Tíminn - 02.08.1990, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 2. ágúst 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Gunnar Dal:
UPPRUNI ARIA
Aría erfýrst getið um 2000 f. r. Þeir höfðu þá lengi veríð bændaþjóð
í Balúkistan fýrír norðan lönd Harappamenningarínnar. f upphafi
annars árþúsundsins f.Kr. verða miklir fólksflutningar í tempraða
beltinu í Evrópu og Vestur-Asíu. Sennilegasta ástæðan er sú að
þurrkatímabil gengur yfir þessi landsvæði og Irfisskilyrði verða verrí á
stórum landsvæðum. í Balúkistan var lífsbaráttan hörð. Langvarandi
þurrkar nægðu til þess að rót komst á búsetur mann, sem vildu leita
nýrra og betrí landa. Ein slík þjóð nægir til að skríðan farí af stað.
En hver var þessi þjóð sem ýmsir
Evrópumenn á 20. öld kenndu sig
gjaman við? Sömu menn voru jafn-
an stoltir af að geta talist .jireinir ar-
íar“.
Ariar, eins og allir núlifandi jarðar-
búar, eru komnir út af fimmta mann-
inum, hómó. Hómó er sagður koma
fyrst ffam i Vestur-Asíu fyrir 35-40
þúsund árum. Sumir mannffæðingar
telja hann eldri eða um 100.000 ára
gamlan. Hann dreifðist um allan
heim og tekur útlitsbreytingum eftir
því í hvemig loftslagi hann býr og
því vistffæðilega um hverfi sem
hann er háður á hveijum stað. Eftir
30-40 þúsund ára dvöl í fjalllendi.á
ffemur köldum og votviðrasömum
landsvæðum, hefúr regnið og kuld-
inn gert hann hvítan. Og hár hans
verður sítt og slétt. Hann varð fagur,
hraustur og stórvaxinn vegna erfiðra
og hollra lífsskilyrða. Og margir
urðu bláeygir og ljóshærðir.
í Bakúkistan lifðu aríar í dreifðum
fjallaþorpum. Þeir bjuggu í húsum
gerðum úr timbri en þakið var úr
stráum. Þeir voru bændur sem rækt-
uðu kom og komust upp á að brugga
drykkinn „sóma“. Og hann virðist
hafa verið óspart notaður. Og þeir
stunduðu nautgriparækt og kvikfjár-
rækt og áttu góða hesta.
Vegna nálægðar við Indusmenning-
una fyrst og ffemst bárust til þeirra á
þriðja árþúsundinu f.Kr. áhrif ffá
borgarmenningu. Þeir lærðu að nota
hjól til að búa til áhöld úr leir, en sú
tækni var fúndin upp í Mesópótam-
íu. Þeir bjuggu til koparáhöld en
þekktu ekki jám. Og þeir beittu
stríðsvögnum dregnum af hestum,
en það hafði reynst öðrum samfélög-
um sigurstranglegt.
í Balúkistan em nú aðeins hjarð-
menn vegna þurrka en áður en aríar
bijóta niður Harappamenninguna
virðist þar hafa verið meiri gróður
og votviðrasamt. Þegar það breyttist
þótti þeim ekki lengur lift í fjöllun-
um og leita betri landa. Þeir bmtu
undir sig Harappamenningarsvæðið
fyrir sunnan Balúkistan og undirok-
uðu fólk sem stóð á miklu hærra
menningarstigi en þeir. Aríamir
sköpuðu ekki í fyrstu indverska
menningu. Þeir eyddu henni og til-
einkuðu sér það sem eftir lifði síðar.
En hvaðan er menningin í Indus-
dalnum komin og hvemig var hún?
Harappamenningarsvæðið er að vísu
víðlent. Það var víðlendara menn-
ingarsvæði en menningarsvæðin í
Mesópótamíu og Egyptalandi. Aðal-
borgimar vom Harappa við fljótið
Raví og Móhenjó-daró neðar við
indusfljót. Minni borgir stóðu
dreifðar ffá hlíðum Simlafjalls niður
til Karachi og ffá Sutkagan- Dor við
Arabíuflóa til Lothal við Rangpúr.
En sú bændamenning sem staðið
hafði í aldaraðir ffá Palestínu og
Sýrlandi til Mesópótamíu og írans
náði ekki til Indlands utan Harappa-
svæðisins. Annars staðar á Indlandi
vom veiðimannafélög á steinaldar-
stigi. Harappamenningin kemur svo
skyndilega að hún hlýtur að vera
innflutt. En hvaðan? Hvar annars
staðar var svipaða menningu að
finna? Hvergi nema í Mesópótamíu,
landinu þar sem borgarmenning
heimsins verður til. Sú menning er í
fyrstu ekki sköpuð af Súmerum
heldur af Ubaidþjóðinni. Þetta fólk
dregur nafn sitt af þorpi í Úr í Suður-
Mesópótamíu, en Úr var bæði nafn á
borgmni og héraðinu í kring. Biblían
segir okkur að ættfaðir ísraels, Abra-
ham, hafi einnig komið úr þessu hér-
aði og flutt menninguna í vestur. En
það er önnur saga. Ubaidþjóðin
þekkti málmbræðslu og lagði hinn
fyrsta gmndvöll borgarmenningar í
Mesópótamiu og þar með fyrsta
gmndvöll siðmenningar í heimin-
um. Þetta fólk stjómaðist af trú og
musterispresturinn var leiðtogi
fólksins.
Ubaidþjóðin beið ósigur fyrir Súm-
erum en Súmerar tileinkuðu sér
menningu hennar, en fóm síðan sín-
ar eigin leiðir. Þeir þróuðu annað
þjóðfélagsform með konungi og aðli
sem fóm með öll völd í stað muster-
isprestsins. Og Ubaidþjóðin talaði
aðra tungu og hafði aðra trú en Súm-
erar.
Það er eðlilegast að álykta að Ub-
aidþjóðin hafi farið ffá Mesópótam-
íu eftir að hún beið ósigur fyrir Súm-
erum og stofnað nýtt ríki í Dilmun,
hinu gamla paradisarlandi sem
skáldin i Mesópótamíu höfðu fyrir
löngu skapað í ljóðum sínum. Þetta
draumaland varð síðar vemleiki í
líki Harappamenningarinnar í Indus-
dal. Indverska borgarmenningin
kom svo snögglega að hún er
óhjákvæmilega aðflutt. Og það er
aðeins um tvær þjóðir að ræða sem
höfðu þróað slíka menningu og þær
vom báðar í sama landi, Mesópót-
amíu. Þessar þjóðir vom Súmerar og
Ubaidþjóðin. Súmerar vom tiltölu-
lega nýkomnir sem ráðandi þjóð í
Mesópótamíu þegar Harappamenn-
ingin rís. Þeir vom sigurvegarar og
höfðu enga sýnilega ástæðu til að
flytja sig í burtu. Ubaidþjóðin hafi
hins vegar rika ástæður til að fara ffá
Mesópótamíu. Og þegar þjóðskipu-
lag og menning í Indusdal er borið
saman við þessar tvær þjóðir sést
greinilegur skyldleiki með menn-
ingu Ubaidþjóðarinnar. Hins vegar
En hver var þessi þjóð
sem ýmsir Evrópumenn
á 20. öld kenndu sig
gjarnan við? Sömu
menn voru jafnan stoltir
af að geta talist „hreinir
aríar“.
er Indusmenningin að ýmsu leyti
hrein andstaða við samfélagsgerð
Súmera. Súmerar stjómuðu riki sínu
með öflugum her. Konungur og að-
allinn fóm með öll völd. I Harappa-
menningunni í Indusdal, eins og hjá
Ubaidþjóðinni, stjómuðust menn af
trú: Guð átti landið. Allt var að láni
fengið ffá honum. Hann setti mönn-
um siðalögmál sem öllum bar að
lúta. Musterisprestamú- vora um-
sjónarmenn hans. Það þurfti lítið
annað vald en iögmál sem menn
trúðu að kæmi að ofan. Skáldin í
Mesópótamíu höfðu ort um það ljóð
að guð þeirra hefði farið til Indus-
dals og þvegið landið hreint og gefið
því hlutverk í ffamvindu menningar-
innar. í Indusmenningunni var þess-
um ljóðum aldrei gleymt. Almenn-
ingsböðum var jafhvel komið fyrir
efst í borgarvirkjunum. Að baða sig
var trúarathöfn. Og sú trúarathöfn
hefúr lifað inn í hindúatrú nútímans.
Bæði hjá Ubaidþjóðinni og i Har-
appamenningunni í Indusdal var það
guðsþjónusta að halda sjálfúm sér
hreinum. Þessi hreinleiki varð líka
að ná til húsa og hluta. Það var sjálf-
sögð þjónusta við guð að halda eign
hans, landinu, hreinu.
Þegar þjóðskipulag Ubaidþjóðar-
innar er borið saman við þjóðskipu-
lag Indusmenningarinnar sést sami
skyldleiki. Ekkert bendú- til að í Har-
appamenningunni hafi hervald verið
ríkjandi. Þar var aðeins lágmarks
viðbúnaður til vamar borgunum og
vopnabirgðir litlar. Þar hafa hvergi
fúndist nein merki um könunga,
hvorki konungagrafir né konungs-
hallir. Engu að síður einkenndist
þessi menning af miklum aga. Hún
varð flestum öðmm „menningum“
langlífari og stöðugri. Hún var orðin
fúllmótuð um 2500 f.Kr. og hélst eft-
ir það lítið breytt næslum þúsund ár.
Hreppamenningin stóð jafnfætis
mennúigu Súmera og menningu Eg-
ypta. Þeir notuðu letur sem enn hef-
ur ekki tekist að ráða. Byggingarlist
þeirra var á háu stigi. Næg matvæla-
ffamleiðsla var í sveitum til að halda
uppi borgarmenningu. Þar vom fjöl-
margar iðngremar, málmbræðsla,
fataiðnaður, leirkerasmíði, gim-
stemaslípun og skartgripagerð. Hús-
gagnaiðnaður þeirra var eftirsóttur i
öðrum löndum. Sama var að segja
um ýmsa hluti gerða úr gulli og fila-
beini. Með þetta allt var verslað í
fjarlægum löndum. Götur borganna
vom beinar og vel skipulagðar. Alls
staðar var vatnsveita og lokað ffá-
rennsliskerfi.
En þetta auðuga samfélag borgar-
menningar, sem staðið hafði flestum
slíkum samfélögum lengur, féll
skyndilega. um 2500 f.Kr., þegar
þetta menningarsvæði í Indusdal var
fúllmótað, var miklu meiri úrkoma í
þessum heimshluta og fjöllunum i
norðri en síðar varð. Þurrkaskeiðið
sem í hönd fór í byijun annars árþús-
tmdsrns f.Kr. kann að emhveiju leyti
að hafa orsakast af því að skógum
var eytt i stómm stíl, bæði vegna
ræktunar og eins vegna þess að iðn-
aðurinn þarfnaðist mikils timburs.
Timbur var einnig flutt úr Iandi. En
aðalorsök þess að Indusmenningin
var brotin niður er að sjálfsögðu
koma aríanna. Þessir fagursköpuðu,
hvítu vígamenn komu norðan úr
fjöllum Balúkistan. Þeir hjuggu nið-
ur með sverðum sínum karlmenn,
konur og böm og skildu líkin eftir
ógrafin á strætum borgarinnar.
Ariar sömdu Vedabækur, en elst
þeirra er Rjgveda skráð um eða eftir
1500 f. Kr. Trú aria er hindúatrú en
mikið af þeirri trú er sótt í trú hinna
sigraðu. Aríar fyrirlitu ,jiinn litaða
kynstofn“, þó að þeir smám saman
tileinkuðu sér menningu hans.
Vegna þessarar fyrirlitningar komu
þeir á hinu illræmda stéttakerfi (cast)
sem byggt var á „varna", hörundslit.

LESENDUR SKRIFA 1..• • L'..
Hver græddi á hverjum
Háskólaborgari, það var virðingar-
heiti á lærðustu mönnum landsins,
þeim tiltölulega sárafáu sem luku
Háskólaprófi. Stúdentspróf þótti stór
áfangi og litið var upp til þeirra sem
því náðu. Það þótti ekki neitt lítið að
vera gagnfræðingur eða að hafa
kennarapróf. Kennaraskólinn var
þriggja vetra skóli. Siðar komu ung-
Iingaskólar, til dæmis Laugarvatns-
skóli og fleiri. í framhaldsskóla fóm
aðeins þeir sem áhuga og hæfileika
höfðu á bóknámi. Þá var skólaskylda
í sveitum ffá 10 til 13 eða 14 ára.
Þeir sem vildu læra meira vora ekki
orðnir leiðir og áhugalausir eins og
algengt er nú þegar skólaskylda er
víst ein tíu ár og þar að auki miklu
lengri tíma á hveijum vetri en áður
var. Nú þykja þeir varla menn með
mönnum sem ekki hafa stúdentspróf.
Lengi var aðeins einn menntaskóli,
Menntaskólinn í Reykjavik. Síðan
kom annar á Akureyri, enda hafði
fólki í landinu fjölgað. Nú man ég
ekki hvað þeir em orðnir margir, en
margir em þeir og unga út urmul af
stúdentum á hverju ári, sem flestir
fara í Háskóla. Haft er það eftir Há-
skólamönnum að sumir stúdentar
séu varla læsir eða skrifandi þegar
þeir koma þangað.
Ef Háskólalærðum mönnum mis-
líkar við sína vinnuveitendur, sem að
mestu em ríkisstofnanir, þurrkast af
þeim heiðurssvipur Háskólaborgar-
ans. Þeir hafa sinn félagsskap og
kjósa sér yfirmenn. Yfirmenn þeirra
ákváðu fyrir eina helgi í júnílok að
Háskólamenn, sem starfa hjá ríkinu,
myndu ekki hafa heilsu til að mæta á
sinn vinnustað, þá næstkomandi
mánudag. Ekki veit ég hvort þeim
var úthlutað líkamlegu eða andlegu
heilsuleysi, og þykir mér það síðar-
nefnda líklegra. Hvað margir þeirra
lögðust í fylupestina veit ég ekki.
Dómur var nýlega kveðinn upp í
svonefndu Hafskipsmáli. Hafskip
varð gjaldþrota fyrir nokkmm ámm.
Útvegsbankinn tapaði mestu, og fór
á hausinn, — eða hvað? Tapið í
kringum Hafskipsgjaldþrotið er af
sumum talið mörg hundmð milljón-
ir. Var þetta engum að kenna? Þama
urðu engar náttúruhamfarir. Græddi
nokkur á tapi bankans eða skipafé-
lagsins? Málareksturinn er búinn að
standa í mörg ár og kosta ríkið tugi
milljóna. Margir vom ákærðir, bæði
Hafskipsmenn og Útvegsbanka-
menn; þeir reyndust allir saklausir.
Atti þá enginn sök á öllu þessu tapi?
Hveijir fengu þessar milljónir sem
málið er búið að kosta ríkið? Vora
það einhveijir heilsulausir Háskóla-
borgarar? Hvað er næst, hvað gera
sakleysingjamir nú? A ríkið kannske
eftir að fá fleiri reikninga frá þessu
heiðarlega gjaldþroti Hafskips-
manna?
Vilji Háskólamenn halda sínu virð-
ingarsæti í hugum íslendinga, sem
þeir höfðu fyrr á öldinni, verða þeir
að vinna til þess. Þeir verða að velja
sér stjómarmenn sem hægt er að líta
upp til. Þeir verða að halda aftur af
þeim mönnum íslenskum, sem vilja
gera ísland að útkjálkafylki í nýju
stórveldi, sem hefði æðsta vald í ís-
lenskum efnahags- og dómsmálum.
Guttormshaga, 23. júlí,
Þorsteinn Daníelsson.
Orsök vandræðanna
Smáflokkar með heimsbyltingar-
þrá, sem upp komu á áttunda áratug
aldarinnar, fóm síminnkandi uns í
sumum þeirra var aðeins eftir einn
maður sem kunni alla speki flokks-
ins og hugðist gera heimsbyltingu
samkvæmt henni þegar tími væri til
kominn.
Samtímis þessu urðu allir aðrir
leiðir á pólitík og fóm að hugsa
meira um það að koma sér fyrir í
auðstéttum íslands, eins og til dæm-
is hjá þessum vel höldnu og vel
launuðu menntamönnum sem nefn-
ast því skrýtna nafni béháemmarar,
hygg ég það hafi þótt beinlínis ófint
að ver að vasast í félagsmálum sam-
takanna. Afleiðingin varð sú að þeir
létu þau lítt virðulegu störf eftir
þeim sem vildi, en það var trotsky-
isti. Þess vegna er komin upp sú
skrýtna staða, að hinir værakæm
borgarar, sem kjósa sinn virðulega
Steingrím, Þorstein/Davíð, Jón
Baldvin eða Olaf á notalegum kosn-
ingadögum, beita nú trotskyistanum
til þess að sprengja undan sér þjóð-
félagið (sem þeir alls ekki ætíuðu
sér).
Einhvem veginn minnir þetta
ástand hinnar menntuðu stéttar, sem
upp hefur komið í landi vom, á
skriðdýrajötna miðaldar jarðsög-
unnar. Þeir vom gífúrleg bákn, með
litinn heila, og stjómuðust hreyf-
ingar aftari hluta búksins af tauga-
miðstöð í mjöðmunum (þvi að það
var of langt upp í heila!). Þannig
vissi heilinn eiginlega ekki hvað var
að gerast í fótunum og halanum.
Trotskyistinn i mjöðmum BHMR er
að vísu enginn heili, en ef litli heil-
inn þama uppi hugsaði sig um, þá
mundi honum varla lítast á hvað er
að gerast þama niður frá. Hvort
hann getur nokkuð við þessu gert úr
því sem komið er, er annað mál.
Þ.G.