Tíminn - 28.07.1990, Qupperneq 6

Tíminn 6
Laugardagur 28. júlí 1990
TÍMTNN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gíslason
Skrifstofur Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sfmi: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu I 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Sameining Þýskalands
Ekkert ætti að geta komið í veg fyrir að þýsku ríkin
sameinist. Þróun þeirra mála undanfamar vikur hef-
ur verið á einn veg. Viðræður vestur-þýskra og sov-
éskra ráðamanna um ágreining í sambandi við
ríkjasameininguna leiddu til þess að Sovétmenn
samþykktu að sameinað Þýskaland ætti aðild að
Atlantshafsbandalaginu. Samkomulag um landa-
mæri Póllands og Þýskalands liggur fyrir á þann
hátt að Oder-Neisse-línan ráði eins og verið hefur
eftir stríð.
Þegar þessum stórmálum hafði verið ráðið til lykta
var það talið einboðið að sameiningin yrði formlega
frágengin í desember eins og stefnt hefur verið að
og hefur ekki síst verið metnaðarmál Helmuts Kohl
kanslara, sem leggur allt undir til þess að verða
fyrsti kanslari sameinaðs Þýskalands. Flestir em
sammála um að Kohl hafí haft lánið með sér í sam-
einingarmálinu. Hann hefur kunnað að notfæra sér
hina almennu, pólitísku þróun í gömlu austantjald-
slöndunum, svo að ýmsir em famir að trúa því að
hann sé nánast upphafsmaður þessa alls og einhvers
konar pólitískur kraftaverkamaður eftir að hafa ver-
ið uppnefndur hrakfallaseggur lengi ffam eftir ár-
um. En nú hefur heimspressan uppgötvað garp-
skapinn hjá Kohl sem ber aðeins lof á sínum breiðu
herðum.
En þegar öll þessi sameiningardýrð stendur sem
hæst og sú mest að Gorbatsjov skrifaði upp á heim-
ild fýrir Þýska alþýðulýðveldið að ganga í NATO,
fara formenn tveggja fremur lítilla stjómmálaflokka
í Austur-Þýskalandi að vekja athygli á þeim þing-
ræðislega annmarka sem það er að allt of margir
stjómmálaflokkar og framboðssamtök eignist full-
trúa á löggjafarþingi. Gerðu þeir kröfu um það að
kosið yrði til þings eftir vestur-þýskum kosninga-
reglum, sem segja að flokkur verði að fá 5% heild-
aratkvæða til þess að fá mann kjörinn, en ekki 3%
eins og gildir í Austur-Þýskalandi. Þannig mætti
fækka smáflokkum. Stærsti flokkur Austur-Þýska-
lands, kristilegir demókratar, beitti sér gegn þessum
hugmyndum, líklega vegna þess að hann hefur haft
samstarf við ýmsa smáflokka og á undir þeim.
Þessar stjómarskrárdeilur vom það harðar að
menn óttuðust að formleg sameining þýsku ríkj-
anna gæti dregist fram yfír áætlaðan tíma. Hafí slík-
ur dráttur komið illa við menn í Austur-Þýskalandi
hlaut hann að fara mest fyrir bijóstið á Helmut Kohl
og kristilega demókrataflokknum í Vestur-Þýska-
landi. Vestur-þýskir ráðamenn hafa því hlutast til
um lausn deilunnar og fengið því ffamgengt að kos-
ið verði í öllu Þýskalandi 2. desember eftir sömu
reglum í hvom tveggja ríkinu. Eftir er að vísu að
koma sér saman um hvemig þessar reglur skuli
vera, en trúlegt að þær verði til þess að þrengja að
smáflokkum og flokksbrotum eins og stefhan hefur
verið í Vestur- Þýskalandi. Helmut Kohl hefur unn-
ið það til friðar og öryggis sjálfs sín að ganga gegn
flokksmönnum sínum í Austur-Þýskalandi.
SAMKVÆMT fomu tíma-
tali byijaði heyannamánuð-
ur síðast í júlí sem bendir til
þess að heyskapartíð hafi staðið
sem hæst ífá enduðum júlí ffam til
ágústloka. En vafalaust hefúr túna-
sláttur verið byrjaður talsvert fyrr,
a.m.k. ef sæmilega áraði, en varla
þó eins snemma og við nútímaað-
stæður. Heyskapartíminn nú er al-
mennt miklu styttri en var i gamla
daga og allt aðrar vinnuaðferðir.
Þrátt fyrir breytta tækni og bætta
ræktun verður það þó að lokum
veðráttan sem ræður gangi hey-
skaparins og uppskerunni.
Alkunna er að íslenskt veðurfar er
breytilegt eftir landshlutum. Það
viðrar sjaldan eins á Norðaustur-
landi og Suður- eða Suðvestur-
landi. Duttlungar íslenskrar veðr-
áttu geta jafhvel komið fram í mis-
munandi veðurfari innan landshlut-
anna, í sjávarbyggðum og
innsveitum eða þar sem miklir
fjallgarðar skilja að nágrannahéruð
eins og Tröllaskaginn mikli milli
Eyjafjarðar og Skagafjarðar eða
fjalllendið milli Fljótsdalshéraðs
og fjarðanna á Austurlandi. Það
hefúr því jafnan reynst erfitt að
finna einkunnarorð fyrir íslenskt
árferði svo að allir landsmenn gætu
tekið undir það. Líklega á þetta við
um sumarveðráttuna núna. Hún
hefúr ekki alls staðar verið eintómt
staðviðri fremur en venjan er. Eigi
að síður hefúr sumartíðin á Islandi
verið góð og landið skartað sínu
fegursta. Svo vikið sé að heyskapn-
um hefúr hann að vísu gengið mis-
jafnlega til þessa, en víða afar vel.
Enn er mikið eftir af sumrinu og
ekki ástæða til að fara að gera upp
reikningana við þann allsheijar-
drottin sem veðrum ræður sem
öðru, hvorki fyrir bændur né aðra
landsmenn. Þegar öllu er á botninn
hvolft þurfa Islendingar síst að eiga
í útistöðum við skaparann og sköp-
unarverkið vegna náttúrufars og
veðráttu landsins. Landið er á sín-
um stað og veðráttan eins og menn
ættu að þekkja hana, hún er alltaf
söm við sig, þ.e.a.s. óútreiknanleg
og ekki á vísan að róa um góðviðr-
ið, slikt er eðli veðurfars á Islandi,
hluti af íslenskum veruleika.
Barátta við verðbólgu
Talsverðar umræður hafa orðið
síðustu 2-3 vikur í sambandi við
þær upplýsingar Þjóðhagsstofnun-
ar að verðhækkanir hafi orðið meiri
ffam til 1. júlí en gert var ráð fyrir í
febrúarbyijun þegar allsherjar-
samningar um launakjör og efna-
hagsþróun voru undirritaðir. Ef
þessar verðhækkanir hefðu verið
látnar þróast óáreittar var sýnt að
þær myndu fara yfir „rauða strikið“
1. september, þótt í litlu væri (1%),
sem ýmsir hafa bent á að sé ekki
meira en kallast mætti eðlilegur
skekkjumunur í áætlun um verð-
lagsþróunina. Ut af fyrir sig er
nokkuð til í því að slikur mismunur
sé óverulegur og þá ekki síst ef
hugsað er til þess að íslensk stjóm-
völd hafa um langan aldur verið að
glíma við hatramman verðbólgu-
draug, sem fylgt hefur afar óhag-
stæðri verðlagsþróun, enda oft og
tíðum lítil samstaða um efnahags-
markmið og efnahagsaðgerðir.
En í ljósi þess víðtæka og sögu-
lega merka samkomulags, sem
tókst í vetur milli ríkisvalds og að-
ila vinnumarkaðarins, verður eigi
að síður að taka hvert frávik frá
áætlaðri verðlagsþróun alvarlega
og slá ekki undan í því efni svo að
neinu nemi. Forystumenn launþega
og vinnuveitenda hafa vissulega
látið ákveðið í ljós þá skoðun að
halda verði fast við verðlagsáætl-
unina. Ríkisstjómin gerði slíkt hið
sama. Hinu er þó ekki að Ieyna að
nokkur ágreiningur hefur komið
fram milli rikisvalds og tiltekinna
aðila vinnumarkaðarins um það
hvemig standa skyldi að aðgerðum
í sambandi við stjóm verðlagsþró-
unarinnar. Engum gat dottið annað
í hug en að ríkisstjómin hefði meg-
infrumkvæði í virkum efnahagsað-
gerðum, en jafnframt varð að gera
þá kröfu til allra þeirra í þjóðfélag-
inu sem áhrif hafa á verðlagsþróun
að þeir hygðu að sínum hlut í þeirri
ábyrgð sem þjóðfélagsöflin hafa
tekið á sig til þess að halda verð-
lagsþróun innan áætlaðra marka.
Ríkisstjómin ákvað efnahagsað-
gerðir sínar með skýmm hætti með
yfirlýsingum um markmið og leið-
ir og útgáfú bráðabirgðalaga, sem
höfðu að geyma meginatriði að-
gerðanna. Samkvæmt stefnuyfir-
lýsingu ríkisstjómarinnar og að-
gerðum kom dæmið þannig út að
tryggt ætti að vera að verðlagið
liggi á rauða strikinu, færi að vísu
0,1% ffam yfir eftir stífúm reikn-
ingi, en gæti allt eins verið 0,1%
undir strikinu í reynd. Rikisvaldið
hefur m.ö.o. tekið að sér að stýra
verðlagsþróuninni inn á rétta braut,
sem er aðalatriðið í þessu máli og
ætti ffemur að vera þakkarefhi en
ásökunar. Gangi það eftir sem að
var stefnt yrði verðbólgan hér á
landi komin í eins stafs tölu (undir
10%) frá ársbyijun til ársloka. Þar
með hefði stómm áfanga verið náð
í baráttunni við verðbólguna.
Jöfnunargjaldið
Því er ekki að neita að viðbrögð
forystumanna Vinnuveitendasam-
bands Islands við bráðabirgðalög-
um ríkisstjómarinnar vom óvænt
og einkennileg. Formaður Vinnu-
veitendasambandsins sló að vísu úr
og í um aðgerðimar, sagði þær
nauðsynlegar, en þó þannig að þær
væra ófullnægjandi og gagnrýnis-
verðar vegna þess að svokallað
jöfnunargjald á innfluttar iðnaðar-
vömr var ekki lækkað um helming
eins og VSI lagði til, hvað þá fellt
niður sem virðist vera krafa Sjálf-
stæðisflokksins.
Þessi viðbára Vinnuveitendasam-
bandsins í þeirri stöðu sem verð-
lagsmálin vom í um síðustu mán-
aðamót og vegna nauðsynjarinnar á
því að ríkissjóður grípi inn í verð-
lagsþróunina með beinum og
óbeinum útgjöldum, var það óraun-
sæ smámunasemi af hálfú atvinnu-
rekenda að gera mikið veður út af
jöfnunargjaldinu. Um það em allir
sammála, að nauðsynlegt sé að
gæta aðhalds í ríkisrekstri. Hveij-
um manni má ljóst vera að sífelldur
hallarekstur ríkissjóðs getur ekki
gengið. Vinnuveitendasambandið
er ekki eitt um það að viija spamað
og aðhaldssemi hjá því opínbera.
Hins vegar ættu forystuménn at-
vinnurekenda að varast þau innan-
tómu orð sem íylgja staðnaðri sí-
bylju sérhagsmunaaflanna þegar
þeir ræða rekstur ríkissjóðs og um-
svif hins opinbera. Með þrálátum
frösum sínum um spamað í ríkis-
rekstri með öðm munnvikinu og
andstöðu við spamaðarviðleitni
ríkisvaldsins með hinu em þeir að
gera alvarlega meinta viðvömnar-
pólitík um aðhald að engu. Það vita
allir sem fylgjast með málum að
það var ríkisstjómin en ekki at-
vinnurekendur, ekki milliliðavald-
ið í landinu, sem tók að sér að jafha
það frávik í verðlagsþróuninni sem
útreikningar um síðustu mánaða-
mót bentu til.
Þessar aðgerðir kosta ríkissjóð
350 milljónir króna og em því
hrein viðbót við ríkissjóðshallann,
ef skerða á ríkissjóðstekjur eins og
atvinnurekendur og Sjálfstæðis-
flokkurinn leggja til. Miðað við
það að ríkissjóður hefúr tekið að
sér að halda verðbólgunni niðri
verður hann að hafa eðlilegt svig-
rúm til þess að tryggja afkomu rík-
issjóðs. Akvörðunin um að fresta
afnámi jöfnunargjaldsins var fúll-
komlega veijanleg lausn í þessari
stöðu. Ef það hefði ekki verið gert
hefði orðið að grípa til annarra
laustia í þágu ríkissjóðs sem ekki er
víst að hefðu komið betur við al-
mannahag.
Milliliðahækkanir
Sú óhagstæða verðlagsþróun sem
kom í ljós fyrir mánaðamótin gerir
að sjálfsögðu kröfu til þess að full-
nægjandi skýring sé gefin á ástæð-
um hennar. Því miður verður það
dregið i efa að nægar skýringar hafi
komið fram á því, að verðlag hefúr
hækkað meira en áætlanir gerðu
ráð íyrir í febrúar. Sumir hafa jafn-
vel reynt að skjóta sér á bak við
þann fýrirslátt að þessar áætlanir
hafi verið gerðar af bjartsýni. Jafn-
vel þeir menn sem fremst stóðu í
því að áætla verðlagsþróunina og
ákveða samningsbundnar viðmið-
anir í því sambandi fyrir fimm
mánuðum hafa gefið í skyn að þeir
hafi e.t.v. verið of bjartsýnir á þró-
unarforsendur. Þetta tal eftir á um
ofurbjartsýni er engin undankomu-
leið hjá einum né neinum, það er
eins og hver önnur tilbúin afsökun-
arástæða. Sannleikurinn er sá að
ríkisvaldið hefúr staðið við sinn
hlut í aðhaldi að verðlags- og
gjaldahækkunum. Hvað varðar
launþegasamtök sem stóðu að
þjóðarsáttinni hafa þau, svo að ekki
er um að villast, haldið fast við sín
fyrirheit um launakröfur, þær hafa
engar verið ffarn yfir það sem sam-
ið var um og launaþróunin orðið í
samræmi við það sem samkomu-
lagið gerði ráð fyrir. Verðlags-
hækkanir hafa því ekki orðið vegna
kauphækkana. Þegar hugað er að
ástæðum verðlagshækkananna
verður ekki annað eftir en að líta á
hækkanir sem orðið hafa fyrir til-
verknað milliliðakerfisins, verslun-
ar og einkaþjónustu.
Segja verður eins og er að af hálfú
opinberra stofnana hefúr of lítið
verið gert til þess að útskýra þessar
hækkanir. Varla verður sagt að
embættis- og stofhanavaldið hafi
lagt sig fram um að hnekkja ásök-
unum stjómarandstæðinga um að
ríki og ríkisstofnanir hafi gengið á
undan með hækkanir. Þessar ásak-
anir hafa þó ekki verið studdar
mörgum dæmum. í rauninni var
aðeins eitt dæmi tínt til sem átti að
sanna að ríkið hefði forgöngu um
hækkun þjónustugjalda, en það var
smávægileg hækkun á afnotagjaldi
útvarps frá 1. þ.m. En þegar farið
var að kanna þessa hækkun, kom í
ljós að hún var eitt af samkomu-
lagsatriðum við gerð þjóðarsáttar-
innar í febrúar. Hún var inni í for-
sendum verðlagsþróunar og hafði
varla merkjanleg áhrif á fram-
færsluvísitöluna. Jafnvel formaður