Tíminn - 02.08.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 2. ágúst 1990
AÐ UTAN

Sovéskir hermenn halda heim á leið frá Ungverjalandi:
Hirða það sem er nýtilegt og
krefjast skaðabóta fyrir hitt
Sovésku hermennirnir eru nú sem óðast að yfirgefa Ungverjaland og skilja eftir sig merki eyðileggingarinnar.
Á flóamörkuðum í Búdapest er
mikið úrval einkennishúfa og
annars búnaðar sovéskra her-
manna. M.a.s. eru þar til sölu
vopn úr vopnabúri sovéska
hersins. Hermennimir búa sig
undir léleg lífskjör heima fýrir eft-
ir bestu getu.
að borga hveijum. Annus segir: „Við
viljum gera það sem rétt er og ekki
fara fram á neitt óréttmætt."
Til þessa hafa yfirvöld í Moskvu
hreinlega visað öllum óskum Ung-
veija ftá. I júnílok hótaði m.a.s. Mat-
wej Burlakow yfirofúrsti því að
stöðva brottflutninginn ef Ungveijar
borguðu ekki tafarlaust. „Samkomu-
lag er yfirleitt ekki í sjónmáli," segir
Annus um þvermóðsku Rússa.
Hvert var ástand
lands og eigna 1957?
I neyð sinni hafa Ungveijar nú aug-
lýst í dagblöðum eftir nýtingarsamn-
ingi frá 1957, í því skyni að geta gert
sér grein fyrir því í hvaða ástandi
sumar fasteignimar voru þá. Flestar
umræddar fasteignir voru þó á sínum
tíma einfaldlega teknar eignamámi.
Síðar skuldbundu Sovétmenn sig aft-
ur og aftur til að halda byggingum
vel við. Það er þetta loforð sem yfir-
völd í Búdapest setja nú traust sitt á.
Svo mikið er víst að skaðinn er stór-
kostlegur, jafhvel skv. þeim hógværa
mælikvaða sem gestgjafalandið
leggur: Það vill einungis meta ástand
innréttinga bygginganna miðað við
það sem ungverski herinn býr við.
En samanburðurinn getur ekki orðið
annað en ákaflega óhagstæður
Moskvumönnum.
Astand bygginganna í herbúðum
ungverska hersins í Retsag er lýta-
laust, engin sprungin gluggarúða,
enginn fúinn gluggakarmur eða göt-
ótt hurð. Tæknisvæðið er pússað og
snyrtilegt og enginn olíupollur, sem
getur mengað grunnvatnið.
Alger andstæða er nærliggjandi
svæði sovéska hersins. Sambýlishús
liðsforingjanna em talsvert nýrri en
þau í Retsag, en hafa látið á sjá og em
í niðumíðslu. Á maigsprungnar rúð-
umar í rispuðum gluggakörmum
hefúr verið límdur blaðapappír í stað
gluggatjalda. Veggimir bera víðast
hvar merki leka.
Hermennirnir í
ókunnuglegu umhverfi
og menningu
Ekki er búist við að þær eignir sem
Sovésku hermennimir rífa niður og flytja brott með sér það sem nýti-
legt er. Hitt skilja þeir eftir og er heldur ókræsilegt um að litast í yfir-
gefrium herbúðum þeirra.
múr- eða naglfast, en þeir segja það
þess virði til að losna við sovéska
herliðið.
Yfirvöldum í Búdapest finnst líka
brottflutningur allra færanlegra eigna
réttmætur. Fyrir 30. júní 1991 eiga
„Sovétrikin að hafa flutt brott ffá
Ungveijalandi hersveitir sínar og
vopn, þ.m.t. hemaðartækni, allan
striðsbúnað, birgðir og persónulegar
eignir, frá kjallara upp í þak“. Með
þessum orðum umskrifar Antal Ann-
us yfirhershöfðingi, stjómarsendi-
fúlltrúi sem hefúr eftirlit með brott-
flutningi sovésku hersveitanna og
einnig ráðuneytisstjóri í vamarmála-
ráðuneytinu, í samkomulagi sem
undirritað var 10. mars sl. í Moskvu.
90% hersveitanna
eiga aó vera farin í
febrúarlok 1991
70% hersveitanna eiga að hafa yfir-
gefið Ungveijaland í árslok 1990 og
90% í lok febrúar 1991. Þar er um að
ræða 50.000 hermenn, þar í viðbót
jafnmarga fjölskyldumeðlimi og
óbreytta starfsmenn. 27.000 skrið-
drekar, flutningatæki og hemaðar-
Ráðuneytisstjórinn og yfirhershöfð-
inginn dregur ffam tölvuútskrift úr
skjalabunkanum sínum og les upp
talnaraðir: í morgun kl. átta höfðu
236 lestir farið úr landinu. I augna-
blikinu er verið að umhlaða tvær
lestir við landamæri Ungveijalands
og Sovétríkjanna, fimm flutninga-
lestir em þessa stundina á leiðinni
austur um Ungveijaland, þijár lestir
verða hlaðnar i dag.
Sérhver hermaður, sérhver vagn,
sérhver skriðdreki er talinn. „Við
viljum jú ekki að eitthvað týnist," er
skýring hershöfðingjans á smá-
smugulegu eftirlitinu. Líka er til-
kynnt um alla flutninga frá Sovétríkj-
unum til Ungveijalands.
Tortryggni herðir eftirlit
Vestrænir stjómarerindrekar urðu
að róa fokvond ungversk heryfirvöld
þegar eftirlitsmenn ríkisjámbraut-
anna skýrðu frá þvi í vor að Sovét-
menn flyttu nýja hermenn til lands-
ins. .d’að er bara reglubundin afleys-
ing þeirra sem gegna herskyldu,"
skýrði herfúlltrúi fiá Nató út fyrir
ungverskum hershöfðingja. „Hver
ætti annars að koma öllu draslinu út
úr landinu, ef þeir fengju ekki nýja
menn í stað þeirra sem fara?“
Alls staðar ríkir tortryggni. Mesta
deilan er nú í uppsiglingu. Sovét-
menn krefjast a.m.k. 2,5 milljarða
rúblna fyrir öll þau verðmæti sem
þeir telja sig skilja eftir í Ungveija-
landi.
Nýlega afhentu Sovétmenn Ung-
veijum 16 af alls 6000 hemaðar-
mannvirkjum, sem jafnvel Annus
þykir ógnarhá tala. Yfirvöld í Búda-
pest hafa engan veginn yfirsýn yfir
fasteignir sem Sovétmenn hafa hag-
nýtt, þar sem „við höfúm hingað til
ekkert notað okkur fullveldi okkar“,
segir ráðuneytisstjórinn og harmar
áratugalangt aðgerðaleysi kommún-
istastjómarinnar.
Þess vegna er það að honum virðist
engin önnur leið fær en að búa til
lokauppgjör um hve mikið hver þarf
Þeir rifa niður allt sem nýtilegt er og taka með sér, og krefjast að auki
2,5 milljarða rúblna fýrir byggingar og samgöngu- og flarskiptakerfi sem
þeir skilja eftír sig en engin þörf er fyrir. Yfirvöld í Kreml og Búdapest eru
komin í hár saman yfir greiðslu fyrir skaðann. Frá þessum samskiptum
segir í Spiegel fýrir skemmstu.
Brottflutningur rúss-
neskra eigna þess virói
aö losna viö herliöió
Múrsteinshús hafa verið tekin niður
stein fyrir stein, allt niður að undir-
stöðum, og steinunum hlaðið á fleka
til brottflutnings.
Hermenn hafa tekið niður steypu-
fleka úr mannhæðarháum múrum,
jafhvel grafið upp stuðningsgrind-
umar og búið allt imdir brottfluming.
í bækistöðinni í Debrecen reyndu
þeir m.a.s. að taka upp maigra tonna
þunga steypubútana úr lendingar-
brautinni og hótuðu, þegar það tókst
ekki, að sprengja herstöðina þar í loft
upp ef ungversk yfirvöld greiddu
ekki fyrir hana. Ungveijar segja
Rússana taka allt með sér sem ekki er
Rússnesku ungliðasveitimar við
Mosonmagyarovar, rétt við austur-
rísku landamærin, þurftu aldrei að
beijast hetjubaráttu fyrir fólk og foð-
urland. Samt sem áður líta herbúð-
imar jjeirra nú út eins og þar hefðu
harðir bardagar geisað.
Gapandi gluggar, þar sem m.a.s.
karmamir em ekki lengur til, góna út
á vegi og æfmgarvelli þar sem úir og
grúir af brotajámi og steinrústum. Á
hertækjageymslum hanga hurðir
skakkar á lömimum.
Á stöku stað minna útmáð einkenn-
isorð með kýrilsku letri enn á fyrr-
verandi íbúa, sem hafa yfiigefið fyrr-
um híbýli sín i rústum eftir niðurrif.
Viðurstyggð eyðileggingarinnar
blasir alls staðar við þar sém sovéska
herliðið yfirgefúr nú bækistöðvar
sínar í Ungveijalandi.
„Ef þið erað að leita að Rússum,
skuluð þið einfaldlega fylgja reyk-
skýjunum," er ráðlegging þeirra sem
fýlgjast með. Hvar sem sovéskar her-
deildir búa sig undir.að háfa sig á
brott, brenna þær allt það sem þær
geta ekki eða vilja ekki hafa með-
ferðis, s.s. gamla olíu, bíldekk og
plastdót. Iðulega logar eldur í þess-
um raslahrúgum vikum saman.
tæki verða að komast til síns heima í
Sovétríkjunum, og auk þess 560.000
tonn af ýmsu efni.
Fluminga- og hleðsluáætlanir fyrir
allt í allt 1769 jámbrautarlestir, hver
um sig með marga tugi vagna, era
gerðar í smáatriðum. Eins og er
gengur allt nákvæmlega skv. áætlun,
að sögn yfirhershöfðingjans. Hann
bætir reyndar við orðinu „enn“, sem
sýnir að hann hefúr áhyggjur af töf-
um sem kunna að verða á þessu risa-
stóra verkefni.
Ungveijar fylgjast gaumgæfilega
með hveiju skrefi Sovétmanna.
skilað verður síðar verði í viðlíka
slæmu ástandi og þær sem nú hafa
aftur komist í hendur heimamanna.
Nú er verið að hreinsa og mála
byggingar, fúllvissa sovéskir fúll-
trúar Ungveija um.
I reyndinni era sumar viðgerðimar
verri en engar. T.d. era forhliðar fal-
legu, gömlu búgarðabygginganna í
herbúðunum í Komarom horfnar
undir þykka kalkhúð, sem rúss-
nesku hermönnunum hefúr tekist
að klína yfir allt, þ.m.t. dyr og
glugga.
Ekki er það eingöngu gamansemi
aðkomumannanna sem ræður
slæmu ástandi margra bygginga.
Það vora einfaldlega gerðar of
miklar kröfúr til hermannanna, sem
oft og tíðum vora komnir frá af-
skeklrtum sovétlýðveldum í Asíu í
algerlega framandi umhverfi og
menningu. í landi sem þeir vissu
ekkert um nema nafnið gám þeir
ekki fúndið sig heima né álitið sig
bera ábyrgð á neinu. Oft má sjá þá
þegar þeir gefa til kynna með
handapati að þeir séu villtir og viti
ekki einu sinni nafnið á staðnum
sem þeir búa á, og þaðan af síður að
þeir geti skrifað það.
Jafnvel fábreytt og niðumidd
húsakynni sovéska hersins í Ung-
veijalandi era í mörgum tilfellum
margfalt þægilegri og íburðarmeiri
en þeir geta látið sig dreyma um að
búa við í blásnauðum heimkynnum
sínum. Brottflumingurinn frá Ung-
veijalandi er i þeirra augum brott-
reksmr frá paradís.
Og þeir vilja taka með sér það sem
nýtilegt er. Hermennimir klifra yfir
múrana umhverfis herbúðimar með
hluta af einkennisbúningum og
vopnabúnaði til að „selja fyrir rúbl-
ur“. Ekki vilja þeir ganga um hliðin
með þennan feng sinn.
Á svarta markaðnum er jafnvel að
finna vopn úr vopnabúri sovéska
hersins. Liðsforingjamir taka þátt í
ólöglegum viðskipmm. Heilu vöra-
bílahlössin af áfengi rata leið sína í
einkaveislur. Einn hersveitarforingi
seldi jafnvel glænýja foringjabílinn
sinn með fúllkomnum sendistöðv-
arbúnaði.
„Þaó sem vió höfum
ekki þörf fyrir borgum
vió ekki“
Það er líka deilt um nýjar bygg-
ingar, sem rússnesku hermennimir
hafa reist án þess að skeyta um
byggingarreglur á staðnum. Það
era fyrst og ffernst þessar bygging-
ar sem Sovétmenn taka nú niður,
eftir að lögfræðingar ungversku
stjómarinnar hafa hótað því að skv.
ungverskum lögum gæti Moskva
orðið að bera kostnaðinn af því að
koma svæðinu í uppranalegt horf.
Ósnortin gefa ungversk yfirvöld
Sovétmönnum m.a.s. tveggja kosta
völ, að rífa niður sjálf tilskipuð
hemaðarmannvirki, eins og hin
fjölmörgu niðurgröfnu flugvéla-
skýli á herflugvöllum, sem Moskva
vildi selja dýram dómum, eða að
afhenda Ungveijum þau gegn
gjaldi fyrir niðurrifið. Ungveija-
land vill afvopnast og hefúr enga
þörf fyrir hemaðarappbyggingu
lengur. „Og það sem við höfúm
ekki þörf fýrir borgum við ekki,“ er
stutt og laggott svar vamarmála-
ráðuneytisins.