Tíminn - 04.08.1990, Page 1

TULLINS KVÆÐIA
ÍSLENSKU SNÚIN
Segjast verður að bæði á sautjándu öld og
þeirri nítjándu reis skáldskaparíistin hærra
með þjóð vorri en á þeirri átjándu. Á sautj-
ándu öld voru Austfjarðaskáldin á ferðinni,
svo og Hallgrímur Pétursson, en Jónas og
Bjami á þeirri nítjándu. Hin merkustu skáld
átjándu aldar vom þeir Eggert Ólafsson og
Jón Þoríáksson og eiga þeir báðir það sam-
eiginlegt að kveðskapur þeirra er langtum
minna kunnur og um hönd hafður nú til dags,
en þeirra sem minnst var á hér að ofan. Þó
komu mörg afbragðs verk frá hendi beggja
og þó einkum Jóns, enda var skáldskapar-
andi hans ríkari en Eggerts, í þeim skilningi
sem nú er í slíkt lagður. Hér er ætlunin að
segja frá Jóni Þoriákssyni og er frásögnin
meir bundin við skáldskaparíþrótt hans, en
einkahagi, eins og oftar er gert í frásögum af
æviferii hans. Vonum við að menn verði
nokkm að fróðari um þau afrek í víðemum
andans, sem hinn fátæki prestur vann við
svo fmmstæðar aðstæður og hugsast má og
enn hefur ekki verið sýndur sá sómi er skyldi,
svo sem með vönduðum útgáfum á þýðing-
um hans hinum miklu.
JÓN ÞORLÁKSSON var
fæddur í Selárdal 13. desem-
ber 1744. Foreldrar hans voru
séra Þorlákur Guðmundsson
prófasts Vemharðssonar og kona
hans, Guðrún Tómasdóttir Jónssonar.
Hann kom í Skálholtsskóla 1760 og
lauk þar stúdentsprófi 1763. Næstu ár
þar á eftir var hann í þjónustu þeirra
Magnúsar amtmanns Gíslasonar og
Ólafs amtmanns Stefánssonar, þar til
1768 er hann vígðist aðstoðarprestur
til Saurbæjarþinga, en það brauð var
honum veitt sama ár. Jón missti prest-
skap 1770 fyrir bameign með Jór-
unni, dóttur Brynjólfs Bjamasonar
hins rika í Fagradal, en hann vildi
með engu móti gefa Jóni dóttur sína.
Vorið 1772 fékk Jón uppreisn á broti
þessu og var honum þá veittur Staður
í Grunnavík, en það sama ár ól Jórunn
Brynjólfsdóttir honum annað bam og
missti hann svo hempuna öðra sinni.
Árið 1773 var prentsmiðjan stofnuð í
Hrappsey og réðst Jón þangað að
undirlagi Finns biskups Jónssonar,
vafalaust með það fyrir augum að
hann tækist á hendur starfa nokkum
fyrir forráðamenn prentverksins. Eigi
urðu þau vistaráð langæ, en talið er að
Jón hafi m.a. unnið að latneskri þýð-
ingu fyrra bindis Skarðsannála fyrir
Ólaf Olafsson. Vorið 1774 kvæntist
Jón Margréti, dóttur Boga Benedikts-
sonar í Hrappsey, og munu þau bráð-
lega hafa flutt að Galtardal á Fells-
strönd. Bjuggu þau þar síðan, þar til
Jóni var veitt Bægisá 1788. Fór hann
þá norður, en kona hans ekki, og var
þar með lokið samvistum þeirra. Var
Jón síðan prestur á Bægisá til dauða-
dags, 21. okt. 1819, og er hann löng-
um kenndur við þann stað.
Fátt er nú kunnugt um skáldskap
Jóns Þorlákssonar áður en hann réðst
til vistar í Hrappsey 1773, nær þn'tug-
ur að aldri. Fjarstæða væri þó að ætla
að hann hafi ekki sitthvað ort firam til
þess tíma, svo skáldmæltur maður.
Hitt væri nær, að margur sá kveð-
skapur hafi eigi alls kostar verið af
því tagi, er best hæfði kennimannlegri
stöðu og hafi honum því síður verið
til haga haldið.
Kveðskapur Tullins
Jón Sigurðsson segir í ævisögu Jóns
framan við síðara bindi ljóðmæla
hans að Ólafur Ólafsson hafi fengið
honum í hendur kvæði ellir skáldið
Chr. B. Tullin til þýðingar á islenskn.
Greint frá Jóni
Þorlákssyni og
andlegum
stórvirkjum hans,
sem unnin voru við
hinar bágustu
kringumstœður
er Jón kom til Hrappseyjar, og bendir
það til þess að allmikið orð hafi þá
þegar legið á skáldskap Jóns, enda
era þau fáu kvæði sem varðveitt era
eftir hann allt ffá því um 1770, allvel
gerð. Má vera að þessi frásögn Jóns
Sigurðssonar sé á rökum byggð, þótt
hitt sé óneitanlega líklegra að Jón
Þorláksson hafi fyrr haft kynni nokk-
ur af kveðskap Tullins, er þá hafði um
hríð verið talinn einna mest skáld í
Danmörku og jafnvel borið við að
snúa einhveiju eftir hann á íslensku.
Hitt er víst að árið 1774 era prentuð í
Hrappsey Nokkur þess alþekkta
danska skálds herr Christ. Br. Tull-
inns kvæði, með litlum viðbæti
annars efnis, á íslensku snúin af J.
Th. í kveri þessu era fáein kvæði
þýdd eftir aðra höfúnda en Tullin og
loks nokkur ffumort kvæði. Sá háttur
var hafður á útgáfú þýðinga þessara
að danski textinn var prentaður ásamt
þýðingunni, síða á móti síðu, og er
bágt að sjá gagnið af slíku, því að
varla myndi erlenda kaupendur
Hrappseyjarbóka hafa skort útgáfúr
Tullinskvæða á ffummálinu. En hvað
um það. Þessi bók var fyrst og ffemst
alger nýjung hér á landi, efni og hætt-
ir óvenjulegt, og þótt þýðingar Jóns
séu hér yfirleitt lakari að máli og
formi en síðar gerðist, mátti þetta
samt dágott kallast á sínum tíma. Svo
virðist og að bókin hafi fengið góðar
viðtökur, því að 1783 kemur út í