Tíminn - 18.08.1990, Page 7

Laugardagur 18. ágúst 1990
Tíminn 7
matsreglur Amnesty um mann-
réttindamál og réttarstöðu pólit-
ískra fanga í fullu samræmi við
orð og anda mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu þjóðanna og
annarra alþjóðlegra samþykkta
um mannréttindamál og ákvæði
lýðræðislegra stjómskipunarlaga
um það efni.
Ástand mannréttinda
í skýrslu Amnesty kemur skýrt
ffam að í tvö hom skiptir um
mannréttindabrot og grimmdar-
lega stjómarhætti. Þess em fá
dæmi að stjóm samtakanna telji
sig þurfa að finna að gerðum rík-
isvalds í þróuðum lýðræðisrikj-
um hins vestræna heims. Sjaldan
em þær aðfinnslur stórvægilegar.
Nefna má að Amnesty gerir at-
hugasemdir út af ákvæðum í
finnskum lögum um herskyldu,
þar sem finnskum ríkisborgurum
er að vísu heimilt að neita að
gegna herskyldu en verða í stað-
inn að inna af hendi þegnskyldu-
vinnu en helmingi lengri tíma en
herskyldan er. Fáeinir finnskir
karlar hafa mótmælt þessu
ákvæði um lengri skyldutíma í
annarri þegnskyldu en herþjón-
ustu og hafa neitað að inna hana
af hendi. Fyrir það hafa þeir mátt
þola fangelsisvist. Amnesty held-
ur því ffam að ákvæði um lengri
skylduþjónustu þeirra sem ekki
vilja gegna herþjónustu séu
íþyngjandi og hafí yfir sér refs-
ingarsvip. Megi því líta á þá, sem
ekki vilja lúta þessum lögum og
dæmdir hafa verið til refsivistar,
sem samviskufanga. Svíar kom-
ast á blað hjá Amnesty fyrir að
hafa sett sjö Kúrda í eins konar
stofufangelsi vegna gruns um að
þeir væru hryðjuverkamenn. Það
kemur reyndar í ljós að sænska
stjómin hélt á hinn bóginn hlífi-
skildi yfir þessum mönnum með
því að vísa þeim ekki úr landi til
Tyrklands, því þar biðu þeirra of-
sóknir. Fundið er að aðbúnaði
hryðjuverkafólks i Vestur-Þýska-
landi sem talið er vera í óeðlilegri
einangmn, sem stjómvöld reynd-
ar telja óréttmætar ásakanir og
verður ekki séð að aðfinnslum
gegn vestur- þýskum stjómvöld-
um sé haldið mjög til streitu. I
Bretlandi gerðist það að fjórir
fangar er setið höfðu í fangelsi
síðan 1975, dæmdir fyrir morð
með sprengjuárás, hefðu fengið
mál sitt endumpptekið og verið
látnir lausir þar sem sannað þótti
að lögreglumenn hefðu borið
ljúgvitni gegn þeim um sekt
þeirra. Flest mál af þessu tagi
snerta hryðjuverk írska lýðveld-
ishersins svokallaða (IRA).
Bresk stjómvöld taka hart á slík-
um glæpum og er það vorkunnar-
mál. Hins vegar segir í skýrslu
Amnesty að dómstóll hafi fjallað
um mál fólks ffá Sri Lanka sem
leitað hafði hælis sem pólitískir
flóttamenn, en verið sent heim
gegn vilja sínum. Dómur féll
þannig að Bretum væri skylt að
veita þeim hælisvist og mættu
þeir snúa til Bretlands aftur.
Lýðræði og harðstjóm
Ef mannréttindabrot mega telj-
ast fá og tiltölulega lítilvæg í lýð-
ræðislöndum, verður annað uppi
á teningnum, þegar horft er til
ástands í þessum efhum í öðmm
heimshlutum, þar sem flest skort-
ir á að mannréttindi, lýðræðisleg-
ir stjómarhættir og mannúðlegt
réttarfar ríki. Um þessi riki á það
við sem segir i inngangskafla
Amnestyskýrslunnar að þúsundir
manna séu fangelsaðir, sæti mis-
þyrmingum og dauða af hálfu
stjómvalda, sem með tillitslausri
harðneskju berja niður þjóðemis-
hreyfingar eða réttindakröfur
minnihlutahópa. Það kemur einn-
ig í ljós að þjóðemisdeilur og
átök um þjóðtungur og þjóð-
menningu em algengasta orsök
ófriðarástands, mannréttinda-
brota og misþyrminga á fólki,
þótt samfara því séu efhahagsleg-
ar ástæður og stéttamunur, mis-
munur auðs og fátæktar, sem
aldagamlar erfðavenjur ráða auk
þess miklu um.
I Amnestyskýrslunni segir að
samtökin geri sér grein fyrir að
þessi pólitíska, félags- og efha-
hagslega flækja ögri rikisstjóm-
um og víða séu það samtök utan
ríkisvaldsins sem ffemji stærstu
mannréttindabrotin. Það kemur
líka ffam að þjóðemisdeilur eiga
oft rætur i landa- og landamæra-
skipan ffá nýlendutímum sem
ekki tók tillit til þjóðemis og
þjóðmenningar, heldur lá þvert í
gegnum þjóðlönd og klauf þjóðir
og ættflokka á óeðlilegan og
ómannúðlegan hátt.
En það má líka ráða af þessari
skýrslu að þjóðmenningarátök og
ættflokkastríð, sem svo oft em
tilefhi miskunnarleysis og
ómannúðlegra stjómarhátta, em
heimatilbúinn vandi og verður
ekki endalaust skrifaður á reikn-
ing nýlenduherra eða heims-
valdastefhu. Svo augljóst sem
það er að fyrir hendi em andstæð-
ur velsældarríkja „Norðursins"
og fátæktarheims „Suðursins“,
andstæður sem framtíðin mun
vafalaust glíma við af meiri al-
vöm en nú á sér stað, verða menn
einnig af raunsæi að horfast í
augu við heimagerðar og land-
lægar innri andstæður þróunar-
landanna, þriðja heimsins, eða
hvað menn vilja kalla álfur og
heimshluta utan Evrópu og evr-
ópskrar menningar. Skýrsla Am-
nesty er til vitnis um það, að
þjóðfélagsgerð, menning og
menntunarstig í þriðja heiminum
er svo sérstakrar gerðar og svo
gjörólíkt sem er í þróuðum lýð-
ræðislöndum, að fýrirætlanir um
að yfirfæra evrópska stjómskipan
á aðstæður þessara þjóða eða fyr-
irskipa þeim að meðtaka jafhrétt-
is- og réttarfarshugmyndir evr-
ópskrar menningar virðist dæmt
til að mistakast. Því fer fjarri að
til sé einfold lausn á þeim vanda
sem mannúðarsamtök á borð við
Amnesty Intemational vekja
máls á og beina ljósum að.
Þrátt fyrir virðingarverða starf-
semi Sameinuðu þjóðanna í hálf-
an fimmta áratug og viðleitni
þeirra til þess að setja mannkyn-
inu mannúðlegar samskiptareglur
yfir höf og álfur, er heimurinn
víðs flarri því marki að hafa slétt-
að út þann ógnarmun sem er á
menningargerð og menntunar-
stigi, þjóðfélagsgerð og þekking-
arstigi, svo að gera megi þjóðum
heims fært að talast við á sama
hugsunar- og hagsmunagrund-
velli.
Sameinuðu þjóðimar
Lestur skýrslu Amnestysamtak-
anna minnir á þá staðreynd að
Sameinuðu þjóðimar eru ekki
samtök lýðræðisþjóða, ekki sam-
tök ríkja sem fordæma einræði,
einsflokksstjómir, kynþáttakúgun,
mannréttindabrot og ómannúð-
legtréttarfar og dómskerfi. Sam-
einuðu þjóðimar em hins vegar
sjálft ríkjasafh heimsins fremur en
þjóða saman komið á einn stað.
Fæst þeirra ríkja sem aðild eiga að
Sameinuðu þjóðunum fullnægja
þeim kröftun sem á hátíðastund-
um em taldar bera uppi hugsjón
samtakanna. Lýðræðislegt stjóm-
arfar er miklu fágætara í heimin-
um en ætla mætti af fjölda aðildar-
ríkja Sameinuðu þjóðanna og
samanburði á því og efni og orð-
um stofhskrár samtakanna og
ákvæðum mannréttindasáttmál-
ans. Aðild að Sameinuðu þjóðun-
um er ekki bundin því að þátttöku-
landið sé lýðræðisríki í réttarskiln-
ingi Evrópumenningar. Þetta er
ekki sagt til þess að hefjast skuli
handa um að hreinsa samtök Sam-
einuðu þjóðanna af aðild hinna
„óverðugu“. Hins vegar ættu
kynnin af Sameinuðu þjóðunum
að opna augu manna fyrir þeim
ógnarmun sem er á þjóðum heims
og þjóðmenningu, að andstæður
og árekstratilefhi felast ekki í því
að sjá heiminn sem þverskomar
blakkir sem kenndar em við höf-
uðáttir á landabréfi, Austur-Vest-
ur, Norður-Suður, heldur á hvert
heimssvæði, hver heimsálfa, við
sinn innri vanda að striða sem
finna verður „heimagerða" lausn á
af því að vandinn er heimamál.