Tíminn - 09.08.1990, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 9. ágúst 1990
Tíminn 7
Friðrik Sophusson, alþingismaður:
Tíminn, jöfnunargjald
og „fleiri“
Leiöari Tímans hinn 31. júlí sl.
fjallar um svokallað jöínunargjald.
Það er gert með þeim hætti, að
fyllsta ástæða er til að rifja nokkur
atriði upp fyrir leiðarahöfundi og
þeim, sem kynnu að hafa lesið leið-
arann.
I upphafi forystugreinarinnar segir
orðrétt: „Morgunblaðið og Sjálf-
stæðisflokkurinn hafa krafist þess
að svokallað jöthunargjald á inn-
fluttar iðnaðarvörur verði fellt niður
þegar í stað og bera fyrir sig gamlar
yfirlýsingar iðnaðarráðherra og
fleiri þeirri kröfu til réttlætingar."
Staðreyndin er sú, að við setningu
laga um jöfnunargjald var gert ráð
fyrir niðurfellingu þegar virðis-
aukaskattur tæki gildi. I greinargerð
með frumvarpinu sagði m.a. orð-
rétt: „Leggja ber áherslu á að álagn-
ing þessa gjalds er tímabundin ráð-
stöfún þar sem við upptöku virðis-
aukaskatts félli gjaldið niður vegna
þess að uppsöfiiunaráhrifum yrði
þar með eytt.“
Alþingi íjallaði um málið, þegar
fjárlagafrumvarpió var til af-
greiðslu, og samþykkti tekjuáætlun,
sem var við það miðuð að inn-
heimta gjaldið til 1. júlí sl. Vilji Al-
þingis liggur þvi fyrir í málinu, þótt
ráðherrar vilji sem minnst af honum
vita.
Hverjir eru „fleiri“?
Það sem er hinsvegar skringilegast
við tilfærðan texta úr leiðaranum er
að vitnað er i „gamla yfirlýsingu
iðnaðarráðherra og fleiri“ (leturbr.
höf.). Af hveiju upplýsir ekki Tím-
inn hveijir þessir „fleiri" eru? Svar-
ið er einfalt. Þessir „fleiri" eru m.a.
Steingrimur Hermannsson forsætis-
ráðherra. í bréfi forsætisráðherra,
dagsettu 30. april 1989, til VSÍ og
Vinnumálasambands samvinnufé-
laga segir orðrétt: „Jöfnunargjald af
innfluttum vörum verður hækkað
tímabundið úr 3% í 5% og fellur
niður og gjaldhlutfallið hækkað í
samræmi við þessa yfirlýsingu.
Forsætisráðherra sveik hinsvegar
þetta loforð með dyggri aðstoð fjár-
málaráðherra. Og nú hafa ráðherr-
amir einnig hundsað vilja Alþingis
með því að fella gjaldið ekki niður á
miðju ári eins og Alþingi hafði
samþykkt í fjárlögum. í þessum
hógværu orðum „og flciri" er átt við
þennan þátt málsins. Venjulega hef-
ur Tíminn hvorki sparað pappír né
prentsvertu til að tíunda orð og at-
hafnir formanns Framsóknarflokks-
ins.
Afstaða aðila vinnu-
markaðarins
Leiðarahöfundur fjallar í leiðaran-
um um afstöðu atvinnurekenda og
efast um vilja þeirra til að fella
gjaldið niður. í júlíhefti fféttablaðs
VSI er gerð grein fyrir málinu orð-
rétt á þessa leið: „Launanefnd ASÍ
og VSI hafði ennfremur lagt til, að
jöfhunargjald á innfluttar iðnaðar-
vörur yrði lækkað úr 5% í 2,5%.
Verðlagsáhrif þessa yrði u.þ.b.
1/3%. I fjárlögum var reiknað með
að gjaldið skilaði 500 milljónum á
árinu, en þær tekjur náðust strax á
fyrri helmingi ársins. Áffamhald-
andi álagning gjaldsins er því í
reynd skattahækkun um sömu fjár-
hæð. Fyrir liggur að a.m.k. tveir
stjómarflokkanna vildu fara að
þessari tillögu, en fjármálaráðherra
hafði betur, svo ekki kemur til
lækkunar gjaldsins að sinni og það
þrátt fyrir yfirlýsingar ríkisstjómar
um óbreytta skattheimtu og fyrir-
heit á árinu 1989 um niðurfellingu
gjaldsins við upptöku VSK. Skv.
samþykkt ríkisstjómar ffá sl.
þriðjudegi var málinu skotið á ffest
og mun um sinn velkjast í ágrein-
ingi milli fjögurra ráðherra í ríkis-
stjóminni.
Þessi afstaða veldur vonbrigðum,
því með henni er stefnt að meiri
skattheimtu en áður var við miðað.“
Ekki þarf að fara fleiri orðum um
afstöðu VSI til málsins.
Endurgreiðsla upp-
safnaðs söluskatts
I lok títtnefhds leiðara Tímans seg-
ir orðrétt: „Hitt er annars rétt að
þegar endurgreiðslu til útflutnings-
iðnaðar er lokið á þessum uppsafn-
aða söluskatti sem tilheyrir gömlu
skattkerfí, og eftir að virðisauka-
skatturinn er kominn til ffam-
kvæmda, þá em ekki lengur fyrir
hendi skilyrði til þess að innheimta
jöfnunargjaldið. Þegar svo er komið
verður tímabært að minna á afnám
gjaldsins, en fyrr ekki.“
Hér örlar á skilningi, þótt ekki nái
hann langt. Hinn 16. mars sl. lagði
iðnaðarráðherra ffam tillögu um að
endurgreiða uppsafhaðan söluskatt
síðasta árs, en hann mun vera um
190 milljónir króna. Enn hefur rik-
isstjómin ekki afgreitt málið. Árleg
endurgreiðsla uppsafnaðs sölu-
skatts hefur venjulega verið 40-
60% af innheimtu jöfhunargjalds
sama árs.
í eftirfarandi töflu ffá hagdeild
Forsætisráðherra sveik
hinsvegar þetta loforð
með dyggri aðstoð f]ár-
málaráðherra. Og nú
hafa ráðherramir einnig
hundsað vilja Alþingis
með því að fella gjaldið
ekki niður á miðju árí
eins og Alþingi hafði
samþykkt í Ijáríögum.
fjármálaráðuneytis má sjá hveijar
tekjur ríkissjóðs hafa verið af jöfh-
unargjaldi og hve mikið hefur verið
endurgreitt til iðnfyrirtækja.
Forsætisráðherra
gerður ómerkur orða
sinna
Að halda áfram að innheimta
gjaldið eftir 1. júlí er hrein og klár
skattahækkun, sem aflar ríkissjóði
tekna langt umffam þau útgjöld,
sem urðu til vegna bráðabirgðalag-
anna, sem sett vom í síðasta mán-
uði. Jöfnunargjaldið var sett á sín-
um tíma til að efla iðnþróun. Nú
hefur ríkisstjómin breytt því í al-
menna skattheimtu, þrátt fyrir lof-
orð forsætisráðherra um að leggja
það af. Forsætisráðherrann hefur
enn einu sinni verið gerður ómerkur
orða sinna. Og nú án þess að Tím-
inn hreyfi legg eða lið. Þvert á móti
er formaður Framsóknarflokksins
falinn í hugtakinu „fleiri" í forystu-
grein Tímans.
Tekjur af jöfnunargjaldi 1981-1989
Árið 1981 ...........................
Árið 1982 ...........................
Árið 1983 ............................... 110,4
Árið 1984 ............................... 142,6
Árið 1985 ............................... 217,9
Árið 1986 ............................... 282,7
Árið 1987 ............................... 403,9
Árið 1988 ............................... 513,4
Innheimtar Þaraf
tekjur endurgreitt
(m.kr.) (m.kr.)
37,8 20,9
66,6 37,8
110,4 57,1
142,6 79,4
217,9 113,1
282,7 169,9
403,9 263,2
513,4 225,5
Nú þegar hefur ríkissjóður inn-
heimt u.þ.b. 550 milljónir í jöfnun-
argjaldi án þess að endurgreiða eina
krónu. Þótt ríkisstjómin hætti inn-
heimtu gjaldsins nú þegar og
greiddi útflutningsiðnaði 190 millj-
ónimar fengi ríkissjóður í sinn hlut
hærra hlutfall en nokkm sinni fyrr.
Ég þakka Tímanum fyrir að birta
þetta greinarkom mitt svo skjótt,
þótt ég viti að mikið rúm þurfi til að
skýra út, réttlæta og klóra yfir klúð-
ur ríkisstjómarinnar í kjaramálun-
um.
Athugasemd við grein Friðriks Sophussonar
Enginn ágreiningur er milli Tímans og Friðriks um að jöfhunargjaldið sé
tímabundið. Hins vegar aðhyllist Tíminn svipaða skoðun og formaður Fél.
ísl. iðnrekenda, að þar sem jöfnunargjaldið tengist endurgreiðslu uppsafh-
aðs söluskatts, sé ekki ástæða til að gera mikið veður út af innheimtu þess
meðan endurgreiðslu skattsins er ólokið. Við emm að vinna okkur út úr
gamla söluskattskerfínu og að loknu því millibilsástandi sem er milli gam-
als kerfls og nýs, er réttmætt að minna rækilega á afnám jöfhunargjaldsins.
Um það fjallaði leiðari Tímans 31. f.m. og engu við það að bæta. Ritstj.
VIÐSKIPTALÍFIÐ
Bresk byggingarfélög
Elsta kunna breska byggingarfélag-
ið var stofnað í Birmingham 1775 og
síðan allmörg næsta aldarfjórðung-
inn, en flest þeirra með einungis fáum
félagsmönnum, oft tuttugu til þijátíu.
Að venju greiddu félagsmenn þeirra
nokkra upphæð í sjóð áður en þau
tóku að byggja yfir þá. Hlutkesti réð
oft úthlutun byggðra íbúða. Yfirleitt
hættu félögin störfum þegar þau
höfðu byggt yfir félagsmenn sína.
Á öndverðri 19. öld hófu byggingar-
félög að taka við innlögnum til ávöxt-
unar eingöngu og urðu þá öðmm
þræði eins konar sparisjóðir (eða veð-
bankar) en greiddu lítið eitt hærri
vexti. Um starfsemi byggingarfélaga
vom fyrst sett lög 1838 og vom þau
jafhffamt viðurkenning stjómvalda á
tilvist þeirra. Nokkur þeirra urðu var-
anleg byggingarfélög sem opin stóðu
nýjum félagsmönnum. Um miðja öld-
ina var þó fátítt að tala félagsmanna
þeirra væri umfram 200. Timarit um
starfsemi þeirra, Building Socities
Gazette, hóf göngu sína 1869 og það
ár vora samtök þeirra mynduð, Build-
in Societies Protection Association,
en að nokkm ti! andófs gegn álögðu
stimpilgjaldi.
Stjómskipuð nefnd fjallaði um
byggingarfélög 1870-71 (og önnur
„Friendly Societies"). Upp úr álits-
gerð nefndarinnar vora samin og
samþykkt 1874 ný lög um þau sem í
höfuðatriðum hafa gilt til þessa dags.
Að þeim var starfsemi byggingarfé-
laga einskorðuð við húsbyggingar og
eignarhald á landi þeirra vegna. Nær
tveim áratugum síðar, 1892, varð eitt
stærsta byggingarfélagið, Portsea Bu-
ilding Society, gjaldþrota og síðar á
því ári einnig hið stærsta þeirra, Li-
berator Building Society. Með laga-
breytingum 1894 vom ákvæði um
starfsemi þeirra þrengd (og síðari
veðréttur af tekinn), og þeim gert að
birta reglulega skýrslur um starfsemi
sína. Vom 1895 starfandi 3.642 bygg-
ingarfélög með 631.000 meðlimum
og námu samanlagðar eigur þeirra 45
milljónum punda. Sakir samfellinga
þeirra á milli fækkaði byggingarfé-
lögum síðan. Töldust þau 1.336 í árs-
lok 1918.
Á millistríðsárunum 1918-39 jukust
mjög umsvif byggingarfélaga, þótt
enn fækkaði þeim. Þau vom 980 í árs-
lok 1939. Hins vegar fjölgaði félags-
mönnum þeirra á þessum tveimur
áratugum úr 625.000 upp í liðlega
2.000.000 og lánþegum úr liðlega
500.000 í 1.500.000, jafhframt því að
eignir þeirra uxu úr 68 milljónum
punda uppi 773 milljónir punda.
Tvennt stuðlaði einkum að vexti
þeirra, lágir vextir og lögbinding
leigu sem dró úr byggingu leiguhús-
næðis. Jöfnum skrefum varð sam-
keppni þeirra á milli hörð, og ágrein-
ingur um starfsreglur olli því að tveir
hópar drógu sig út úr heildarsamtök-
um þeirra í nokkur ár. Aftur gengu
þau þó í heildarsamtökin eftir setn-
ingu nýrra laga um byggingarfélög
1939.
Meðan hraðast var unnið að upp-
byggingu eftir síðari heimsstyijöld-
ina, þ.e. ffá 1945 fram yfir miðjan
sjötta áratuginn, stóðu stjómvöld að
byggingu leiguhúsnæðis, svo umsvif
byggingarfélaga jukust ekki hratt. En
er á sjötta áratuginn leið færðist á ný í
vöxt að einstaklingar stæðu að bygg-
ingu eigin íbúðarhúsnæðis og leituðu
í því skyni fyrirgreiðslu byggingarfé-
laga. Samkvæmt lögum settum 1959
léði ríkissjóður byggingarfélögum
100 milljónir punda til að endurlána
kaupendum húsa, byggðra eftir 1919.
Á sjötta áratugnum varð allnokkur
umræða um lausafjárstöðu bygging-
arfélaga, en 1959 var þeim veittur
„tmstee status", þ.e. heimild til við-
töku innlagna (án skuldbindinga). Ári
síðar, 1960, var með lögum kveðið á
um hvemig byggingarfélög mættu
veija mótteknum innlögnumj Að
þeim var eftirlitsmanni byggin'garfé-
laga, skipuðum af ríkisstjóminni,
heimilað að takmarka rétt þeirfy til að
veita há lán sem og lán til fyiytækja
svo sem verktaka. Með lögum um
byggingarfélög, Building Sopieties
Act, 1962 vom fyrri lög um þau felld
saman í einn bálk.
Frá 1950 til 1980 týndu byggingar-
félög enn tölunni, þótt lánþegum
þeirra fjölgaði. í ársbyijun 1950 vom
þau 835 en 726 í árslok 1960 og 273 í
árslok 1980. Lánþegar þeirra vom 1,5
milljónir 1951 en nær 5,5 milljónir
1980. Vextir byggingarfélaga vora
1988 felldir undir verðlagsráð ríkis-
ins, Prices and Incomes Board.
Að lögunum ffá 1962 er tilgangur
byggingarfélaga að „safna (iðgjöld-
um) með áskriftum félagsmanna" í
samlag eða sjóð til útlána til félags-
manna, en sjóðir félagsins geta verið í
(„ffeehold" eða „leasehold") fast-
eignum. Frá 1981 hafa byggingarfé-
lög þurft að hafa 50.000 pund í stofn-
sjóði til að geta tekið til starfa. Til að
öðlast „tmstee status“, þ.e. eins konar
sparisjóðsréttindi, þarf lausafé bygg-
ingarfélaga að nema kringum 7,5% af
eignum þeirra (en andvirði eigna
þeirra ræður nokkra um þá hundraðs-
tölu). Innleggjendur í byggingarfélög
em meðlimir þeirra að lögum, þótt
margir þeirra geri ekki greinarmun á
þeim innlögnum sínum og öðmm í
banka eða sparisjóði.
Lánveitingar byggingarfélaga til
annarra en meðlima sinna til húsa-
kaupa em allþröngar skorður settar. Á
ári hverju mega aðeins 10% þeirra
fara til stórra lána eða lána til fyrir-
tækja. En kaup á skuldabréfum ríkis-
ins og öðmm „gulltryggðum" standa
þeim opin. Og þau geta veitt bönkum
skammtímalán eða lagt fé inn á reikn-
ing í þeim.
I samtökum byggingarfélaga, The
Building Societies Association, em
tvö af hverjum þremur þeirra og öll
hin stærstu. Aðildarfélög þess eiga
99% allra eigna byggingarfélaga.
Samtökin em aðildarfélögum sínum
til ráðgjafar og þeim til trausts og
halds. Frá 1939 hefur stjóm samtak-
anna sagt fyrir um vexti þá sem félög-
in setja upp, (að heita má). Mánaðar-
lega gefa samtökin úr fféttablað,
Building Societies News, og árs-
fjórðungslega tímarit, BSA Bulletin.
Starfsfólk í byggingarfélögum
stendur að Chartered Building Soci-
eties Institute, sem stofnuð var 1934.
Stofnunin sér um starfsmenntun þess
að nokkmm hluta og lítur eftir hags-
munum þess. Stígandi