramco, ríkis-
olíufélagið, veija 15 milljörðum $, en
í jörðu í Saudi-Arabíu er fjórðungur
olíu heims. Þá verður líka aukin
vinnsla olíuefna á vegum Saudi Basic
Industries Corporation, sem ríkið á að
sjö tíundu hlutum, og í því skyni ætlar
félagið að veija 5-7 milljörðum $.
Þá á fjölskylda kaupmanna í Jeddah,
Alirezas, i samningum við ffanskt fé-
lag, Pechiney, og breskt, British
Aerospace, um byggingu álvers í
Yanbu fyrir 883 milljónir $, en fyrir-
huguð vinnslugeta þess er 214.000
tonn á ári.
Glaxo og Astra
bítast um
magapillur
í iðnaðarlöndum hrjá magakvillar 15-20% íbúa einhvem tímann
á ævinni, og nemur sala lyfja gegn þeim 6 milljörðum $ á ári. Á
meðal hinna þekktustu em Zantac, framleitt af Glaxo, stærstu
lyfjagerð Bretíands, og Losec, framleitt af Astra, sænskri lyfja-
gerð. Hvor ber lyfi hinnar illa söguna, að Financal Times sagði á
baksíðu 23. apríl 1990.
Aflögn áætlunarbúskapar
í Austur-Evrópu
í febrúar 1990 birti Glaxo niður-
stöður athugana sinna á Losec, lyfi
hins sænska keppinautar síns. Áð
þeim skaðar lyfið erfðaefni (genetic
material) í rottum. (Nei, segir Astra,
tilraunin var aðeins gerð á 3 rottum.
Glaxo svarar: 20 athuganir voru
gerðar.
Enn svarar Astra: Að auki hverfa
hin skaðlegu áhrif, þegar frá líður, og
inntökum er áffam haldið.) Astra
svaraði i sama dúr, að það heföi í 3 ár
gert tilraunir á Zantac, lyfi hins enska
keppinautar síns.
Áð þeim veldur Zantac krabba-
kenndum vexti i maga í rottum. (Nei,
svarar Glaxo, rottumar voru látnar
taka 500- sinnum stærri skammt en
fólk. Svarar það til, að maður taki
1.000 pillur á dag í 2 ár.)
Zantac var selt fyrir um 2 milljarða
$ 1989. Sala Losec er einnig mjög
mikil og mun markaðshlutdeild þess
vera um 20%.
Á sölu þeirra getur þeirrar takmörk-
unar einnar, að Matvæla- og lyfja-
eftirlit Bandaríkjanna (U.S. Food and
Drug Administration) mælti svo fyrir
1989, að Loscc skyldi aðeins selt
fólki með slæmt magasár.
Efnahagslegar horfur
í Þýskalandi
austanveröu
Óvíst er um framtíð austur-þýskra
iðnfyrirtækja, jafnvel hins valin-
kunna Robotron, sem átt hefur mikil
viðskipti við Ráðstjómarríkin. Vest-
ur-þýsk stórfyrirtæki kveðast ekki
þurfa að reisa verksmiðjur í Austur-
Þýskalandi til að verða við þörfúm
þess, á meðal þeirra BASF- efha-
hringurinn, Gmndig og Blaupunkt og
Samband þýskra vefhaðarsmiðja.
Aftur á móti hyggjast mörg lítil vest-
ur-þýsk fyrirtæki og miðlungi stór
hefjast handa austan gömlu marka-
línunnar.
Herbert Henzler, forstöðumaður
McKinsey Germany, telur Austur-
Þýskaland muni eftir 10 ár hafa sum
heimsins ffemstu fyrirtæki á sviði
sjóngleija, prentvéla og postulíns. Af
austur-þýskum stórfyrirtækjum,
Kombinate, hyggur hann 50-70 verða
dugandi á heimsmarkaði með til-
stuðningi samstarfsaðila í Þýskalandi
vestanverðu og önnur 50 vera starf-
andi að einum eða öðmm hætti, en 20
til 30 hefúr verið lokað.
Efnahagsnefnd Sameinuðu þjóð-
anna vegna Evrópu (United Nations
Economic Commission for Europe,
ECE) hefúr í 40 ár fylgst með efha-
hagsmálum í Evrópu, einkum austan-
verðri. Skýrsla hennar fyrir 1989/90
kom út í april sl., og var ffá henni
sagt í Financial Times 18. april 1990.
I skýrslunni er m.a. vikið að hug-
myndum forráðamanna EBE um
fjárstuðning til Ráðstjómarríkjanna
og Austur- Evrópu, allt að 23 millj-
örðum $ á ári, að Jacques Delors
haföi á orði í janúar 1990. Telja höf-
undar aðgátar þörf í þeim efnum og
leggja þeir áherslu á nokkur atriði:
„(i) Myndun lagalegrar, fjármála-
legrar og stjómsýslu gmnns að mark-
aðskerfi við samkeppni. (ii) Saman-
tekt yfirgripsmikilla og traustra hag-
skýrslna, til að ríkisfyrirtæki og
einkafyrirtæki nái áttum í ómið-
stýrðu hagkerfi. (iii) Ástundun mark-
aðssetningar tækni til að greiða fyrir
útflutningi.“ Og enn: „Fjárstuðning-
ur ætti öðm ffemur að renna til að
bæta samgöngur og fjarskipti og til
að draga skjótlega úr mengun. Starfs-
lið ECE hyggur líka þörf á lánum til
styrktar gjaldmiðlum, — eins og
Efnahags- og framfarastofnun 224
rikja hefúr þegar boðið Póllandi, —
og til að rétta við greiðsluhalla."
„Hversu ógeðfellt sem það kann að
vera bönkum á Vesturlöndum, kann
bráð þörf að vera á eftirgjöf skulda til
að umbætur megi ffam ganga í lönd-
um svo sem Póllandi, Ungveijalandi
og jafnvel Búlgaríu (að í skýrslunni
segir). Hið samfélagslega samþykki
við umbótum gæti brostið, ef upphaf-
legur ávinningur af ströngum aðgerð-
um til endurskipulagningar gengi til
afborgana af útlendum lánum ffemur
en til innlendrar fjárfestingar og
neyslu ... greiðslujöfhunarstofhun
undir eftirlit(sstofnun) með nokkm
valdsviði gæti opnað Comecon-lönd-
um leið til greiðra skipta á gjaldmiðl-
,,... u
um.
„(í skýrslunni) er lögð áhersla á, að
meginmáli skipti að tryggja sam-
keppni í efnahagslífi í austur- evr-
ópskum löndum. Hversu langt sem
þau kunna að hafa gengið til upptöku
markaðsbúskapar eiú markaðir þeirra
uppskiptir (distorted), svæðisskiptir
og viðbragðsseinir. ... Ráðlegt er að
ganga varlega til einkavæðingar.
Skipti á eignaraðilum gætu einfald-
lega umbreytt einkasölum ríkis í
einkasölur einstaklinga. ... Við þær
kringumstæður er hætt við, að samfé-
lagslegar eignir verði seldar á (slíku)
verði, að jafhgilti mikilli tilfærslu
eigna til fyrri forstjóra, embættis-
manna eða aðkomumanna ffá Vestur-
löndum."
Eignarhald austur-þýsks
iönaöar
Iðnaður er þjóðnýttur í Austur-
Þýskalandi. Um verksmiðjur hans og
önnur fýrirtæki hafa undanfama
mánuði verið mynduð eins konar
hlutafélög, „Núverandi fyrirætlan er
sú, að hluti höfúðstóls þeirra, um
30%, verði fenginn eignarhaldsfé-
lagi, sem eigi hann í formi vaxtaber-
andi verðbréfa (bonds),“ að Financial
Times sagði ffá 23. apríl 1990. Um
miðjan tíunda áratuginn munu verð-
bréfin metin til markaðsverðs, þannig
að aðstaða verði til að skipta þeim
upp. Deilt er um, hvort landsmönnum
skuli þá gert að greiða fyrir þau (eða
leysa þau út). Stígandi