Tíminn - 24.07.1990, Blaðsíða 9
Tíminn 8
Þriðjudagur 24. júlí 1990
Þriðjudagur 24. júlí 1990
Tíminn 9
■
Ríkismat sjávarafurða hefur gert sérstakar úttektir á frystihúsum, rækju- og saltfiskvinnslum. Árangurinn hefur skilað sér:
Meira hreinlæti og betri búnaður
Samkvæmt úttektum sem gerðar hafa verið
á frystihúsimi, rækjuvinnslum og saltfisk-
vinnslum hafa hreinlætis- og búnaðarmál i
þessum þremur vinnslugreinum batnað til
muna undanfarin þijú ár. Árið 1987 hófúst
sérstakar úttektir á vixmslustöðvum á vegum
Rikismats sjávarafúrða undir yfirskriftinni
„Fiskvinnsla til fyrirmyndar". Það árið voru
eingöngu könnuð fiystihús en sambærilegar
úttektir voru gerðar 1988 og 1989 og voru þá
rækjuvinnslur og saltfiskvinnslur eirmig
kannaðar.
Þessar úttektir Ríkismatsins hafa gert eig-
endur vinnslustöðva mjög meðvitaða um
hreinlætis- og búnaðarmál sinna fyrirtækja.
Þeir hafa margir bætt sig samkvæmt því og
árangurinn hefúr ekki látið á sér standa.
Þannig hafa niðurstöður sýnt að árið 1987
töldust tæp 40% frystihúsa vera með um-
hverfi sitt í lagi eða til fyrirmyndar og 1989
var þetta hlutfall komið í 79%. Sambærilegur
árangur hefúr náðst í rækju- og saltfisk-
vinnslu og einnig í öðrum eftiisflokkum (sbr.
umhverfi) sem kannaðir voru.
200 spurningar sem svara þarf
Þessar úttektir fara þannig fram að tveir
menn, annar frá þeim stað þar sem viðkom-
andi vinnslustöð er staðsett og hinn utanað-
komandi, kanna fyrirtækið með hliðsjón af
búnaðar- og hreinlætisreglugerð. Sú reglu-
gerð er útfærð upp í 200 spumingar sem eru
flokkaðar eftir eðli þess sem kannað er, t.d.
hvort það er umhverfi eða einhveijir tilteknir
þættir í vinnslunni sem verið er að skoða.
Hveijum efnisflokk er gefin sérstök einkunn
og einnig er fyrirtækinu gefin heildarein-
kunn. Sú einkunn er skipt i fimm flokka, þ.e.:
Ohæft, slæmt, ábótavant, í lagi og til fýrir-
myndar. Síðan er unnið úr þessum niðurstöð-
um og má þá greina ástand tiltekinna þátta f
vinnslugreinunum í heild sinni. Þannig er
hægt að mæla hvemig fiskvinnslan er að þró-
ast milli ára og hvort ástandið batnar eða
versnar.
Fyrirtækin sjálf ráöa úrslitum
Að sögn Gísla Jóns Kristjánssonar, umsjón-
armanns „Fiskvinnslu til fyrirmyndar", hefúr
úttektin skilað miklu árangri og meiri heldur
en menn vonuðu þegar sú fyrsta var gerð á
ftystihúsum 1987. „Astandið 1987 var mun
verra heldur en það er í dag. Ég tel að árang-
urinn hafi verið meiri milli 1987 og 88 en
1988 og 89. Árið 1987 vom nokkur frystihús
óhæf og við annað hvort lokuðum þeim eða
þá að eigendur tóku sig verulega á og lag-
færðu það sem þurfti,“ segir Gísli.
Öllum vinnslustöðvum er veitt vinnsluleyfi
árlega. Eigendur fyrirtækjanna fá afrit af út-
tektum Ríkismatsins og lista yfir þær endur-
bætur sem talið er samkvæmt úttektinni að
gera þurfi. Eigendur fyrirtækja er því gerðir
meðvitaðir um stöðu fyrirtækisins. „Það er
misjafnt hvort fyrirtæki bæti sig eftir þvi en
ef litið er á vinnslugreinar í heild sinn þá hafa
umbætur orðið vemlegar,“ segir Gisli. „Fyr-
irtækin hafa yfir höfúð verið mjög jákvæð
gagnvart þeim úrbótum sem hafa verið nauð-
synlegar og það em fyrirtækin sjálf sem ráða
úrslitum um þessi mál.“
En þrátt fyrir góðan árangur em til fyrirtæki
sem hafa ekki bætt búnað sinn og aðstöðu að
neinu raði. Gísli telur að slæmur fjárhagur sé
ekki skýringin á lélegu hreinlæti fyrirtækja.
„Ég tel að það sé ekki skýringin. Yfirleitt
em þetta hlutir sem kosta ekki mikla fjár-
muni, þetta er heldur spuming um að hafa
hugsun á hlutunum og reyndar eins og við
höfúm lagt áherslu á, að menn byiji ekki
starfsemi nema með hlutina almennt i lagi,“
segir Gísli.
Er trassaskap um að kenna?
,J4ei, ég held að þetta sé fyrst og fremst
spuming um viðhorf."
Ekki miklar kröfur
til saltfiskvinnsla
Á töflu 1 má greina þær breytingar sem urðu
á ástandi frystihúsa, rækjuvinnsla og saltfisk-
vinnsla milli 1988 og 1989.
Þar má sjá að ástandið í saltfiskvinnslum er
mun verra en í rækjuvinnslustöðvum og i
ftystihúsum. Ástæðuna fyrir því telur Gísli
vera þá að ekki hafi verið gerðar jafn miklar
kröfiir til saltfiskvinnslustöðva af markaðs-
aðilum eins og til frystihúsa og rækjuvinnsla.
„Það vom á sinum tíma gerðar umfangs-
miklar endurbætur t.d. á ffystihúsum lands-
ins vegna krafa frá Bandaríkjamarkaði. Einn-
ig hafa kaupendur á rækju gert kröfúr um
hreinlæti í rækjuvinnslu. Og þær kröfúr em
að aukast,“ segir Gísli. Árið 1989 vom alls
gerðar úttektir á 355 fyrirtækjum og eins og
sjá má á töflu 1 er noklau- fjölgun á fyrirtækj-
um í hverri vinnslugrein milli áranna 1988 og
1989. Það stafar ekki af fjölgun í vinnslu-
greinunum heldur er skýringin sú að aðeins
em skoðuð hús sem em í starfsemi hveiju
sinni. Þegar úttekt var gerð 1988 vom færri
hús með starfsemi sína í gangi en 1989. Einn-
ig má benda á að t.d. saltfiskvinnslur em mun
fleiri en þær sem skoðaðar vom en mjög
margar þeirra em ekki starfandi meirihluta af
árinu.
I töflu 2 em nefnd dæmi um skiptingu ein-
kunna tiltekinna búnaðarþátta frystihúsa árin
1987, 1988 og 1989. Þar má sjá að í öllum
þáttum hefúr hlutfall þeirra frystihúsa sem fá
einkunnina í lagi eða til fyrirmyndar aukist til
muna. En hlutfall þeirra sem fá einkunnina
óhæft, slæmt og ábótavant hefúr að sama
skapi minnkað í öllum þáttum.
Mun markvissari vinnubrögö nú
Áður en þessar úttektir hófúst árið 1987
hafði Ríkismat sjávarafúrða haldið uppi eftir-
liti með vinnslustöðvum. ,3° það má segja
að það sem hefúr breyst núna er það að þaðö
hafa verið tekin upp markvissari vinnubrögð
við að mæla þessa hluti. Og þegar að það er
gert þá náum við betri tökum á hlutunum,“
segir Gísli.
Þessum úttektum verður haldið áfram í
ókominni framtíð að sögn Gísla og skoðanir
munu fara ffarn í ár sem þijú undanfarin ár.
„Við erum rétt aðeins byijaðir á þessum út-
tektum í ár og það er stefúan að halda þeim
áffam í haust þegar menn koma úr sumarfrí-
um,“ segir Gísli. „Við munum á einhvem hátt
reyna að mæla ástandið á hveijum tíma í
ffamtiðinni þannig að við sjáum hvort að við
emm að stefiia ffam á við eða ekki.“
Fleiri vinnslugreinar
kannaöar í framtíöinni
Ríkismat sjávarafúrða hefúr nú á pijónun-
um að hefja úttektir á fleiri þáttum fiskvinnsl-
unnar og em margar vinnslugreinar nefndar í
því sambandi. Ríkismatið hefúr t.d. haft
nokkuð eftirlit með fiskiskipum og áformað
er að taka upp svipaðar mælingar á þeim eins
og á vinnslustöðvum í landi. Ljóst er að ef
gera á úttektir á fleiri vinnslugreinum verður
um ákaflega mörg fyrirtæki að ræða.
„Þetta náttúmlega kostar tíma, fé og fyrir-
höfh. Það fer eftir þeim aðfongum sem við
höfúm hvort við getum staðið undir því öllu
saman,“ segir Gisli.
Gísli bendir á að það er töluvert mikið starf
að gera úttekt á einu fyrirtæki. „Þetta er
nokkuð mikið fyrirtæki, þú ert með tvo menn
að skoða eitt hús og hver skoðun tekur sinn
Frá fiskvinnslu í Granda hf í
Reykjavík en Grandi var á meðal
þeirra frystihúsa sem fékk fýrir-
myndareinkunn í úttekt Ríkis-
matsins fýrír áríð 1989. Önnur
fiystihús sem fengu fýrirmynda-
reinkunn eru: Fiskiðja Raufar-
hafnar, Norðurtangi á ísafirði,
Haraidur Böðvarsson og CO á
Akranesi, íshúsfélag fsfirðinga,
Útgerðafélag Akureyrínga, ís-
húsfélag Bolungarvíkur, Rafn í
Sandgerði, Hraðfrystihúsið í
Hnífsdal, ísafold á Siglufirði, Haf-
öminn á Akranesi, Fiskiðja
Sauðárkróks, Fiskiðjusamlag
Húsavíkur, Hraðfrystihús KEA á
Hrísey, Þormóður Rammi á
Siglufirði, Hraðfrystihús KEA á
Dalvík og Toppfiskur í Reykjavík.
Þær rækjuvinnslur sem féngu
einkunnina tii fýrírmyndar eru eft-
irfarandi: Niðursuðuverksmiðjan
á ísafirði, íshúsfélag Bolungar-
víkur, Rækjuvinnslan á Skaga-
strönd, Söltunarfélag Dalvíkur,
Frosti í Súðavík og Siglunes á
Siglufirði.
Saltfiskvinnslur sem fengu fyrir-
myndareinkunn em fiórar: Bliki á
Dalvík, Hraðfrystihúsið Norður-
tangi á ísafirði, Skerseyrí í Hafn-
arfirði og Sigurður Jónsson í
Þórshöfn. Tímamynd: PJetur
Eftir Guðmund Steingríms- son E1
Heildareinkunnir fyrirtækja sem Rikismat sjávarafuröa
tók út óriö 1989 i samanburöi viö áriö 1988:
Rækiuvinnslur 1988 1989
29 fyrirt. 33 fyrirt.
skoöuö skoöuö
óhæf: 0% 0%
slæm 0% 0%
ábótavant 28% 21%
i lagi 69% 61%
til fyrirmyndar 3% 18%
100% 100%
Frvslihús 1988 1989
106 fyrirt. 107 fyrirt.
skoöuö skoöuö
óhæf 0% 0%
slæm 1% 0%
óbótavant 43% 23%
í lagi 46% 61%
til fyrirmyndar 10% 16%
100% 100%
SalllisKvinnslur 1988 1989
212 fyrirt. 215 fyrirt.
skoöuö skoöuö
óhæf 1% 0%
slæm 5% 4%
ábótavant 60% 41%
1 lagl 32% 53%
til fyrirmyndar 2% 2%
100% 100%
Tafla 1
Dæmi um skiptingu einkunna tiltekinna búnaöarþátta frystihúsa
árin 1987,1988 og 1989
tíma. Síðan þarf að ræða málin við forráða-
menn viðkomandi húss og fara yfir niður-
stöður. Þetta er töluvert mikið starf og nær
yfir allt landið,“ segir Gísli.
Auöveldari markaössetning
Reynsla undanfarinna þriggja ára hefúr sýnt
að úttektir í svipuðum dúr og „Fiskvinnsla til
fyrirmyndar“ skila árangri. Ohætt er að fúll-
yrða að samspil sé á milli þess hvemig menn
ganga um fyrirtækið og gæði afúrðanna.
Markaðurinn gerir kröfú um hreinlæti í
vinnslu og meginárangurinn af þessum út-
tektum segir Gísli vera þá að miklu auðveld-
ara verði að markaðssetja íslenskar sjávaraf-
urðir alls staðar í heiminum. „Og einnig
verður þetta til þess að menn ganga um mat-
vælin með þeirri virðingu sem þarf,“ segir
Gísli. GS.
Ár óhæft slæmt ábótavant í lagi til fyrimyndar
Umhverfi '89= 0% 2% 19% 49% 30%
\ oo 00 II o SR 3% 21% 53% 23%
"87= 2% 16% 45% 31% 6%
Fiskmót- o ll 0\ OO \ 2% 32% 54% 12%
taka "88= 1% 7% 39% 43% 11%
£ o II r- 00 \ 17% 43% 34% 6%
Snyrti-og "89= 0% 1% 12% 58% 29%
pökkunar- '88= 0% 1% 20% 47% 32%
"87= 0% 9% 37% 42% 12%
Umbúða- "89= 0% 0% 10% 52% 38%
geymsla "88= 0% 1% 13% 52% 34%
"87= 3% 15% 26% 38% 18%
Búnings- '89= 0% 0% 9% 55% 36%
hcrbcrgi "88= 2% 5% 13% 49% 31%
\ oo -4 II ■Þ. 20% 39% 30% 7%
Kaffi- "89= 0% 0% 3% 32% 65%
slofa "88= 0% 1% 1% 50% 48%
"87= 2% 3% 9% 46% 40%
Tafla 2
ÉÉÍ
■MMM|
*” - -t— * -