Tíminn - 26.07.1990, Page 7

Fimmtudagur 26. júlí 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Gunnar Dal:
HVAÐ ER SVARTHOL?
Svarthol nefnist fýrirbærí sem hefur svo mikið aðdráttarafl að
ekkert kemst burt frá því, ekki einu sinni Ijósið. Það myndast
þegar aðdráttarafl stjömu verður svo mikið að hún hrynur sam-
an. Yfirborð hennarfellurað miðju þartil hún erorðin mjög lítil.
En í efninu sem snýst í kringum hana er svo mikið aðdráttarafl
að hver Ijósgeisli sem reynir að bijótast frá því verður að snúa
aftur. Aðeins stórar og efnismiklar sólir geta breyst í svarthol.
Það sem aðallega einkennir um. Útvarpsgeislana var hægt að
svarthol er að það er einangrað frá
öllu öðru. Þess vegna hefur í raun
ekkert svarthol fundist. Það sem
hefur fundist er ekki svartholið
sjálft heldur það efhi sem liggur
fýrir utan það og er á leið inn í
svartholið. Og menn hafa aðeins
greint þetta efhi sem er á leið inn f
það.
Dæmi um sól sem varð að svart-
holi er Cygnus X-l. Það var upp-
götvað árið 1965. Þessi slokknaða
sól var ein af fyrstu stjömunum í
okkar vetrarbraut sem menn tóku
eftir að sendi frá sér röntgengeisla,
en menn gátu ekki staðsett hana
mjög nákvæmlega. Hún sást ekki í
sjónaukum og það komu margar
stjömur til greina og erfitt að rann-
saka þær allar til að leita að svona
afbrigðilegu fyrirbæri. En það tókst
að fmna hana í byrjun áttunda ára-
tugarins þegar menn komust að því
að stjama sem sendi frá sér út-
varpsgeisla var á svipuðum slóð-
staðsetja nákvæmlega. Og það kom
í ljós að þessi stjama sem sendi frá
sér röntgengeislana var á sama stað
og björt sól sem var þrjátíu sinnum
stærri en okkar sól. Sú sól sendi ffá
sér útvarpsgeislana. Hún og Cygn-
us X-1 reyndust vera tvísól. Menn
sáu með mælingum að mjög sterkt
aðdráttarafl ffá þessari ósýnilegu
stjömu hafði áhrif á gang sólar sem
er með þrjátíu sinnum meira efnis-
magn en okkar sól. Margir stjömu-
ffæðingar rannsökuðu þetta fyrir-
bæri og niðurstaða þeirra var sú að
stóra sólin hefði aflagast, væri eins
og dropi í laginu vegna hins mikla
aðdráttarafls fylgistjömunnar. Þeir
komust að því að svartholið sogaði
til sín ystu lög stórsólarinnar og
þetta efhi er eins og hvirfilský utan
um svartholið. Þetta efni er mjög
þétt og sendir ffá sér röntgengeisl-
ana sem menn fundu í upphafi.
Nifteindastjömur senda einnig frá
sér röntgengeisla en Cygnus X-1
hefur of mikinn efnismassa til að
geta verið nifteindastjama. (Þær
geta ekki verið stærri en þrír sól-
massar, Cygnus X-1 er 5-8 sól-
massar.) Cygnus X-1 getur því ekki
verið annað en svarthol.
En hvað sannar þetta eina fyrir-
bæri um endalok alheimsins? Þetta
er ekki neitt einstakt fyrirbæri. Sú
breyting sem leiðir' til þess að al-
heimurinn verði að lokum eitt
svarthol er þegar byrjuð, og er
óhjákvæmileg í takmörkuðum lok-
uðum alheimi. Alheimur sem þenst
út án þess að snúa við nefnist opinn
alheimur. Alheimur sem þenst út
og snýr við nefhist lokaður alheim-
ur. Heimurinn er ungur enn og á
langt líf fyrir höndum, en eftir því
sem alheimurinn verður eldri fjölg-
ar svartholum og þau endalok em
óhjákvæmileg í lokuðum alheimi
að um siðir verði hann allur eitt
svarthol. Alheimurinn hefur raunar
aldrei sleppt ffá sér neinu, hvorki
geisla né efni.
Svartholið táknar endalok tímans.
I svartholi er enginn tími til. En
hvað með rúmið? í svartholinu
verður allt efhi og öll rúmffæði að
tröllauknum óskapnaði. Það sem
þar gerist er bein andstaða við það
sem er að gerast fyrir utan. Fyrir ut-
an er ástandið stöðugt og breytist
lítið. Inni í svartholinu ríkir hins
vegar hrein ringulreið. Allt efni er
þar að brotna niður. Efnið fellur í
sjálft sig. Óreiðan verður meiri og
meiri. Þar til allt hefur blandast
öllu. Ef til vill er þetta ástand ekki
ósvipað því ástandi sem ríkti í eld-
hnettinum sem okkar alheimur er
kominn ffá og var efhiviðurinn 1
stórasprengju. Og var ekki sá
hnöttur sem varð okkar sýnilega
upphaf alveg jafhsteindauður og
fjandsamlegur lífi og tilvera og
svartholið? Samt varð hann upphaf
tilvera sem einkennist af lífi og
óendanlegum margbreytileika.
Okkar heimsmynd hefur þá sér-
stöðu að hún byrjar með spuming-
armerki og hún endar á sama hátt á
spumingarmerki. Heimsmynd okk-
ar tima er ekki ætlað að svara
spumingunum: Hvað var á undan
stórasprengju og hvað verður eftir
að alheimurinn er orðinn að svart-
holi? Hún takmarkast við þessi
landamerki. Ef Einstein hefur rétt
fyrir sér þá eram við öll i lokuðum
heimi, lokuðum alheimi sem engu
sleppir ffá sér Þetta er heimur
hinna mælanlegu staðreynda. En
staðreyndir era ekki nauðsynlega
sama og veraleiki eða sannleikur.
En út í þá sálma verður farið annars
staðar. Stjömuffæðingar setja líka
ffam tilgátur, en þær era ekki hluti
þeirrar heimsmyndar sem byggist
eingöngu á mælanlegum stað-
reyndum túlkuðum með stærð-
ffæði. Ein slík tilgáta er að svarthol
breytist í hvíthol, sem verður að
nýjum alheimi: Að lokum sogast
allt efni niður í trektina inn i nýtt
ástand þar sem allt verður allt. En
heimurinn fæðist að nýju. Allur al-
heimurinn kemur að nýju út um
hvítholið á nýjum stað við upphaf
nýs tima. En eins og fyrr segir.
Þetta er aðeins tilgáta. Heimsmynd
vísinda endar á spumingu og það er
óvísindalegt að svara henni.
UR VIÐSKIPTALIFUNUi
Munu frjálsar fjármagnshreyfingar
halda íslensku efnahagslífi gangandi?
f „Greinargerð Seðlabanka fs-
lands um áhrif frjálsra flármagns-
hreyfinga á íslenskt atvinnulíf1
segir um gildandi skipan þeirra
mála:
„Gjaldeyrisreglur standa ekki í vegi
fýrir beinum fjárfestingum erlendra
aðila hér á landi, þótt margvíslegar
skorður séu reistar við slíkum fjár-
festingum í lögum og reglugerðum.
... 1. Beinar fjárfestingar íslenskra
aðila erlendis era háðar leyfi Seðla-
bankans. ... 2. ... Gjaldeyrisreglur
hamla ekki gegn kaupum erlendra
aðila á fasteignum hér á landi, en
slíkum kaupum era settar skorður í
lögum 19/1966 um eignarrétt og af-
notarétt af fasteignum. ... íslenskum
aðilum er óheimilt að kaupa fast-
eignir erlendis nema að
fengnu leyfi Seðla-
bankans. Fasteigna-
kaup era yfirleitt heim-
iluð, ef þau era talin stuðla að starf-
semi gjaldeyrisskapandi fyrirtækja.
... 3. ... Hvorki gjaldeyrisreglur né
reglur Verðbréfaþings munu vera því
til fyrirstöðu, að erlendir aðilar gefi
út og láti skrá verðbréf á íslenskum
markaði ... yfirfærsla söluandvirðis
erháð leyfi.... Gjaldeyrisreglur virð-
ast ekki standa í vegi fyrir, að ís-
lenskir aðilar gefi út og láti skrá
hlutabréf erlendis. Útgáfa skulda-
bréfa á erlendum markaði lýtur hins
vegar reglum um erlendar lántökur.
Kaup íslenskra aðila á erlendum
verðbréfum era háð leyfi Seðlabank-
ans. ... Lántökur falla í þijá megin-
flokka: ... (i) greiðslufrestur við inn-
flutning. ... (ii) lán vegna innflutn-
ings á vélum, tækjum og búnaði til
atvinnurekstrar. ... (iii) lán vegna út-
flutningsafurða. ... 4. ... Islenskum
aðilum er óheimilt að veita erlendum
aðilum lán án leyfis gjaldeyrisyfir-
valda. Útflytjendum vöra og þjón-
ustu hefur verið heimilað að veita er-
lendum viðskiptamönnum
lán/greiðsluffesti í samræmi við al-
þjóðlegar viðskiptavenjur. 5. ... Er-
lendar lántökur íslenskra aðila, aðrar
en t.d. ... rekstrarlán, era óheimilar
nema með leyfi viðskiptaráðuneytis-
ins. Sérstakar reglur gilda um yfir-
dráttarheimildir lánastofnana erlend-
is. ... Islenskum aðilum er óheimilt
að veita erlendum aðilum lán án
leyfís gjaldeyrisyfirvalda. 6. Trygg-
ingar og ábyrgðir, veittar innlendum
aðila af erlendum aðila(:) Engar tak-
markanir. ... Innlendum aðila er
óheimilt að setja tryggingar, ganga í
ábyrgð fýrir erlendan aðila eða tak-
ast á hendur slíka ábyrgð fýrir er-
lendan aðila gagnvart innlendum að-
ila nema að fengnu leyfi gjaldeyris-
yfirvalda. ... 7. ... í gjaldeyrisreglum
er ekki kveðið á um heimildir er-
lendra aðila til að eiga
reikninga í íslenskum
innlánsstofnunum.
Tilteknir innlendir aðil-
ar (fýrirtæki á sviði samgangna eða
sem starfa erlendis, tryggingarfélög,
sem endurtryggja erlendis, fýrirtæki,
sem fá umboðslaun erlendis frá)
mega geyma erlendan gjaldeyri i er-
lendum bönkum eða hjá erlendum
viðskiptaaðilum. ... 8. ... Settar hafa
verið reglur um fýrirffam gjaldeyris-
kaup vegna innflutnings á magn-
vöra. ... 9. ... Islenskir aðilar þurfa
heimild tryggingaeftirlitsins og
gjaldeyriseftirlits Seðlabankans til
að kaupa líftryggingu erlendis.... 10.
... Um lán, gjafir, heimanmund, arf,
eignir brottfluttra og annað af því
tagi gilda sérstakar reglur, sem yfir-
leitt kveða á um hámarksfjárhæðir í
þessu sambandi." (Bls. 46-49)
„Gildandi lagaákvæði um heimildir
erlendra aðila til fjárfestingar í at-
vinnurekstri hér á landi era mjög
ósamstæð að efni til og dreifð. ...
Sett hafa verið sérlög um hlut út-
lendinga í fýrirtækjum í flestum
helstu atvinnugreinum hér á landi,
m.a. fiskveiðum og fiskvinnslu, iðn-
aði og verslun. Hlutafélagalög
geyma ákvæði um stofhun eða kaup
erlendra aðila á fýrirtækjum á Is-
landi, svo og reglur um setu erlendra
rikisborgara í stjóm fýrirtækja, sem
EBE-lönd búast til að takmarka veit-
ingu landvistar- og atvinnuleyfa til út-
lendinga, en um 8 milljónir þeirra
stunda nú eða leita atvinnu innan
þeirra. Segist Financial Times svo frá
12. mars 1990: „Jafnframt hafa (út-
lendingar) í þeim þungar áhyggjur af
innflæði fólks úr Austur-Þýskalandi til
Vestur- Þýskalands.“ Gegn þeim hafa
aftur á móti ýmsir hægri hópar snúist.
,Jafnvel Mitterrand á undir högg að
sækja, þar sem eru árekstrar kynþátta í
skólum, verksmiðjum og hverfúm fá-
tækra, enn ffekar sakir þess, að ystu
hægri menn gera sér mat úr þeim.
Hann hefúr viðurkennt (conceded), að
fjöldi innflytjenda til Frakklands, —
2,1 milljóna löglegra innflytjenda,
flestra frá Norður-Affíku, — nálgist
„þröskuld hins óviðunanlega (seuil
d’intolerance), eins og hann kemst að
orði. ... Til vandans segir i vaxandi
mæli á Spáni, en Ítalía kveðst miklu
berskjaldaðri. Virkri löggæslu getur
hún ekki uppi haldið á 2.000 km
strandlengju sinni gegn aðflæði leyni-
legra innflytjenda fiá grannlöndum
sínum í Norður-Affíku, þannig að hún
er nú verustaður a.m.k. 1,3 milljóna að-
komumanna og meira en annar hver
þeirra hefúr komið ólöglega.... Við allt
þetta bætist, að ríkisstjómum aðildar-
landa EBE skilst staða mála: Ef þær
standa við þau áform sin að fella niður
era skráð og rekin á íslandi. Jafn-
framt skipta máli lög og reglur eign-
arrétt og afhotarétt á fasteignum. ...
Lögum þessum og reglum era gerð
alla gæslu á landamæram sin á milli,
hljóta þær að koma sér saman um,
hvaða aðkomumönnum skuli hleypt
inn fýrir ytri landamæri EBE.“
Innflytjendur í aðildarlöndum EBE
% af
Irland Fjöldi íbúafjölda
17.000 0,5
Bretland 1.650.000 2,9
Belgía 315.000 3,2
rækileg skil í skýrslu viðskiptaráð-
herra um erlenda fjárfestingu og ís-
lenskt atvinnulíf, sem lögð var fýrir
Alþingi haustið 1986.“ (Bls. 50)
Luxemburg 10.000 2,7
Holland 435.000 3,0
Danmörk 102.000 2,0
V-Þýskaland 3.190.000 5,2
Ítalía 1.300.000 2,5
Grikkland 31.000 0,3
Spánn 141.000 0,4
Portúgal 65.000 0,6
Frakkland 3.630.000 6,5
Stigandi
V. hluti
HEFTING FOLKS-
FLUTNINGA TIL EBE?
i and John Wyles report on the EC immigration debate
B (*. howtvnf. }u*t thU dittín
Uut U bMlnnlnK to ta* Þlurrad
Europeun mUuwnt. wttb lt* *
tat majortty, U untlnit thM nc
cltiam* thouki b*ve the msm rt*
tr»v#l the Twttlv* tn wwxch ot wo
do EC Mtioonls- At prewnt
tnstance, a Moroceao who t«
rwiítov mimi wwha lo iywM» tu
itutwrwUc rlKht to tk* tha »»n
We*t tíemwny. But tt non-EC ctl
«n> dtmUwl Um atunff trtwdMM •
n»tk«\»U, tbev nuty tu comtwoo
remaio tn tbé poektt* ot high *m
m«nt. poöf houting, tndiO*
•cbooi* In wWch m*ny *r» prn
ntucJt.
Europe’* tr»illttón*l imrair
crtn «jrp«et raore eompetltlon
U mr wlucMted «wt Europeao*.
if thð kitter'* (krar tnto W«*t Gen
•low« down.
Wh*t c*n he dwMl Monry
mawtve scMkt raisht h«tp. But RC
wtunent* (tre m eotn« w dto d
tntn tlwfír own pocket*. and th*
tted rwcnirw* m the.EC SocUJ
tre whnlly takon up In tryír,
redure lon* terra *nd youth u
jymrnt without dUttnettón >
ptóymrnt i
natiorwJUy.
The intolerance
threshold nears
itepntriaUuu *chera«* by KC
armnauu hav* bo*n • (allura; t
Kram* aimply tak* th* twmey,
ttnd return, Mr Joaeph Kii
KiHismba. prertdeiit of the fVter
of Mncan Workars In Fntncc,
»%tt thar onff eolutlon rat«ht b
the KC tó heíp txain tmmt*ntni
wnrtlivihil* profewioiwl )obe bw
thelr fountnw nf Mtóin. He clte
modett luccmt* of the Intergo
tneutai CummittM for Mlfran
Oenev* whleh ha* been tral
tmmtórenu tn Burope to rattu
Somaiia. nrababwe and Konya.
More pnnnUIna: I* a pian pu<
went by Mr Matuiea. He uuikm a
cn*e lot *nme Commanity ncttóu
poputeftón (currently Xntn) o11
rwu-KC cnuntrtm bordeximt the)
terraiwnn is increastnir hy tun a
prattlwly tbe totnl nuraber of
pltloona wiiMn th* (VmUBUUlt