Tíminn - 26.07.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 26. júlí 1990
Prófessorsembætti í kyn-
skiptum stofnað í Amsterdam
Þegar Paul var Qögurra ára vildi hann vera eins og systir hans.
Þegar hann var ellefu ára vissi hann nákvæmlega hvað var að
honum. En hann segist ekki hafa getað trúað neinum fýrír því. „Ég
bældi niður b'lfinningar mínar, ég varð að hegða mér eins og strák-
ur, ég hljóp eins og strákur og talaði eins og strákur. Það kostaði
mig ólýsanlegt erfiði,“ segir Paul, sem nú nefríirsig Pauline.
Pauline Kwikkel IrfOi í 33 ár sem Paul Kwikkel en segir nú að Paul hafi aldrei verið til.
Þegar Paul Kwikkel var orðinn 33
ára og hafði fjórum sinnum orðið hol-
lenskur meistari í dansi tók hann sig
loks saman og sagði konu sinni, að sér
liði eins og hann væri kona og vildi nú
héðan í frá lifa lífinu sem kona. Þetta
var 26. febrúar 1989, einum mánuði
eftir að hann hafði gert tilraun til að
svipta sig lífi.
Nú stundar Pauline aftur sitt fyrra
starf. Hún dansar, en er nú í hlutverki
dömunnar. „Það er ekkert vandamál,
mig dreymdi alltaf um að vera stjómað
i dansinum." Kwikkel- hjónin eru nú
skilin með gagnkvæmu samkomulagi.
Pauline á góðan vin, er að læra til
snyrtidömu og fær verkefni sem ljós-
myndafyrirsæta. ,,Paul?“ spyr hún.
„Hann hefur í rauninni aldrei verið
til.“
Yffir 1300 kvensjúklingar á
skrá hjá prófessornum
Pauline, sem fyrrum var af misgán-
ingi Paul, er ein af fleiri en 1300 kven-
sjúklingum á skrá hjá Louis Gooren,
læknaprófessor. 46 ára gamall hefur
hann nú fyrstur manna, og enn sem
komið er sá eini í heiminum, verið
kallaður í prófessorsstöðu í kynskipta-
fræðum við Fijálsa háskólann í Amst-
erdam. Kynskipti er að áliti hollenska
prófessorsins ekki aðeins skurðaðgerð
og hormónaaðlögun. Hann ber líka
fyrir bijósti að þessi tiltölulega fá-
menni hópur, sem helst ekki má sjást
eða heyrast, ,ynegi loks samlagast
þjóðfélaginu,“ eins og prófessorinn
orðar það.
Á hveiju ári eru skráð 125 ný tilfelli á
klinik Goorens í Amsterdam. Þangað
koma margir utanlands frá, þar sem
læknisfræðileg og sálfræðileg aðstoð
við sjúklingana í Amsterdam er álitin
til fyrirmyndar.
Gooren prófessor hefur unnið að því
síðan 1975 að byggja upp deild sína
við Fijálsa háskólann. Á þeim tíma
hefur hann fengið alþjóðlega viður-
kenningu og starfsbræður hans ráð-
færa sig oft við hann. Gooren hefiir
tekist á hendur að útrýma síðustu kyn-
lífsbannhelginni og Holland er þar
stefnumarkandi.
„Enginn veit um fortíö
mína og enginn skal fá aö
kynnast henni“
Flestir kynskiptingar kæra sig ekki
um að auglýsa sig og fortíð sína að af-
lokinni velheppnaðri aðgerð. Þeir vilja
„enga mynd í blaðinu" eins og þýska
konan Jacqueline Sch. orðar það en
hún hefur hlotið meðferð í Amsterdam
og tekið sérþar bólfestu. Hún segist nú
byija nýtt líf, með nýjum vinum, nýju
starfi og á nýjum stað með nýjum ná-
grönnum. „E nginn veit um fortíð mína
og enginn skal fá að kynnast henni.
Annars myndu áreiðanlega 20% vin-
anna og vinnufélaganna snúa alger-
lega við mér bakinu," segir hún.
Það er aðeins vinur Jacqueline sem
hefur staðið við hlið hennar í meðferð-
inni, líka úrslitaskurðaðgerðinni þegar
getnaðarlimurinn var fjarlægður og
búin til skeið. Vinurinn tilbiður
Jacqueline, sem er tveim höfðum
hærri en hann, honum finnst þessi 185
sm háa ljóshærða kona með sterk-
byggðu hendumar og viðkvæmnislegu
andlitsdrættina einmitt eins og hún á
að vera.
Fjögurra til fimm ára
meöferö
Gooren fylgist með því hjá langflest-
um skjólstæðinga sinna þegar þeir
segja endanlega skilið við hina ,Jiöt-
uðu fortíð", eins og atvinnudansmærin
Pauline orðar það. Prófessorinn segir
að þegar sjúklingamir hafa loks tekið
ákvörðun vilji þeir helst að kynskiptin
fari fram hið allra fyrsta og síðan fella
fyrra líf sitt í algera gleymsku. Gooren
og vinnufélagar hans verða yfirleitt
ekki við þeirri ósk að taka strax til við
umskiptin. Samkvæmt meðferðarað-
ferðinni sem þróuð hefur verið í Amst-
erdam tekur umskiptaferlið fra karli i
konu (sem er einfaldara og algengara)
eða úr konu í karl fjögur til fimm ár.
Gooren prófessor hefur safhað um
sig svonefiidu „Gender-Team“. í því
eru geðlæknir, sérfræðingur í innri
líffærum, læknir, lýtaskurðlæknir
ásamt aðstoðarmanni, tveir sér-
menntaðir hjúkrunarffæðingar og
tveir sálffæðingar. Hollendingamir
völdu vísvitandi hugtakið „gender",
sem er enska orðið fyrir kyn (í mál-
fræðiskilningi) og minnir ekki hið
minnsta á kynfæri.
Skurðlæknamir koma ekki við sögu
fyrr en síðar, fyrst athuga sállæknamir
hversu sterk ósk þess sem kynskipt-
anna leitar er til breytingarinnar, lífs-
hlaup viðkomandi og félagslegt um-
hverfi. Þá hefst hormónagjöf í sam-
ræmi við hvort umskiptin eiga að
verða til konu eða karls. Meðferðin
sem henni fylgir, sem læknamir í
Amsterdam kalla ,/eal life test“ tekur
18 til 24 mánuði og henni má snúa aft-
ur við allt að vissum tímamörkum.
Hamingjumælikvarðinn
Það var á tíma „tilraunar til venjulegs
lífs“ sem Jacqueline lærði að hegða sér
sem kona í venjulegu umhverfi. Kven-
lega fasið dró vinnufélagana ekki að
henni, Jacqueline segir þá bara hafa
hlegið sig máttlausa að henni. Verslun-
arstjórinn f stórmarkaðnum sem hún
vann í, lét þetta atferli ekki fara í taug-
amar á sér heldur sendi Jacqueline ein-
faldlega í annað útibú.
Mælikvarðinn á þessu stigi meðferð-
arinnar varðar ,Jiamingjuna“. Það er
ekki fyrr en lausn hefur verið fundin á
vandamálunum sem fylgja nýja kyn-
hlutverkinu og væntanlegur kynskipt-
ingur er í sátt við sjálfan sig að tekið er
til við skurðaðgerðina á kynfærunum
sjálfum. Hjá karlmanni nægir ein
skurðaðgerð. En hjá konu sem vill
breytast í karl verða aðgerðimar fleiri,
þvi að búa verður til getnaðarlim, t.d.
úr framhandleggsvef — aðgerð sem
aðeins sjaldan skilar fullnægjandi ár-
angri. Því er t.d. á háskólasjúkrahúsinu
í Bem konum ráðlagt að láta sér nægja
stækkaðan sníp (með hormónagjöf),
sem getur náð allt að fjögurra senti-
metra lengd.
Kostnaðurinn við breytinguna segir
Gooren prófessor vera sem svarar um
540 þús. ísl kr. ffá karli í konu til um
720 þús. kr. fra konu til karls. í Hol-
landi em læknareikningamir, þ.m.t.
eftirfylgjandi lýtaskurðlækningar,
greiddir af sjúkrasamlögum og tiygg-
ingum.
Ævi kynskiptings, sem heldur áffam
að vera innilokaður í vitlausu kynhlut-
verki, er „leið þjáningar" segir Gooren
prófessor, sem hóf visindaferil sinn
sem innkirtlasérffæðingur, en rakst á
„þennan gleymda hóp“ og fannst þjóð-
félagið óréttlátt að líta á kynskiptinga
sem undirmálsfólk og skipuðum hon-
um eða henni í hóp þeirra sem stunda
vændi.
Einn karl af 20.000 og ein
kona af 50.000
Þegar á sjötta áratugnum skilgreindi
sálffæðiprófessorinn John Money í
Baltimore kynskiptingana þannig —
til aðgreiningar ffá hommum, lesbíum
og klæðskiptingum: Þeir hafa annað
kyn í höfðinu en milli fótanna. Nú-
tímarannsóknir leiða í ljós að einn karl
af 20.000 og ein kona af hveijum
50.000 em í hópi kynskiptinga —
þeirra sem „líkaminn er ekki í sam-
ræmi við kynferðisgreininguna", eins
og ónákvæm skilgreining Goorens
hljómar.
Myndun „gender-samræmis“ hefst á
fyrstu lífsstigum og er endanlega
ákvörðuð í lok 3. æviársins. Þaðan í ffá
verður því ekki breytt án skaðlegra af-
ieiðinga fyrir bamið. Svo er að sjá að
hvorki erfðalögmál né kynkirtlamir og
hormónamir sem þeir gefa ffá sér hafi
ákvarðandi áhrif á þróun gender-sam-
ræmisins, sem kemst til skila á svipað-
an hátt og móðurmálið.
Ekki er heldur að finna áhrif um-
hverfisins á kynskiptingana. Yfirleitt
alast kynskiptingamir upp í venjuleg-
um föðurhúsum. Þá hafa tilfinningaleg
sambönd við móður eða föður ekkert
að segja í þessu sambandi að því er
kannanir sýna.
Engin aldursmörk
Læknar hafa lengi deilt um hvort
þessi erfiða aðgerð sé réttlætanleg. At-
hugun sem nýlega var gerð á vegum
háskólans í Bem á 58 kynskiptingum
sýnir að árangurinn er frá sjónarmiði
bæði lækna og sjúklinga álitinn „í
langflestum tilfellum góður". Enginn
þeirra sem gengust undir alla aðgerð-
ina í Bem sér eftir þvi.
Gooren er sammála þessari niður-
stöðu og hann tekur jafhffamt ffam að
hann hafi engin aldursmörk á aðgerð-
unum. Yngsti sjúklingurinn hans var 7
ára en sá elsti 78.
Prófessorinn sá enga ástæðu til að
neita gamla manninum um meðferð.
, JJvers vegna hefði ég átt að gera það
þegar hann haföi sagt mér að hann
heföi verið óhamingjusamur allt sitt
líf, heföi tvisvar gifst og gert tvær kon-
ur óhamingjusamar í tveim hjóna-
böndum. Nú vildi hann loks höndla
hamingjuna."
Nú er þessi sjúklingur 82 ára og sest-
ur í helgan stein. Að sögn Goorens
nýtur hann/hún ánægjulegs ævikvölds
effir kynskiptin.
Á klíník í Amsterdam eru gerðar
yfir 100 kynskiptaaðgerðir á ári.
Nú á að stofna sérstakt prófessors-
embætti í þeim fræðum.
Nú hefur Pauline Kwikkel atvinnu sína af dansi en hún varð fjórum sinnum Hollandsmeistari í dansi meðan
hún enn var Paul Kwikkel.