Tíminn - 28.07.1990, Qupperneq 7

Matvörur hækka lítið á ta'ma þjóðarsáttar.
Vinnuveitendasambands íslands
reyndi að gera úlfalda úr þessari
mýflugu sem afhotagjaldshækkun-
in var.
Hin eina glögga og skilmerkilega
skýring sem reynt hefur verið að
gefa á ffávikum í verðlagsþróun
síðustu mánuði er grein eftir blaða-
mann Tímans, Heiði Helgadóttur,
hér í blaðinu 19. þ.m. Af þeirri
grein má sjá hveijir það eru sem
helst hafa fóðrað „verðbólgupúk-
ann“ að undanfomu.
Blaðamaður Tímans tekur m.a.
svo til orða: „Samkvæmt útreikn-
ingum Hagstofunnar hefur verð á
matvörum og flestum öðrum brýn-
ustu daglegum nauðsynjum, s.s.
húsnæðiskostnaði rafmagni og
hita, pósti og síma, bókum og blöð-
um hækkað mun minna en nemur
þeim kauphækkunum (3%) sem
orðið hafa á tímabilinu." Síðan
bendir greinarhöfundur á að ffam-
færsluvísitalan (verðbólgumælir-
inn) hafi hækkað um 3,5% á hálfu
ári, sem sýnir að hækkanir á verð-
lagi eru þá meiri á öðrum liðum en
þeim nauðsynjum sem fyrr voru
nefndar. Heiður bendir á að mat-
vörur hafi aðeins hækkað um 0,6%
síðan í febrúar og eina algenga
matvaran sem hækkað hefur meira
en kaup, sé fiskur, en hann hefur
hækkað um 4%.
í grein Heiðar Helgadóttur er velt
upp þeirri spumingu, sem æskilegt
væri að fá svar við, hverju það sæti
að ýmsar sérvörur og einkaþjón-
usta hafi hækkað verulega í verði
samtímis því sem matvörur, þ. á m.
útlendar, hafa lítið hækkað. Það
kemur nefnilega í ljós að miklar
hækkanir hafa orðið á fatnaði og
skóm, vefhaðarvöru, húsgögnum,
þjónustu á veitinga- og gistihúsum,
flugþjónustu o.fl., ffá 5,3% upp i
12,9%. Andi þjóðarsáttarinnar hef-
ur ekki svifið yfir vötnum þeirrar
milliliðastarfsemi sem hér á hlut að
máli.
Dómur félagsdóms
Hitt er annað mál að þjóðin hefur
nú allt í einu fengið um annað að
hugsa en verðlagsþróun síðustu
mánaða og horfur í þeim efhum
næstu mánuði miðað við forsend-
ur þjóðarsáttar og efnahagsað-
gerðir í hennar anda með nýsett-
um bráðabirgðalögum.
Úrskurður kjaradóms í máli Fé-
lags íslenskra ..náttúrufræðinga
hefur gerbreytt öllum viðhorfum í
þróun efnahags- og kjaramála. Fé-
lagsdómur hefur úrskurðað að rík-
ið hafi ekki átt einhliða vald til
þess að fresta 4,5% launahækkun
til háskólamenntaðra starfsmanna
rikisins.
Sá vandi sem skapast af þessum
úrskurði snertir ekki eingöngu
launagreiðslur ríkissjóðs og tak-
markast ekki við félaga í Banda-
lagi háskólamenntaðra manna
einna, heldur hefur úrskurðurinn
áhrif á alla kjarasamninga í land-
inu til lands og sjávar. Verði látið
skeika að sköpuðu um framhaldið
verður allsheijarlaunasprenging
um allt efnahagskerfið sem síðan
leiðir til verðlagshækkana og
stórfelldrar verðbólgukollsteypu.
Ef það gengur eftir er búið með
allt sem heitir verðbólguhjöðnun
undir 10% eins og þjóðarsáttin
byggist á. Þá er til lítils að vera að
eltast við skýringar á verðlags-
hækkunum fram yfir áætlanir á
tímabilinu febrúar-júlí, þvi að þær
verða eins og ekki neitt í saman-
burði við afleiðingar launa- og
verðbólgusprengingar i kjölfar úr-
skurðar félagsdóms.
Nú er það viðurkennd regla í
réttarríki að deila ekki við dómar-
ann, enda verður það ekki gert
hér. En ástæða er til að víkja að
réttarfari í vinnudeilumálum. Fé-
lagsdómur, sem alveg eins mætti
heita Dómur í vinnudeilum, er
eina dómstigið í slíkum málum.
Úrskurðum hans og dómum verð-
ur ekki skotið til æðra dómtigs, og
hlýtur að vera umdeilanlegt fyrir-
komulag miðað við hversu af-
drifarík dómsmál fara um hendur
hans. Réttarfari væri betur komið,
ef hægt væri að vísa úrskurðum
og dómum félagsdóms til hæsta-
réttar.
Þrátt fyrir þá góðu reglu, að deila
ekki við dómarann, er ekki fyrir
það að synja að mönnum sýnist sitt
hverjum um niðurstöðu félags-
dóms í BHMR-málinu. Þá finnst
mönnum að niðurstaðan sé reist á
bókstafstúlkun en ekki víðsýnu
mati á efni og tilurð samninganna,
megintilgangi þeirra og þjóðfélags-
aðstæðum og þeirri röskun á mót-
aðri stefnu í kjara- og efnahagsmál-
um sem sjá mátti fyrir að dómur fé-
lagsdóms myndi valda. Hvað sem
um slíkar aðfinnslur má segja, þá er
skylt að minna á rökstuðning
dómsins sjálfs sem kemur ekki síst
ffam í eftirfarandi orðum:
„Ekkert ákvæði kjarasamningsins
tekur til þess hvemig sú aðstaða
skuli skilgreind að ffamkvæmd til-
tekinna ákvæða hans fari í bága við
þetta markmið, sem aðilar tóku
sameiginlega á sig að stefna að
[þ.e. að ekki ylli röskun á hinu al-
menna launakerfi]. Verður þetta
ákvæði samningsins ekki skýrt
öðru vísi en svo, að telji annar hvor
samningsaðilanna slíka röskun
vera yfirvofandi, verði hann að
leita samkomulags við hinn aðilann
um hvemig við skuli bmgðist. Er
því ekki fallist á með stefnda [rikis-
sjóði] að ákvæði 1. gr. samningsins
hafi heimilað honum að ákveða
einhliða ffestun greiðslna sam-
kvæmt 1. kafla samningsins, sem
koma átti til ffamkvæmda 1. júlí
1990, enda hefur ekki verið leitt í
ljós með óyggjandi hætti, að afleið-
ingar samningsins verði aðrar en
þær er sjá mátti fyrir við gerð
hans.“
Frestun samningsatriði
Það sem lesa má út úr þessum
orðum er aðallega að ríkisstjórnin
hafði ekki einhliða ákvörðunar-
vald til þess að fresta launahækk-
uninni. Slík frestun er samningsat-
riði. Þetta kann að þykja harður
dómur og e.t.v. dómsáfelling i garð
fjármálaráðherra eins og ritstjóri
Alþýðublaðsins heldur ffam i
grein í blaði sínu á miðvikudaginn.
Ekkert er við því að segja þótt
meðferð þessa máls af hálfu ríkis-
valds sé gagnrýnd. Og sé þar eitt-
hvað gagnrýnisvert á fjármálaráð-
herra sinn skerf í því efúi, því að
hann er ráðherra samningamála.
En þegar öllu er á botninn hvolft á
ríkisstjómin öll hlut að málsmeð-
ferð sem snertir samninga við
BHMR, þ.á m. ráðherrar Alþýðu-
flokksins, Jón Baldvin Hannibals-
son, Jóhanna Sigurðardóttir og Jón
Sigurðsson. í ljósi rökstuðnings og
dóms félagsdóms má sýnt vera að
ríkisvaldinu bar að „leita sam-
komulags", þ.e.a.s. ræða formlega
við fyrirsvarsmenn BHMR, áður
en gripið yrði til ffestunar á gildi
samningsákvæða.
Hitt er annað mál að engin ástæða
er til að ofgera þessa gagnrýni fé-
lagsdóms. Með fullri virðingu fyr-
ir dómnum og úrskurðum hans er
hér verið að fjalla um pólitísk mál,
vandasama meðferð þjóðfélags-
mála, sem stjómmálamenn eiga
undir kjósendum en ekki dóms-
valdi. Ríkisvaldið mun hlíta dómn-
um, en það hefúr líka rétt til þess
að grípa til aðgerða til þess að
koma í veg fyrir þá röskun á pólit-
ískri og efnahagslegri stefnumótun
sem úrskurður dómsins hefúr í for
með sér. Ríkisvaldið virðir gagn-
rýni félagsdóms eins og hún birtist
í rökstuðningi og dómsorðum en
hlýtur jafnffamt að bregðast skjótt
við afleiðingum dómsins.
Eins og fram hefur komið í frétt-
um samþykkti ríkisstjómin á fúndi
sínum á miðvikudaginn að nauð-
synlegt væri að tryggja þau efna-
hagslegu markmið sem ríkisstjóm-
in, aðilar hins almenna vinnumark-
aðar og Bandalag starfsmanna rík-
is og bæja hafa sett. Ríkisstjómin
lýsti yfir því að ffamkvæmd á
kjarasamningi Bandalags háskóla-
menntaðra starfsmanna rikisins á
gmndvelli úrskurðar félagsdóms
raski hinni almennu launastefnu
og leiði til mikillar verðbólgu.
Þess vegna er ákveðið að segja upp
samningi ríkisins við BHMR.
Jafnframt lýsir ríkisstjómin yfir
því að hún muni tryggja, að höfðu
samráði við samtök launafólks, at-
vinnurekendur og bændur, að sú
launa- og efhahagsstefna, sem al-
mennir kjarasamningar byggjast á,
nái ffam að ganga.
Einangrun BHMR
Þessari ályktun ríkisstjómarinnar
ber að fagna, enda víst að yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðarinnar er
fylgjandi þeirri samræmdu launa-
og efnahagsmálastefnu sem felst í
þjóðarsáttinni frá því í febrúar. Sú
stefnumörkun hefur þegar sannað
gildi sitt þá fimm til sex mánuði
sem hún hefur gilt. Það væri í and-
stöðu við almannahag og þjóðar-
vilja að brjóta þetta víðtæka sam-
komulag á bak aftur. Ríkisstjómin
verður að gera sitt til þess að koma
í veg fyrir það. í því felst m.a. að
beita lagasetningarvaldi til þess að
hafa áhrif á þróun kaupgjalds og
verðlags.
Illt er til þess að vita að BHMR
skuli hafa lent utangarðs í þessu
allsherjarsamkomulagi. Félagar í
þessum samtökum gjalda trúlega
forystu sinnar um þá einangrun
sem samtökin hafa lent í. En ein-
mitt þess vegna er ástæða til að
vara við hleypidómum gagnvart
þeim starfsstéttum og einstakling-
um sem eiga aðild að BHMR. Ekki
em miklar líkur til þess að innan
Bandalags háskólamenntaðra
manna sé frekar að hitta fyrir óá-
byrga kröfúgerðarmenn en gerist
og gengur í stéttasamtökum og
starfsgreinum. Miðað við almenna
þróun kjaramála og sambúð ríkis-
valds og aðila vinnumarkaðar em
þessi samtök eigi að síður eins og
villuráfandi og verða ekki ffíuð af
einstrengingshætti. Samt er það síst
til fagnaðar að málin skuli hafa
þróast á þennan hátt. Til þess að
treysta þjóðarsátt í kjara- og efna-
hagsmálum er mikilvægt að
BHMR bijótist út úr einangrun
sinni.