Tíminn - 28.07.1990, Side 14

Tíminn 26

Hallgrímur Sigtryggsson
Fæddur3. júlí 1894
Dáinn 26. júní 1990
Hallgrímur Sigtryggsson andaðist í
Reykjavík 26. júní sl. og var borinn til
hinstu hvíldar frá Dómkirkjunni hér í
borg þann 3. júlí; þann dag heíði hann
orðið níutíu og sex ára, ef honum heíði
enst líf, þvi fæddur var hann 3. júlí
1894 — að Gilsbakka í Hrafnagils-
hreppi í Eyjafjarðarsýslu. Með Hall-
grími er horfmn af sjónarsviðinu sterk-
ur og óvenjulegur persónuleiki. Hann
mun ógleymanlegur hverjum þeim
sem átti með honum samleið um lengri
eða skemmrí tíma. Vegferð hans sjálfs
spannaði næstum því heila öld og það
var raunar öldin þegar Islendingar stigu
ffam úr rökkri fortíðarinnar inn í birtu
nútímans og hófú sig í leiðinni ffá ör-
birgð til bjargálna. Þótt ungur væri að
árum var Hallgrímur orðinn liðsmaður
í forystuliði samvinnuhreyfingarmnar
fyrir 1920. Er það trú mín að hann hafi
hnigið síðastur að velli úr þeirri vösku
sveit sem árið 1920 flutti inn í nýbyggt
Sambandshúsið við Sölvhólsgötu.
Foreldrar Hallgrims voru Sigtryggur
Þorsteinsson, lengi starfsmaður hjá
Kaupfélagi Eyfirðinga á Akureyri, og
fyrri kona háns Sigriður Stefánsdóttir.
Hallgrímur varð gagnffæðingur ffá
Akureyri árið 1914; hann hóf störf hjá
Kaupfélagi Eyfirðinga árið 1915 og
starfaði þar til 1918. Um þessar mund-
ir eru miklar breytingar í deiglunni hjá
íslenskum samvinnumönnum. Vorið
1917 kemur Hallgrimur Kristinsson
heim ffá Kaupmannahöfh til þess að
undirbúa stofhun aðalskrifstofh Sam-
bandsins í Reykjavík. Sú skrifstofa var
fyrst til húsa á Amtmannsstíg 5 og síð-
ar í húsi Nathan & Olscn í Austur-
stræti, uns starfsemin var flutt í Sam-
bandshúsið við Sölvhólsgötu árið 1920
eins og áður er getið. Að áeggjan Hall-
grims Kristinssonar, forstjóra Sam-
bandsins, flytur Hallgrímur Sigtryggs-
son suður yfir heiðar árið 1918 og hef-
ur störf á nýstofnaðri aðalskrifstofu
Sambandsins í Reykjavik. Þar starfaði
hann allt til ársins 1965 er hann hætti
störfum fyrir aldurs sakir. Frá 1918 til
1939 fékkst hann við innkaup á erlend-
um vörum og sölu á íslenskum afúrð-
um. Frá 1939 til 1955 starfaði Hall-
grimur í bókhaldsdeild Sambandsins,
en síðan við effirlitsstörf og heimilda-
söfnun að sögu sambandskaupfélaga.
Arin á milli stríða, þegar Hallgrimur
sinnti afúrðasölu til útlanda og inn-
kaupum erlendis ffá, voru merkilegur
timi í verslunarsögu þjóðarinnar. Það er
ekki ofsagt að íslendingar hafi þá verið
að hasla sér völl á markaðstorgi heims-
ins. Þá voru í mótun vinnubrögð og
vinnuaðferðir sem hafa enst okkur
ffam á þennan dag. Samvinnumenn
voru fljótir að koma auga á þýðingu
þess að hafa fasta aðstöðu í markaðs-
löndunum. Skrifstofúr Sambandsins í
Kaupmannahöfn og Leith gegndu lyk-
ilhlutverki í afúrðasölu jafht sem inn-
kaupum. í öllu þessu merkilega starfi
var Hallgrímur Sigtryggsson beinn
þátttakandi. Hann fór margar ferðir til
útlanda á þessum árum. Þá var öldin
önnur hvað snerti farartæki og farar-
tíma. Þá vom ferðimar mældar í jafh-
mörgum vikum og nú mundi til fómað
í dögum. Einhvem tíma á þessum árum
kom Hallgrímur til Kaupmannahafnar
úr siglingu til Spánar og höfðu þeir
hreppt veður svo ströng á útleið að út
tók mann af skipinu og náðist ekki aft-
ur. A Sambandsskrifstofúnni í Kaup-
mannahöfn er Hallgrími tjáö að Is-
landsskip sé í brottu og ekki um aðra
siglingu að ræða fyrr en að tveim mán-
uðum liðnum. Hallgrímur vann þá á
Kaupmannahafnarskrifstofú þessa tvo
mánuði en steig að þeim tíma liðnum á
skipsfjöl og náði heim til Reykjavíkur
nokkru fyrir jól. Þetta brot úr löngu lið-
inni ferðasögu hef ég eftir góðri hehn-
ild. Það segir okkur hvert regindjúp er
staðfest á milli þeirrar aðstöðu sem við
búum við í dag og þeirra skilyrða sem
búin voru fiumheijunum i íslenskum
utanríkisviðskiptum.
Störf Hallgrims að málefnum sam-
vinnumanna voru ekki bundin við Kf.
Eyfirðinga og Sambandið. Hann lét sér
mjög annt um málefni Raupfélags
Reykjavíkur og nágrennis og sat i
stjóm þess félags í þijá áratugi, frá
1950 til 1980. Frá 1951 og fram á allra
síðustu ár var hann fúlltrúi KRON á að-
alfúndum Sambandsins. Þá bar það
Laugardagur 28. iúlí 1990
jafnan við, er fúndarstjóri hafði slitið
aðalfúndi með hefðbundnum ámaða-
róskum til fundarmanna, að Hallgrím-
ur steig ffam, hóf upp sína djúpu og
fögru bassarödd og bar ffam góðar
óskir til fúndarmanna til fúndarstjór-
ans. Ég hef alltaf talið víst að þessi
fagri siður mundi upprunninn fyrir
norðan.
Hallgrímur Sigtryggsson var einn af
stofhendum Karlakórs Reykjavikur, fé-
lagi í kómum um áratugi og í stjóm hans
um langt skeið. Hann tók þátt i hinum
miklu söngferðum kórsrns, sem lengi
verða í annálum hafðar, svo sem Amer-
íkuför 1946 og Miðjarðarhafssiglingu
1953. Þeim, sem vom í Dómkirkjunni í
Reykjavík hinn sólfagra þriðjudag 3.
júlí 1990, mun seint úr minni líða und-
urfagur söngur karlakórsfélaga með
Guðmund Jónsson í broddi fylkingar.
Ég sagði við konu mína, þegar við
gengum frá kirigu að athöfn lokinni: ís-
land er líklega eina landið í heiminum
þar sem jaiðarför getur snúist upp i
konsert á heimsmælikvarða.
Ljóst er að orðsins list hefúr alla tíð
verið Hallgrími mjög hugleikin. Hann
var prýðilega hagmæltur og þegar vinir
hans minntust hátiðlegra stunda átti
hann það til að setja saman kvæði þeim
til heiðurs. Sem ungur maður var hann
einn af stofnendum Leikfélags Akur-
eyrar og þess var áður getið að á effi ár-
um sinnti hann söfhun heimilda um
sögu samvinnufélaganna, svo og rit-
störfúm. Arangurinn af þessu var m.a.
afmælisritum Kaupfélag Svalbarðseyr-
ar 70 ára, útg. 1959; þá mun og mikið af
óbútu efni liggja efhr Hallgrím á þess-
um vettvangi. Þegar aðalfúndur Sam-
bandsins 1951 tók sér fyrir hendur að
velja nafn á mennta- og fúndasetur
samvinnumanna við Hreðavatn í Boig-
arfirði, kom Hallgrimur ffam með til-
lögu um nafhið Bifföst sem strax festist
við staðinn.
Eins og það var gæfa Hallgríms að fá
á ungum aldri tækifæri til þess að sinna
tímamótaverkefnum í sögu þjóðarinn-
ar, svo var hann og mikill gæfúmaður í
einkalífi sínu. Eftirlifandi kona hans er
Kristin, fædd 30. ág. 1897, dóttir Sig-
urðar Jónssonar, ráðherra og bónda að
Ystafelli í Köldukinn í Suður- Þingeyj-
arsýslu og konu hans Rristbjargar Mar-
teinsdóttur. Hallgrímur og Kristin
gengu í hjónaband 22. maí 1927. Varð
þeim fjögurra bama auðið sem öll em á
lífi; þau em, talin í aldursröð: Sigurður,
verkffæðingur, búsettur í Kenya í Aff-
íkku; hans kona er Aranka Bugatsch,
ættuð ffá Færeyjum og eiga þau tvo
syni. Sigtryggur, verslunarmaður í
Reykjavík, kona hans, Ragnhildur
Jónsdóttir, lést árið 1985; böm þeirra
em sex og bamabömin sjö. Vigdís
menntaskólakennari, búsett í Svíþjóð;
hennar maður er Lars Gustav Nilson
menntaskólakennari og eiga þau einn
son. Yngstur er Þorsteúin, verkffæð-
ingur í Reykjavík; hann er kvæntur
Margréti Asólfsdóttur og eiga þau tvö
böm.
Ég naut þess að kynnast Hallgrimi
Sigtryggssyni persónulega á fyrstu
starfsárum mínum hjá Sambandinu,
1951 og síðar. Hann var mikill að vall-
arsýn, handtakið traust og hlýtt, ffam-
koman gædd ljúfmennsku og léttleika,
en undir niðri skap og festa. Tungutak
hans var fagurt og vandað, borið uppi
af óvenjulega djúpri og fagurri bassa-
rödd.
Á langri ævi vann Hallgrímur Sig-
tryggsson íslensktun samvútnumálum
allt er hann mátti. Að leiðarlokum
þökkum við honum langa og gifturíka
samfylgd og við biðjum blessunar eft-
irlifandi konu hans, bömum og allri
fjölskyldu.
Sigurður Markússon
stjórnarformaður
Sambands ísl. samvinnufélaga
Bjami Gestsson
* frá Björnólfsstöðum
Bjami Gestsson, sem lengi var bóndi
á Bjömólfsstöðum í Langadal, Engi-
hlíðarhreppi, Austur- Húnavatnssýslu,
lést 25. april síðastliðinn á áttugasta og
áttunda aldursári. Hann andaðist í
svefni eftir skamma legu á Landspítal-
anum en haföi, einkum síðustu misser-
in, búið við þverrandi heilsu og krafta.
Bjami fæddist á Bjömólfsstöðum 29.
júlí 1902, og voru foreldrar hans hjón-
in Hólmffíður Bjamadóttir og Gestur
Guðmundsson er þar bjuggu. Hólm-
ffiður var fædd árið 1867 að Þorkels-
hóli í Víðidal, dóttú Önnu Maríu Bene-
diktsdóttur og Bjama Gestssonar
bónda. Gestur var fæddur árið 1857 að
Marðamúpi í Vatnsdal, sonur Guðrún-
ar Gestsdóttur og Guðmundar Jónsson-
ar en ólst upp við misjafht atlæti hjá
vandalausum þar í sveit.
Þau Guðrún og Gestur komu að
Bjömólfsstöðum ffá Litlu-Ásgeirsá í
Víðidal árið 1890 og hófú þar búskap,
byggðu upp á jörðúmi og stækkuðu
tún. Á vetrum stundaði Gestur sjóróðra
ffá Skagaströnd sér til búdrýginda,
enda haföi hann á hveiju ári ffá því að
hann haföi burði til farið í verið suður á
Álftanes og var vanur sjómaður. Böm
þeirra Hólmffíðar vom þessi: Bjöm
Leví, f. 1889, Guðrún, f. 1892, Bjami,
f. 1902, Guðmundur, f. 1904, Anna
María, f. 1905 og Herborg Laufey, f.
1913, sem nú er ein þeirra systkina á
lífi.
Hólmffiður var bókhneigð kona og
vildi koma bömum sínum vel til
manns. Að Bjömólfsstöðum var því
jafnan fenginn farkennari eins og þá
tíðkaðist og þar var lestrarfélag sveitar-
innar lengi til húsa. Eftir fermmgu naut
Bjami lítillar skólamenntunar. Hann
fótbrotnaði sextán eða sautján ára gam-
all og var ófier til vúinu þann vetur, en
þá kom móðir hans því svo fyrir að
hann fengi að dveljast um tíma með
jafhöldrum sínum á Geitaskarði þar
sem var heimiliskennari. Ungur maður
dvaldist Bjami svo vetrarpart í Reykja-
vík. Hann var þá í læri á pijónastofúnni
Malin og lærði að pijóna á pijónavél
sem hann stundaði síðan talsvert í hjá-
verkum. Að öðm leyti dvaldist hann
ekki langdvölum annars staðar en á
Bjömólfsstöðum fyrr en á efri ámm.
Bjami var söngelskur og haföi fallega
söngrödd. Þegar sveitungi hans dvald-
ist um túna á Bjömólfsstöðum með
grammófón sem hann haföi eignast og
hljómplötur, meðal annars með söng
Péturs Á. Jónssonar, þá lærði Bjami
lögin og söng þau oft við vinnu sína,
sjálfúm sér og öðrum til skemmtunar.
Hann átti það líka til að setja saman
laglega vísu ef svo bar undir, en flíkaði
því ekki að marki.
Haustið 1928 fylgdi Hólmfriður
yngstu dóttur sinni til Reykjavíkur og
vom þá systkinin öll farin að heiman
nema Bjami sem stóð fyrir búi með
föður sínum. Hólmfriður átti síðan
heima þar syðra til æviloka sumarið
1947, en Gestur andaðist farinn að
heilsu á Bjömólfsstöðum á útmánuð-
um 1936. Þá tók Bjami alfarið við jörð-
inni. Sama ár varð enn breyting á hög-
um Bjama því að þá um vorið kom til
hans kaupakona vestan úr Dölum,
Bjömffiður Ingibjörg Elimundardóttir,
fædd á Stakkabergi á Skarðsströnd 10.
september 1902. Hún varð húsfreyja á
Bjömólfsstöðum og þau Bjami skildu
ekki síðan meðan bæði liföu.
Bjami var að sumu leyti framsýnn og
stórhuga bóndi. Hann byggði snemma
steinsteypt fjárhús á jörðúini með hey-
hlöðu og súrheysgryfju sem mun hafa
verið nýjung þar í sveit. Síðan reisti
hann rúmgott íbúðarhús, tvílyft á háum
kjallara. Sambyggt því var fjós og
hlaða, svo að innangengt var í fjósið
eins og í gamla bænum, og súrheys-
gryfju haföi hann einnig þar. Þetta vom
á sínum tima vel byggð hús og reisu-
leg, og vissu þijár burstir fram á hlaðið.
Þegar tímar liðu fram vom þau máluð
hvit með rauðu þaki og sómdu sér vel í
grænu túninu undir fjallinu. Árið 1930,
áður en flutt var í nýja húsið, haföi
Bjami að auki látið reisa sjö kílóvatta
vatnsaflstöð á vegum brautryðjandans
Bjama Runólfssonar í Hóúni í Vestur-
Skaffafellssýslu og leiða rafmagn í
húsið. Var þessi rafstöð hin fyrsta sinn-
ar tegundar í Húnavatnssýslu og dugði
vel og lengi, en margar ferðú mátti
Bjami fara þangað upp eftir til að
hreinsa síur og dytta að. Bjami vann
einnig lengi að þvi að slétta tún og
brjóta land til nýræktar. Hann keypti
jörðúia Ystagil sem var farin í eyði og
aflaði þar heyja, og einnig nýtti hann
um tíma túnin í Miðgili eftir að hætt var
að búa þar.
Þau Bjami og Ingibjörg eignuðust
ekki böm, en uppeldisstarf þeúra varð
þó mikið því að í búskapartíð þeúra
urðu sumarbömin ófá, bæði skyld og
vandalaus, og komu flest sumar eftir
sumar. Ingibjörg strauk undurhlýtt um
vanga og Bjami klappaði á kollúrn og
hló góðlátlega, dálítið hneggjandi
hlátri. Hún sagði skemmtilegar sögur
og hann kunni skil á ýmsum undrum
náttúrunnar og því sem var í gamla
daga. Af þeim mátti margt læra.
Aðrú sumargestú vora einnig margir
til lengri eða skemmri dvalar. Var tekið
á móti þeim af mikilli gestrisni í hví-
vetna. Þeú sem vora nætursakú fengu
að sofa sælir á mjúkum fiðursængum
og ósjaldan haföi húsfreyja breitt ofan
á þá sina eigin sæng sem var úr völdum
æðardúni úr Breiðafirði, enda sænga
þykkust og léttust. Að morgni varþeún
svo fært í rúmið, kaffi eða spenvolg ný-
mjólk og ilmandi bakkelsi.
Löngum vora einnig gamalmenni í
skjóli Bjama og Ingibjargar, sum í hús-
mennsku, önnur i heimili með þeim.
Kona sem fyrst haföi verið á Bjömólfs-
stöðum í búskapartíð foreldra Bjama
fyrir löngu, greind kona en þótti sérvit-
ur og eúði ekki lengi á sama stað, gekk
þar alltaf að vísu hlýju rúmi og lífsnær-
ingu þar til henni fannst mál til komið
að halda áfram sínu endalausa ferða-
lagi, sem linnti ekki fyrr en hún settist
að á Bjömólfsstöðum, gömul og örv-
asa. Ónnur kona, sem litt kaus að eiga
samleið með öðrum og haföi fengið að
byggja sér dálítinn húskofa niðri við
Blöndu, átti þau Bjama og Ingibjörgu
jafhan að þegar hún var lasin eða svöng
eða þegar kuldinn var verstur á vet-
uma. Ekki þótti þeim taka því að hafa
um þessa hluti mörg orð.
Ingibjörg var dýravinur svo af bar, og
Bjami haföi hesta sína gjama á nokkurs
konar eftúlaunum lengi effir að hann
var hættur að hafa gagn af þeún. Gaml-
an hest átti hann sem var víst orðinn
hálffertugur þegar hann loks var felld-
ur. Bjami var þó lítið gefinn fyrir reið-
mennsku og eftir að dráttarvélin kom
til sögunnar sást varla hross heúna við
fyrr en undú göngur.
Þegar árin færðust yfir fóra þau
Bjami og Ingibjöig bæði að lýjast og
hann var auk þess langþjakaður af
heymæði, sem oft fylgú því að vera
bóndi. Áríð 1972 sáu þau þann kost
vænstan að selja jörðina og hætta bú-
skap. Þau fluttust síðan til Reykjavíkur
þar sem þau fengu að góðra manna
ráði íbúð í Hátúni 1 Ob. Þetta urðu þeim
mikil umskipti. Blessaðar skepnumar
vora minningin eúi, malbikið hart
undú fæti og gróðurinn varla nema
nafnið hjá grösugum túnum og blóm-
um í haga, dyntóttur hávaðinn af bí-
laumferðinni á Suðurlandsbrautinni
varla jafnnotalegur fyrir eyram og nið-
urinn í Blöndu, og þótt fagurt væri að
líta yfir jafnaðist það tæpast á við víð-
sýnið vestur yfir Húnaflóann og til
Strandafjallanna bláu. En þau nutu
þess að eiga þægilegan og öraggan
samastað svo lengi sem þau þyrftu
með, og nú voru líka hægari heimatök-
in að eiga fúndi við ættingja og vini
hér syðra.
Ingibjörg andaðist effir stranga legu 6.
júlí 1979. Þegar Bjami var orðinn eúin
naut hann þess að kunna sitthvað til
verka innanstokks, en það haföi móðir
hans séð um að synir hennar lærðu
ungir. Hann var þvi vel sjálfbjarga og
vílaði ekki fyrir sér að taka slátur á
haustin. Þótt hendumar væra vinnulún-
ar haföi hann lengi nokkum starfa af
þvi aðiganga ffá treflum og hnýta
öngla, enda ekki að hans skapi að vera
iðjulaus. Hann las talsvert og ferðaðist
um landið á sumrin, brá sér jafnvel út
fyrú landsteinana og skoðaði sig um í
Noregi og Mið-Evrópu. Úr þeún reis-
um haföi hann frá mörgu að segja og
haföi eins og hans var háttur tekið vel
eftú því sem fyrir augu bar.
Hvar sem hann fór leit hann kringum
sig með hugarfari bóndans og þegar
borgarbamið haföi hugann við lagleg-
an foss uppi í hlíð eða skrýtinn og
skemmtilegan klett, var ekki ólíklegt
að hann væri að velta fyrir sér grösug-
um bithögum og vænlegum túnstæð-
um. Hugurinn leitaði ofl norður yfir
heiðar, og hann dvaldist nokkram
sinnum tímakom á Löngumýri í
Skagafúði. Þá lá leiðin um Langadal
og var auðheyrt að honum féll þungt
að sjá heim að Bjömólfsstöðum þar
sem allt var komið í eyði og niður-
níðslu, þótt ekki heföi hann um það
mörg orð. Hann haföi lifað tímana
tvenna, haföi orðið bóndi á meðan bú-
skapur var í hávegum haföur á íslandi
og liföi síðan þá kreppu sem enn
stendur í landbúnaði. Bjami var raun-
sær maður og skildi vel að tímamú
breytast en bágt átti hann með að sætta
sig við að bömin væra látin svelgja í
sig litað efnaglundur fremur en heil-
næma nýmjólkina.
Bjami var ríflega meðalmaður á hæð
og samsvaraði sér vel. Hann var blá-
eygur og réttnefjaður, varimar fremur
þykkar, hárið dökkt og gránaði seint.
Fasið var rólegt og viðmótið hlýlegt,
ekki síst við böm. Bjami var tilgerðar-
laus maður, skynsamur og tók vel effir,
hann var minnugur og sagði ákaflega
skýrt og skilmerkilega ffá, hvort sem
var ffá gamalli tíð eða því sem nýrra
var. Sjálfúr vék hann talinu sjaldan að
gömlum tímum en var fús að segja frá
ef hann var beðinn um það. Til hins
síðasta fylgdist hann vel með fféttum
og ævinlega kunni hann skil á veðri og
tiðarfari sunnan heiða sem norðan. Þótt
líkaminn yrði lasburða hélt hartn sálar-
kröffum sínum til húistu stundar og
mætti því sem að höndum bar af kjarki
og reisn.
Bjami liföi langa og farsæla ævi.
Hann var góður samferðamaður og er
kært kvaddur að leiðarlokum. Þeúra
Ingibjargar beggja er mrnnst með
þakklæti og hlýju.
Helga Guðmundsdóttir