Tíminn - 28.07.1990, Blaðsíða 9
8 Tíminn
Laugardagur 28. júlí 1990
Tíminn 21
Laugardagur 28. júlí 1990
Þóroddur Þóroddsson, framkvæmdastjóri Náttúru-
verndarráðs, um samskipti okkar við landið:
Umgengni hefur batnað
Hlutverk Náttúruvemdarráðs er ákveðið með lögum frá 1971.
Þar segir í stórum dráttum að ráðið eigi að vera augu og eyru
þjóðarinnar varðandi náttúruvemd. Lögin eiga að stuðla að því,
að hvorki skaðist né mengist vatn, loft eða jörð. Náttúruvemdar-
ráð að vera stjómvöldum til ráðgjafar um alla hluti sem betur
mega fara. Ráðið er umsagnaraðili um allskonar framkvæmdir,
t.d. vegamál, virkjanir, raflínulagningu, símalagnir, hafnarmál,
flugvelli, sumarbústaði, skipulagsmál og þannig mætti lengi telja.
tt Þóroddur Þóroddsson er framkvæmda-
stjóri Náttúruvemdarráðs. Hann ræðir í
helgarviðtali Tímans um ráðið, störf þess
og skyldur.
Hvað er náttúruvernd?
„Það er mjög víðtækt hugtak, sem
kannski hefur breyst í gegnum árin. Und-
anfarin 10 ár hefur það hins vegar verið að
skýrast hvað náttúruvemd er. Áður vom
menn meira að hugsa um friðlýsingarmál
og hugsjónir í náttúmvemd. Þetta hvort
tveggja er enn, en við bætast blákaldar
staðreyndir sem em sífellt að setja mark
sitt á náttúmvemd í dag. Menn em að sjá
hvað hefúr gerst á jörðinni og hér á landi á
tiltölulega stuttum tíma, þær afleiðingar
sem fylgja iðnvæðingunni og velmegun-
inni.
Náttúruvernd:
Tilvist okkar á jörðinni
Við getum skipt náttúmvemd í tvennt.
Annars vegar ffæðilega vemdun, þar sem
menn em að velta fýrir sér fyrirbrigðum í
náttúmnni sem passa þarf upp á, einstök-
um tegundum dýra, náttúruminjum o.s.frv.
Hins vegar fjallar náttúmvemd um tilvist
okkar hér á jörðinni. Hvað erum við að
gera með þeim breytingum sem við emm
að valda. I fyrradag vom t.d. fféttir um gíf-
urleg flóð í Siberíu, í kjölfar rigninga. Þar
er beinlínis kennt um skógarhöggi, en
skógurinn er farinn á svo stókyí svæði að
úrkoma stoppar ekkert við á landinu, held-
ur æðir beint út í ámar. Þessi hluti náttúm-
vemdar snýst mikið um það, að átta sig á
því hvað við erum að gera með breyttum
lifnaðarháttum. Inn í þetta spilar síðan öll
efuanotkunin, en við emm búin að búa til
fúllt af skaðlegum efúum.“
Hvemig gengur ykkur að rækja það hlut-
verk sem Náttúmvemd er ætlað samkvæmt
lögum?
„Þetta er mjög viðamikið verkefúi og
segja má að öll framtíðarsýn, að spá fyrir
um hvað kemur til með að gerast á næstu
ámm, hefúr nánast horfíð fyrir því að við
emm með aðkallandi verkefhi og umsögn-
um um stórar eða smáar framkvæmdir.
Tíminn hefúr farið í að leysa þessi daglegu
mál sem koma hér inn á borð. Það hlutverk
að geta horft fram fyrir sig og reyna að sjá
fyrir hvað er að gerast, hefur því miður set-
ið of mikið á hakanum.
Rúmlega 70 ffriölýst
svæöi
Þá höfum við einnig á okkar könnu svo-
kölluð friðlýsingarmál, friðlýst svæði og
þess háttar. í dag em rúmlega 70 svæði
friðlýst á landinu og þau heyra beint og
óbeint undir Náttúmvemdarráð. í sumum
tilfellum em nefndir og stjómir sem sjá um
svæðin, eins og fólkvangana, en yfirsýn á
að vera hjá okkur. Hingað þarf að leita eft-
ir leyfúm og undanþágum fyrir ýmsar að-
gerðir á þessum svæðum. Við eigum að sjá
um að afla upplýsinga um svæðin, merk-
ingar, og útgáfii- og fræðslumál. Við erum
með tvo þjóðgarða á okkar vegum, sem em
meðal fjölsóttustu ferðamannastaða lands-
ins og gífurleg vinna fer í þann rekstur. Það
er þó nokkuð að reka gististað þar sem 25
þúsund manns hafa viðdvöl á þremur mán-
uðum, með öllu sem því tilheyrir.
í fræðslumálum emm við að reyna horfa
ffarn fyrir okkur, gefúm út ýmsa bæklinga
um friðlýstu svæðin, sérstaklega þar sem
gististaðir em. Síðan höfúm við gefið út
ýmis fjölrit um okkar starfsemi og fróð-
leiksrit um ýmsa hluti. I vetur gáfúm við
t.d. út bækling um akstur utan vega í sam-
ráði við ýmsa aðila, í þeim tilgangi að
koma betra skikki á þá hluti.“
Er árangur af starfi ráðsins?
„Það er ekki spuming að Náttúmvemdar-
ráð sem slíkt á fullan rétt á sér. Þó að erfitt
sé að mæla einhvem árangur af okkar
starfi, er óhætt að segja að við verðum vör
við hann. Það er ákveðinn árangur að vera
búinn að friðlýsa svæði og þar með tryggja
sem ítarlegasta umfjöllun um allt skipulag
á þeim. Hins vegar er takmarkaður árangur
á sumum svæðum, sem ekki hefúr verið
fylgt nógu vel eftir, t.d. með því að ræða
við landeigendur um það sem þar fer ffarn,
en við höfúm því miður ekki haft svigrúm
til að heimsækja öll svæðin reglulega.
Þessi fjöldi ffiðlýstra svæða og Náttúm-
minjaskrá sem við gefúm út, hefur haft þau
áhrif að fólk veit betur nú hvað em friðlýst
svæði og hvers vegna. Það hefúr stuðlað að
aukinni umhugsun um að ekki er sama
hvemig farið er með alla hluti, menn fara
að hugsa áður en þeir moka eða henda.“
Umgengni um landið
batnað
Hefúr umgengnin um landið breyst til
batnaðar?
„Eg held að það sé engin spuming að hún
hefúr breyst alveg gífúrlega á marga vegu
til batnaðar. Óþarfa akstur um landið er
minni og því er ekki síst að þakka t.d.
Vegagerð ríkisins, sem gefúr nú reglulega
út tilkynningar um færa og opna fjallvegi.
Þá hafa aðilar sem em i ferðaþjónustu og
útivist leitað í auknum mæli til okkar og
við fömm á fúndi hjá þeim. I rauninni vill
enginn eyðileggja neitt, oft er þetta spum-
ing um hugsun og upplýsingu.
Ef við ferðumst um landið, þá sjáum við
að msl er miklu minna meðfram þjóðveg-
um en áður og víðast hvar er búið að koma
fyrir mslatunnum á áningarstöðum. Þá er
víða búið að merkja áningarstaði og þess
vegna er miklu minna um að fólk tjaldi
hvar sem er, stingi upp torfúr, hlaði upp
hlóðir og skilji eftir sig bmnninn gras-
svörðinn og msl. Fólk hefúr áttað sig á því,
að taka verður aftur með sér það sem farið
er með í útilegu.
Almennur frágangur í tengslum við ffarn-
kvæmdir hefúr stórbatnað. Ef við lítum til
dæmis á vegagerð, þá hefúr þar orðið gjör-
bylting á síðustu áratugum hvemig gengið
er frá vegum og námum. Nú er frágangur
liður í útboði við öll stærri mannvirki og
það er mjög jákvætt.“
Samstarf ber árangur
Nú hafið þið verið í samstarfi við ýmsa
aðila um náttúmvemd. Ber slíkt samstarf
árangur?
„Sem dæmi má taka að í ein þijú ár hefur
verið samstarfsnefnd starfandi á vegum
okkar, Landgræðslunnar og Skógræktar
ríkisins og fjallar hún um ýmis sameigin-
leg málefni. Þessi nefnd hittist mánaðar-
lega. Einnig fúndum við reglulega með
skipulagsstjóra ríkisins, Hollustuvemdinni
og þannig mætti lengi telja. í vetur vomm
við í vinnuhópi með Landgræðslunni,
Landssambandi hestamanna og fleimm
þar sem rætt var um beitarmál og ferðalög.
Þar reyndu menn að átta sig á hestaferðum
um hálendið fyrir Landsmót hestamanna.
Ég er ekki í neinum vafa um að það sam-
starf hafði mjög góð áhrif. Hestamenn
vissu, að þeir gætu ekki gengið að skálum
og heyi hvar sem var og því þurfti að und-
irbúa og skipuleggja ferðimar. Slíkt sam-
starf hagsmunaaðila er af hinu góða og
mætti vera meira af því.“
Framræslu mýra heföi
mátt taka ffyrir
Oft em óglögg skil á milli náttúmvemdar
og þess sem kalla má eðlileg nýting náttúr-
unnar. Hefur Náttúmvemdarráð velt þessu
fyrir sér, t.d. með tilliti til landbúnaðar?
„Mörkin þama á milli em óljós. Náttúm-
vemdarráð hefúr mjög lítið í gegnum tíð-
ina fjallað um málefhi landbúnaðarins, þó
vissulega hafi verið þörf á. Gott dæmi um
það er ffamræsla mýra, sem byijar fljót-
lega eftir stríð og mikið er grafið þangað til
allra síðustu ár. Þessi mál vom aldrei tekin
upp á þeim tíma sem eitthvert málefni er
varðaði Náttúmvemdarráð. I dag sjáum
við hins vegar að framræsla hefúr á ýmsan
hátt valdið miklum breytingum. Á Suður-
landi em t.d. mjög fáar mýrar eftir sem
ekki er búið að raska á einn eða annan hátt
með framræslu. Landið hefúr ekki breyst í
betra beitiland, né heldur varð það nægjan-
lega þurrt til að hægt væri að rækta það. I
dag em gífúrleg votlendisflæmi framræst,
sem hefur raskað vatnsbúskapnum þannig
að tjamir em víða þurrar og grunnvatns-
staða hefúr breyst. Nýtingin hefúr hins
vegar ekki breyst eins mikið, þ.e.a.s. menn
hafa ekki fengið eins mikið út úr þessu og
efni stóðu til.
Annað sem gerist með ffamræslu er, að
mikill jarðvegur hefúr fluttst fram, m.a.
vegna þess að skurðir em orðnir breiðari
en þeir vom og ffamburðurinn hefur nán-
ast fyllt tjamir og vötn, jafnvel eyðilagt sil-
ungsveiði.
Um þetta hefúr Náttúmvemdarráð ekkert
fjallað, en auðvitað verður landbúnaðurinn
að hafa ákveðið svigrúm. Náttúmvemdar-
ráð hefúr heldur nánast ekkert skipt sér af
beitarmálum, heldur látið Landgræðsluna
og gróðurvemdamefndir alfarið um þau,
utan það sem varðar ffiðlýst svæði. Við
höfum lýst því yfir, að jarðvegs- og gróð-
ureyðingin er stærsta umhverfisvandamál
landsins, ef svo má segja, og við emm að
koma meira inn í þá umræðu í samvinnu
við Landgræðsluna. Ég er hins vegar ekki
viss um að það væri málefninu til fram-
dráttar, ef ráðið færi skyndilega að ganga
ffam með einhveiju offorsi og fyrirskipun
um að hálendið skuli girt af innan eins eða
tveggja ára, engin beit þar og svo ffamveg-
is. Menn verða þá að skoða hvað gerist
hinum megin við girðinguna líka; girðing-
ar em ekki alltaf besta lausnin, því fleira
þarf að koma til. En við erum að vinna með
þeim sem sinna gróðurvemd; okkar hlut-
verk er að brýna þá.“
Margar hliöar á einum
teningi
Ekki em allir sáttir um allt það sem Nátt-
úmvemdarráð lætur ffá sér fara. Ber fólk
almennt traust til ráðsins?
„Það em eðlilega mörg umdeild mál sem
við þurfúm að taka afstöðu í og eðlilega
em ekki alltaf allir sáttir. í öllum viðkvæm-
um málum etu tvenn sjónarmið og afstað-
an sem tekin er, getur oft verið til óhagræð-
is fyrir annan hvom aðilann. Við emm
skömmuð á báða vegu, ýmist fyrir að taka
ekki nógu fast á málum eða taka of fast á
þeim. Við reynum hins vegar að byggja
okkar niðurstöðu á bestu fyrirliggjandi
gögnum og vemm að gefa efasemdinni
mikið vægi. Segjum sem svo, að framræsl-
an væri að fara að byija núna og við hefð-
um ástæðu til að óttast um gildi þess máls,
þá verðum við að segja nei, eða takmarka
til að við getum áttað okkur betur á afleið-
ingunum.
Náttúruvernd má
kosta eitthvaö
Inn í þetta mat kemur síðan áhættan,
hversu stóra áhættu á að taka hveiju sinni.
Nýlegt dæmi um það er flutningur á laxi
upp fyrir virkjanir Laxár í Þingeyjarsýslu.
Þau gögn sem fyrir liggja benda til, að
vemleg áhætta sé tekin með því að flytja
laxinn og gæti haft áhrif á urriða- og anda-
stofninn. Náttúmvemdarráð segir: Þessa
áhættu á ekki að taka. Á móti koma síðan
hagsmunir þeirra sem eiga landið og gætu
haff auknar tekjur af laxaflutningunum. En
náttúmvemdin verður að fá að kosta pen-
inga. Það verður þá að bæta fjárhagslegt
tjón manna af náttúmvemd eftir öðrum
leiðum. Ég held að náttúmvemd hafi liðið
fyrir peningana og allt of oft þurfa náttúm-
vemdarsjónarmiðin að víkja, þegar þau
kosta eitthvað. Náttúmvemd er í rauninni
einn hluti af landnýtingu og menn verða að
vera raunsæir þegar þeir meta hvað hlut-
imir mega kosta.
Náttúmvemd hefúr verið að vinna að því
gegnum árin, að draga úr álagi á hálendinu
og halda hálendisperlunum þannig að þær
séu perlur áfram. Við teljum að það eigi
ekki að byggja upp of mikla þjónustu á
slíkum stöðum, þannig að þar gisti mörg
þúsund manns í viku hverri. Slíkt á að
byggja í jaðri hálendisins og skipuleggja
dagsferðir út frá þeim inn á hálendið. Ýms-
ar ferðaskrifstofúr em að reyna þetta og
það er af hinu góða. Annað er að við frið-
lýsum svæði til að halda þeim sem mest
eins og þau em og fólkið sem kemur þang-
að verður að aðlaga sig þeirri náttúm. Það
er nóg af tjaldsvæðum í byggð þar sem
hægt er að liggja í mjúku grasi og því vek-
ur það spumingar um hvort nauðsynlegt sé
að þökuleggja tjaldsvæði á hálendinu. Ég
tel að þeir sem vilja gista inn til fjalla, eigi
að hafa þau forréttindi að gista við þær
frumlegu aðstæður sem þar eiu, en ekki
steypa allt í sama mótið.
Hvort fólk beri traust til Náttúruvemdar-
ráðs svara ég játandi. Reynslan sýnir að
ráðið getur staðið við þá afstöðu sem það
tekur, en auðvitað em alltaf skiptar skoð-
anir um allar stofnanir og embættismenn.
En hvað sem því líður, þá held ég að fólk
beri traust til ráðsins.
Eitthvað að lokum og í tilefni þeirrar
miklu ferðahelgar sem ftamundan er. Góð
ráð?
„Ég hvet fólk til að leita sér upplýsinga
um landið og einstaka staði og að það
hugsi ávallt um það, að fleiri koma á þessa
staði. Fólk verður að hugsa um sitt fótspor
og hveiju það veldur. Ég vona að fólk njóti
þess að ferðast og vera úti í náttúrunni og
upplifi hana á jákvæðan hátt. Að lokum
óska ég öllum góðrar ferðar og heim-
komu.“
Hermann Sæmundsson.