Tíminn - 08.08.1990, Blaðsíða 14

14 TínrHnn
-MiðVKkuda'gur 8'. -ágúst 1990
Páll Þorlákur
Þorsteinsson
fyrrverandi alþingismaður, Hnappavöllum
Fæddur 22. október 1909
Dáinn 30. júlí 1990
Því get ég kvatt min gömluföðurtún
án geigs og trega, þegaryfir lýkur,
að hugur leitar hœrra fiallsins brún,
og heitur blœrinn vanga mina strýkur.
I lofti blika Ijóssins helgu vé og lýsa
mérog vinum minum öllum.
Um himindjúpin horfi ég og sé,
að hillir uppi land með hvitum fiöllum.
D.St.
Þriðjudaginn 7. ágúst s.l. var Páll
Þorsteinsson á Hnappavöllum borinn
til hinstu hvílu frá Hofskirkju í Öræf-
um. Hann varð bráðkvaddur á heim-
ili sínu síðdegis mánudaginn 30. júlí.
Páll var jafnan heilsuhraustur, svo að
varla er þess minnst að honum hafi
orðið misdægurt. Kom því andláts-
fregn hans mjög á óvart, enda var
engan bilbug á honum að sjá firam á
síðasta ævidag.
Páll var fæddur á Hnappavöllum 22.
okt. 1909. Foreldrar hans voru hjónin
Guðrún Þorláksdóttir og Þorsteinn
Þorsteinsson er þar bjuggu, bæði af
grónum bændaættum í Öræfum.
Ungur missti Páll foður sinn, en ólst
upp ásamt yngri bróður sínum,
Gunnari, í skjóli móður sinnar og
föðurbræðra, uns þeim bræðrum
vannst aldur til að stofna ásamt móð-
ur sinni sitt eigið bú á eignarjörð
hennar, Hnappavöllum 11, árið 1933.
Bjuggu þeir bræður þar félagsbúi,
þar til Gunnar féll frá með þeim
hætti, að hann fórst af slysforum við
brúarbyggingu á Fjallsá á Breiða-
merkursandi árið 1962. Eftir sem áð-
ur studdi Páll búið með ekkju Gunn-
ars og bömum.
Þegar Gunnar féll frá, höfðu þeir
bræður nýlokið myndarlegri upp-
byggingu á bújörð sinni með því að
byggja nýtt íbúðarhús, hlöðu, vot-
heysgeymslu og peningshús, einnig
höfðu þeir stóraukið nýrækt túna.
Páll tilheyrði þeirri kynslóð sem lif-
að hefur stórfelldastar breytingar
sem orðið hafa hérlendis á einni
mannsævi. Af eigin raun kynntist
hann þeim aðstæðum að hafa ekki
rafmagn, síma né útvarp, hvað þá
sjónvarp, að engin véltæloni var kom-
in til sögunnar til að leysa af hólmi
orfíð og hrífuna. Hann var á yngri ár-
um í hópi þeirra búhögu sveitamanna
sem smíðuðu amboðin sin sjálfir.
Hann tók einnig þátt í samstarfi
sveitunga sinna byggðinni til lífs-
bjargar, svo sem brimróðri við upp-
skipun á vörum o.fl. Hann ólst upp
við þann foma og almenna sveitasið,
að lesnar vom upphátt og ræddar
ýmsar sögur á vetrarkvöldvökum og
lesnir húslestrar fyrir heimilisfólk er
á hlýddi jafhframt því að vera með
tóvinnu eða önnur verkefhi í hönd-
um.
Uppeldisáhrifm frá kvöldvökunum
fomu vom hluti af því veganesti sem
margir æskumenn þeirra tíma tóku
með sér, er að heiman var búist og
reyndist mörgum notadijúgt.
Páll var í bamaskóla hjá Sigurði
foðurbróður sínum. Hann stundaði
síðar nám á Laugarvatni tvo fyrstu
vetuma sem héraðsskólinn þar starf-
aði á ámnum 1928-1930. Hann tók
við bamakennslu í Öræfum haustið
1930 og gegndi því starfi til ársins
1942 að undanskildum vetrinum
1933-34, en þann vetur stundaði
hann nám í Kennaraskólanum og
lauk kennaraprófi þá um vorið. Ég
naut þess að læra hjá Páli, ekki ein-
ungis í bamaskóla, heldur einnig í
nánu samstarfi, því að við ólumst
upp sem fóstbræður á sama heimili.
Get ég nefnt sem dæmi, að engin
kennslustund er mér minnisstæðari
en þegar ég nær fermingaraldri sat
hjá honum í smiðju þar sem hann var
að smíða skeifur eða ljábakka, og á
meðan hann hitaði jámið var hann að
fræða mig um bragreglur og bragar-
hætti ýmissa ljóða. Og efti að ég
hafði lokið bamaskóla veitti hann
mér notadijúga tilsögn.
Eftir að hann hafði verið á Laugar-
vatni gekkst hann fyrir stofnun Ung-
mennafélags Öræfa árið 1933 og var
formaður þess um 15 ára skeið. Á
þeim ámm hafði hann forgöngu um
að efla fjölbreytt °g heilbrigt
skemmtana- og félagslíf í sveit sinni,
jafhframt ffamfomm í búnaðarhátt-
um. Gekkst hann m.a. fyrir sund-
kennslu og öðmm íþróttaæfmgum, er
hann hafði numið á Laugarvatni.
Félagsmálastörf af ýmsu tagi hlóð-
ust á Pál, og reyndist hann á þeim
vettvangi jafnan traustur og tillögu-
góður. Hann sat í hreppsnefnd Hofs-
hrepps frá 1934-1982, var hreppstjóri
frá 1945-1984 og mörgum öðmm fé-
lagsmálastörfúm gegndi hann í lengri
eða skemmri tíma. Hann var alþing-
ismaður Austur-Skaftfellinga og síð-
ar Austurlandskjördæmis samtals 32
ár frá 1942-1974. Á Alþingi beitti
hann sér mjög fyrir samgöngubótum
um Austur- Skaftafellssýslu, brúar-
gerðum, vegagerðum, hafnarmálum
og flugmálum ásamt mörgu öðm sem
hér er ekki hægt upp að telja.
Páll var í ffamkomu sinni ekki mað-
ur mikillar fyrirferðar, en hann óx af
verkum sínum og nánari kynnum.
Gilti það jafnt um rökræður á mann-
fúndum, fyrirgreiðslu í almennum
samskiptum og að tryggja með hygg-
indum og Iagni ffamgang áhugamála
fyrir kjördæmi sitt og þjóð. Svo sem
ffam hefur komið eyddi Páll ekki
mörgum ámm í setur á skólabekkj-
um, en hann átti kjamgott bókasafn
og var víðlesinn og hafði afburða-
traust minni. Vora honum jafnan til-
tækar tilvitnanir í bókmenntir ýmsar,
kvæði, sálma og sjálfa ritninguna eft-
ir því sem við átti. Kom honum það
oft að góðum notum í ræðum og rit-
um. Oft kom það í hans hlut að flytja
ávörp og ræður við ýmis tækifæri.
Hann var einstaklega laginn á að
haga svo máli sínu að eftir væri tekið.
Oftast flutti haiui ræður sínar blaða-
Iaust, taldi það áhrifaríkari málflutn-
ing. Ef tími hafði gefist til, mun hann
þó oft hafa skrifað ræður sínar áður
en hann flutti þær og festi þær sér í
huga, einkum efnisröðun málsins,
skildi svo blöðin eftir í skrifborðs-
skúfíú sinni, þegar hann bjóst til
mannfúnda til að flytja mál sitt.
Á síðari áram hefúr Páll unnið
nokkuð að ritstörfúm. Komið hafa út
eftir hann eftirtaldar bækur: Þjóðlífs-
þættir 1978, Mælt mál 1979, At-
vinnuhættir Austur-Skaftfellinga
1981, Kaupfélag Austur-Skaftfell-
inga 60 ára afmælisrit 1982, Sam-
göngur í Skaftafellssýslum 1985.
Auk þess hefúr hann skrifað ýmsar
greinar í blöð og tímarit.
Páll virti jafnan skyldurækni og
heiðarleika í störfúm. Sem dæmi um
stundvísi hans og reglusemi sagði
mér eitt sinn ónefndur maður er bjó í
Reykjavík að hann gæti sett klukk-
una sína eftir Páli Þorsteinssyni, því
að dag hvem er hann gengi til starfa á
Alþingi færi hann alltaf á sama tíma
firam hjá húsi sínu þar sem hann ætti
leið um.
Páll kunni því best að halda sinni
áætlun ótruflaður, þó að sjálfsögðu
gæti út af því bmgðið. En táknrænt
má þó heita 1 hve ríkum mæli hann
fékk þess notið þar til æviklukka
hans var út gengin.
Kærar em mér minningamar um ná-
ið samband okkar Páls allt frá
bemskuámm. Þær svífa mér nú fyrir
hugskotssjónum eins og myndir á
tjaldi.
Að lokum flyt ég þér, vinur, hinstu
kveðju mína og sveitunganna allra
með alúðar þökk fyrir þitt heilla-
dijúga ævistarf sem vonandi verður
lengi búið að í sveitinni okkar og víð-
ar.
Þorsteinn Jóhannsson.
Þegar ég heyrði um lát vinar mins,
Páls Þorsteinssonar, fyrrverandi al-
þingismanns, frá Hnappavöllum i
Öræfum, kom ýmislegt upp í hugan-
um. Ég kynntist Páli fyrst sem ung-
lingur. Þegar hann var á ferðalagi sá
ég til hans og oft kom hann á heimili
foreldra minna. Engum sem kynntist
Páli gat dulist að þar var á ferð
óvenjulegur maður. Hann var glað-
legur, hjartahlýr og maður fann fljótt
þá góðvild sem lagði frá honum í
allra garð. Hvert orð virtist yfirvegað
og allt sem hann sagði var meitlað af
hógværð og djúpri hugsun. Hann var
sívinnandi en fór hljóðlega við allt
sem hann tók sér fyrir hendur. Virð-
ing fyrir gömlum dyggðum, þjóð-
rækni og ættjarðarást vom grónar í
eðli hans.
Það er því auðskilið hvers vegna
hann ávann sér mikið traust samtíð-
armanna sinna, enda kom fljótt að
því að þessi skarpgreindi og hæfi-
leikamikli maður valdist til forystu
og trúnaðarstarfa. Hann gerði sér
fljótt grein fyrir möguleikum þjóðar-
innar til að sækja fram á veg. Hann
var þess fúllviss að aðeins samtaka-
máttur og eljusemi fólksins gæti skil-
að betra landi og bættum lífskjörum.
Með þrotlausu starfi og þrautseigju
tókst honum að fá marga til sam-
vinnu við sig um margvísleg fram-
faramál. Þar kemur fyrst í hugann
samgöngumál. Páll aldist upp við
slæmar samgöngur og þurfti að eyða
miklum tíma í að fara yfir óbrúuð
vatnsföll. Það gerði hann með sömu
þolinmæði og einkenndi öll önnur
störf hans og hann vann að úrbótum á
þessu sviði með sama hætti. Hann
lifði það að sjá mesta breytingaskeið
í íslensku samfélagi og íýrir það var
hann þakklátur og stoltur.
Hann var alþingismaður Framsókn-
arflokksins í 32 ár. Hann var fyrst í
firamboði í Austur- Skaftafellssýslu í
Alþingiskosningunum 1939 og síðar
aftur 1942. Þá náði hann kjöri og átti
óslitið sæti á Alþingi til 1974. Eg er
þess fúllviss að fáir hafa haft jafn-
mikil áhrif á störf og stefnu flokks-
ins, þótt mikið af því hafi legið í
þagnargildi. Mikið var til hans leitað
til að móta ályktanir, vinna að undir-
búningi mála og hann hvatti félaga
sína til að fylgja eftir hinum ýmsu
málum. Hann vildi oft á tíðum að
aðrir kæmu ffarn með þau mál sem
hann taldi mikilvæg og sýnir það best
óvenjulega hógværð og lítillæti. Páli
fannst það skipta mestu mál að hin-
um ýmsu áhugamálum hans væri
hrandið í ffamkvæmd. Honum var
lítt um það gefið að láta á sér bera.
Hann var maður sem hafði mikil
áhrif á félaga sína og allir virtu hann
og það sem hann sagði. Hann fúllyrti
ekki en ef Páll sagði að hann gæti trú-
að að hlutimir væm með einhveijum
ákveðnum hætti, þá mátti í reynd
treysta því að það væri rétt. Ef Páll
gaf mönnum svör, þá efaðist enginn
um réttmæti þeirra. Ef hann sagði að
hann myndi reyna að koma hlutum í
ffamkvæmd, þá treystu því allir að
hann stæði við það.
Ég átti mörg samtöl við Pál í gegn-
um tíðina. Þó er mér minnisstæðast
samtal sem ég átti við hann þegar
hann ákvað að hætta þingmennsku
vorið 1974. Hann hvatti mig til að
fara í ffamboð í Austurlandskjör-
dæmi en ég taldi ýmislegt vera því til
fyrirstöðu. Hann tók mótbámm mín-
um fálega og sagði við mig: „Það
þýðir ekkert annað en að skella sér í
þetta. Það gerði ég sem ungur maður
og sé ekki eftir því.“ Ég hef alltaf
munað þessi orð, ekki síst vegna þess
að Páll hefúr í samtölum við mig yf-
irleitt ekki kveðið jafn fast að orði.
Það var alltaf gott að leita til hans um
ráðleggingar og hann var hafsjór af
ffóðleik um sögu lands og þjóðar.
Ekkert var honum kærara en farsæld
þjóðarinnar og hann gaf sig af heilum
hug að öllum þeim málum sem hann
tók sér fyrir hendur. Það var þrosk-
andi og mannbætandi að starfa með
Páli og kynnast honum. Persónuleiki
hans og manngerð var áhrifarík og
hann skildi eftir djúp spor í huga
þeirra sem störfuðu með honum.
Ekki vegna þess að hann ætlaði sér
það, heldur vegna þess hversu hóg-
vær og traustur hann var. Það var
ekki hægt annað en bera virðingu
fyrir slíkum manni.
Ég hef oft hugleitt það með sjálfum
mér, hvað Páll hefði getað gert ef
hann hefði beitt greind sinni og
dugnaði með öðmm hætti. Ef hann
hefði gengið fram á áberandi hátt
með hjálp nútímafjölmiðla. Enginn
vafi er á því að hann hefði getað gert
ýmislegt með öðmm hætti, en hann
hefði áreiðanlega ekki getað unnið
þjóð sinni betur á þann hátt. Störf
hans era að mínu mati lýsandi dæmi
um það hve mörgu er hægt að koma í
ffamkvæmd á áhrifamikinn og hljóð-
látan hátt. Síðustu árin gaf hann sig
að ffæðistörfúm sem hann sinnti af
alúð og nákvæmni. Það sem liggur
eftir hann í rituðu máli er ómetanleg-
ur ffóðleikur um sögu liðinnar tíðar
þar sem glöggt kemur ffam djúp
virðing hans og tryggð við ættjörðina
og fólkið sem hana byggir.
Framsóknarflokkurinn naut starfa
hans alla hans ævi. Hann beitti sér á
Alþingi fyrir margvíslegri löggjöf á
sviði samgöngu-, æskulýðs-, at-
vinnu- og félagsmála svo eitthvað sé
talið. Hann gaf góð ráð við úrlausn
allra mála á Alþingi og var ávallt til-
búinn til starfa. Málum fylgdi hann
eftir af mikilli rökvísi og þekkingu
sem enginn bar brigður á. Ég vil fyrir
hönd Framsóknarflokksins þakka
honum að leiðarlokum langt og óeig-
ingjamt starf. Ég og fjölskylda min
emm þakklát fyrir að hafa kynnst
honum og vottum aðstandendum
hans okkar dýpstu samúð.
Halldór Ásgrímsson.
Vertu sœll, þú vinur margra kœr.
Vel sé þér um aldir, nœr ogficer.
Guð þér launifyrir allt og allt.
Eilift dýrðar hnoss þú höndla skalt.
H.S.
Á gulnuðu blaði geymist þetta litla
erindi, hið áttunda og síðasta í útfar-
arminningu Þorsteins Þorsteinssonar,
yngra, foður Páls Þorsteinssonar,
ffænda okkar, sem við viljum tileinka
þessi orð nú er hann er kvaddur
hinstu kveðju.
Þótt Páll væri á áttugasta og fyrsta
aldursári, þá var hvorki að sjá né
finna að þar færi gamall maður, svo
kvikur sem hann var í hreyfingum og
hugur hans skýr. Ekki vitum við
heldur til að hann kenndi sér meins
og því kom andlát hans mjög á óvart,
en hann varð bráðkvaddur á heimili
sínu að kveldi 30. júlí s.l.
Páll, eða „frændi“ eins og við bróð-
urböm hans kölluðum hann einatt,
var fæddur á Hnappavöllum 22.
október 1909, sonur hjónanna Guð-
rúnar Þorláksdóttur og Þorsteins Þor-
steinssonar. Þau hjón höfðu þá hafið
búskap á fóðurleifð Þorsteins, í Vest-
ur-Hjáleigunni á Hnappavöllum,
ásamt bræðmm hans.
Stórum skugga brá á bemsku Páls,
er hann 8 ára að aldri missti foður
sinn, sem hann var mjög hændur að.
Hann ólst upp í skjóli góðrar móður á
fjölmennu menningarheimili, ásamt
yngri bróður sínum Gunnari, föður
okkar, sem lést af slysfömm 1962.
Þeir fengu gott atlæti á allan hátt,
nutu þess m.a. að á æskuheimilinu
var hluta hvers vetrar starffæktur
skóli, þvf einn föðurbræðra þeirra var
bamakennari. Sá var einnig bókbind-
ari og var bókband meðal þeirra
greina heimilisiðnaðar, sem stundað-
ar vom í Vestur- Hjáleigunni.
Árið 1933 er þeir bræður vom vaxn-
ir úr grasi fluttu þeir með móður sinni
úr Vestur- í Austur- Hjáleigu.
Á fyrstu áratugum aldarinnar var
það ekki sjálfgefið að ungt fólk færi