Tíminn - 18.08.1990, Page 9

Tíminn 17
Laugardagur 18. ágúst 1990
Eggert Lárusson, formaður HÍK, segir að ríkisvaldið hafi rofið
friðarsamning og því muni stríðið halda áfram:
Við erum í stríði
Kennarar í Hinu íslenska kennarafélagi hafa verið á stöðugum
fundum alla vikuna og rætt um kjaramál sín. Fram hefur komið
að óánægja í þeirra hópi er mikil. Nýsett bráðabirgðalög hafa
virkað eins og olía á eld og margir óttast nú að skólastarf í fram-
haldsskólum verði fýrir truflunum í vetur, en ófriður hefur ríkt þar
með hléum síðustu árín. Eggert Lárusson er formaður HÍK.
Hann ræðir í dag við Tímann um kjarabaráttu kennara í fortíð og
framtíð.
í viðtali sem haft var við þig í sjónvarpi eft-
ir fiind fiilltrúaráðs HÍK í vikunni talaðir þú
um að kennarar myndu í framtíðinni fara
mjög bókstaflega að lögum um opinbera
starfsmenn. Þú talaðir m.a. um að kennurum
bæri að vera kurteisir. Hvað áttirðu við?
„Ég hef ekki séð þetta sjónvarpsviðtal, en
heyrt af þvi og skilst að það hafi verið klippt
til og aflagað. 1 lögum um opinbera starfs-
menn segir að ríkisstarfsmenn skuli gæta
kurteisi, lipurðar og réttsýni í starfi sínu. Það
er fjölmargt annað i þessum lögum sem við
erum að skoða. Okkur er núna gert að sæta
Iögum sem taka af okkur mannréttindi. Sá
sem setur þessi lög ætlast til að við förum eft-
ir þeim. Hann lækkar kaupið um næstu mán-
aðamót með lögunum og tekur af okkur
samnings- og verkfallsrétt í leiðinni."
Ef kennarar fara mjög bókstaflega að lögum
í starfi slnu, getur það ekki þýtt tafir á skóla-
starfi? Þá á ég við að skólastarf verði ekki
með þeim hætti sem það hefur verið.
„Það getur vel farið svo ef menn fara þá leið.
Ég verð þó að taka skýrt ffam að leiðir til að-
gerða eru til umræðu í félaginu. Við höfum
verið að halda fundi og þar eru að koma fram
ýmsar hugmyndir sem nú eru í athugun. Það
liggur fyrir að aðstæður í skólum eru mis-
munandi og þess vegna liggja aðgerðir mis-
vel við eftir því hver vinnustaðurinn er.
Erum í stríöi til aö berj-
ast fyrir mannréttindum
Það má spyija, hvers vegna aðgerðir? Af
hveiju em kennarar í HÍK alltaf með þessi
læti? Af hveiju er ekki vinnufriður i skólun-
um nema annað hvert ár og þess á milli stirt
andrúmsloft? Ástæðan er sú að á undanföm-
um tveimur til þremur áratugum hafa kjör
kennara lækkað mjög mikið. Þetta hefur ann-
ars vegar verið gert með hinum ýmsu kjara-
dómum og hins vegar með beinum lagasetn-
ingum. Það virðast vera einhveijir aðilar í
þjóðfélaginu sem sjá sér hag í því að kennar-
ar i þessu landi séu á sem lægstu kaupi. Eftir
að við fengum samningsrétt 1987 hafa verið
gerðir tveir kjarasamningar og báðir hafa
endað með lagasetningu. Þetta á ekki ein-
göngu við um kennara heldur á einnig við um
þann hóp manna sem er í BHMR. Þessi hóp-
ur telur sig nú vera að beijast fyrir lífi sínu
sem aðili í þessu þjóðfélagi. Þegar menn eru
að beijast fyrir mannréttindum sinum þá get-
ur ýmislegt gerst. Það getur komið til að-
gerða sem bitna á þeim sem síst skyldi. Hvað
svo sem verður gert verður reynt að afstýra
því að nemendur skólanna verði fyrir skakka-
föllum."
Þú talar um að þið séuð að beijast fyrir lífi
ykkar. Lita kennarar svo á að þeir séu í stríði?
„Það er ekki vitlaus samliking vegna þess að
í fyrra gerðum við kjarasamning eftir langt
sex vikna verkfall. Sá samningur var gerður
eftir strið sem haföi staðið í mörg ár. Við
gerðum friðarsamning til fimm ára. Þessi
griðasamningur var svikinn i sumar, en sem
betur fer haföi okkur tekist að búa svo um
hnútana að það var ekki hægt að svíkja hann.
Félagsdómur dæmdi okkur í hag eins og allir
þekkja. Samningurinn var þá tekinn af með
lögum. Ef friðarsamningur er tekinn af með
ofbeldisaðgerðum eins og gert var í okkar til-
felli, þá get ég ekki betur séð en að ffiðnum
hafi verið sagt upp líka. Menn sögðu hér á
Alþingi í árdaga á Islandi að ef við slítum í
sundur lögin þá slítum við í sundur ffiðinn.
Ég held að þessi griðrof minni svolítið á
þessa tíma.“
Óvíst hvaöa vopn
veröa notuð
Nú heldur stríðið áffam. Hvaða aðferðum
komið þið til með að beita?
„Það er ekki skynsamlegt þegar maður er I
striði að sýna stríðandi aðila öll vopnin sem
maður er með eða hvemig eða hvenær maður
ætlar að beita þeim. Þetta verður timinn að
leiða í ljós.“
Verður af hálfii félagsins gripið til skipu-
lagðra aðgerða eða verða einstakir félags-
menn látnir um að hafa ffumkvæðið?
„Við fömm ekki í neinar aðgerðir sem við
fáum ekki hljómgrunn fyrir hjá okkar félags-
mönnum. Það er einnig ljóst að stjóm félags-
ins mun einungis standa fyrir löglegum að-
gerðum. Það er líka ljóst að reiði manna er
svo mikil að þeir munu taka málin í sínar
hendur. Við munum ekki skipta okkur að því
enda getum við það ekki.“
Sýnist þér, ef þú lítur til framtíðarinnar, að
það verði óffiður í skólunum næstu árin?
, Já, ef svo heldur áfram þá verður óffiður,
nema að það komi til að þeir, sem verst líður
í þessu máli, verði einfaldlega famir úr skóla-
kerfinu. Ég get ekki séð að ef það gerist komi
aðrir í þeirra stað. En stjómvöld hafa tekið þá
ákvörðun að lýsa stríði á hendur okkur með
því að afnema ffiðarsamninginn og verða þá
að taka afleiðingunum af því.“
Nú hafa þessi lög verið sett og þið lýst yfir
efasemdum ykkar um að stjómvöld hafi
heimild til að setja þau. Væri ekki eðlilegri
málsmeðferð af ykkar hálfu að bíða eftir
dómi i málinu?
„Það verður ömgglega farið í málssókn af
hálfu heildarsamtakanna. Dómskerfið í land-
inu er seinvirkt og það mun taka upp undir
tvö ár að fá niðurstöðu í því. í dag hafa menn
ekki þolinmæði til að bíða til eilíföar eftir
réttlætinu. Auk þess að þá verður komin allt
önnur rikisstjóm og allt aðrar aðstæður og
við sitjum uppi með tapaðan kjarasamning.“
Þú sagðir að laun kennara heföu lækkað
mikið síðustu áratugina. Ertu þá ekki að miða
við aðrar starfsstéttir? Hafa ekki einfaldlega
aðrar starfsstéttir náð betri árangri í kjarabar-
áttunni?
Höföum svipuð laun
og alþingismenn
„Við höfiim dregist aftur úr af einhveijum
orsökum. Lengst af þeim tíma höfðum við
ekki samningsrétt. Kjaramál okkar vom af-
greidd fyrir kjaradómi. Sem dæmi um hvað
við höfiun dregist affur úr má nefna að það er
ekki nema svona tveir til þrír áratugir síðan
laun alþingismanna vom miðuð við laun
menntaskólakennara. Ekki veit ég hvað
margir vildu fara í ffamboð til Alþingis til að
fá 70-80 þúsund krónur í laun á mánuði. Al-
þingismenn hafa séð um sig í þessum málum
og skilið okkur eftir.“
Hver em laun kennara I dag?
„Byijunarlaun kennara sem em að útskrifast
úr Kennaraháskóla íslands eftir þriggja ára
háskólanám em 62 þúsund kr. og hann kemst
hæst eftir 17 ára starfsaidur í 76 þúsund kr.
Hjá framhaldsskólakennuram er þetta heldur
skárra enda em þeir yfirleitt með lengri
menntun að baki. Þar em byijunarlaunin
u.þ.b. 66 þúsund kr. og menn komast þar
hæst í 81 þúsund kr. Þessar tölur verður að
skoða f ljósi kjarakönnunar sem núna er í
gangi. Fyrstu tölur úr þeirri könnun sýna að
meðallaun háskólamanna á almennum mark-
aði em 174 þúsund krónur. Þessi mismunur
kemur okkur ekki á óvart. Við höfum vitað
um þetta. Margir góðir kennarar hafa yfirgef-
ið kennarastéttina á undanfömum ámm og
hafa sagt starfsfélögum sínum frá því á hvaða
kjör þeir em komnir um leið og þeir kveðja
þá.“
En geta kennarar borið kjör sín saman við
almenna markaðinn? Nær allir kennarar í
landinu vinna hjá ríkinu.
„Það má minna á ökukennara. Launaliður-
inn í þeirra útseldu dagvinnu er rúmlega 1000
kr. á tímann. Menntunarkröfur til þeirra em
smávægilegar miðað við menntunarkröfur
kennara. Ef haldið verður áfram með þennan
kjarasamanburð átti að finna út sambærileg
störf hjá ríkinu og hinum almenna markaði
eða jafna mun manna með sambærilega
menntun.“
Eiga launakjör kennara í dag sér ekki ýmsar
skýringar? Á síðustu áram hefur kennurum
flölgað mikið sem hlýtur að hafa einhver
áhrif á launin. Talað hefur verið um að í stétt-
um þar sem konum hefur fjölgað lækki laun-
in.
„Jú, það heyrist oft að stéttir sem verða að
kvennastéttum dragist aftur úr í launum. Ég
hef hins vegar aldrei fengið skýringar á því
hvemig það á að gerast og sé það ekki. Innan
okkar félags em karlar enn í meirihluta og
mér sýnist að mínir herskáustu félagsmenn
séu konur.“
Kjarasamningur ykkar endaði eins og hann
endaði vegna þjóðarsáttarinnar svokölluðu.
Finnst ykkur að þjóðarsáttin komi ykkur ekk-
ert við?
„Ég spyr á móti, ef við í BHMR geram einn
góðan veðurdag kjarasamning og köllum
hann þjóðarsátt og fáum hina og þessa aðila í
þjóðfélaginu til að lýsa yfir einhveijum fögr-
um markmiðum, myndi ASÍ skrifa undir
þessa þjóðarsátt sem við heföum búið til
handa þeim? Myndi BSRB skrifa undir slika
þjóðarsátt? Myndu önnur stéttarfélög líða
það að samningsrétturinn væri þannig tekinn
af þeim? Það væri mjög fróðlegt að fá svör
frá þessum aðilum við svona spumingum."
Er þetta ekki eitthvað sem verkalýðshreyf-
ingar og forystumenn í stéttarfélögum verða
að ræða f sínum hópi?
„Mér finnst að lög og réttur í þessu landi
eigi að fá að standa. Menn hafi ennþá rétt
samkvæmt stjómarskránni til að velja sér fé-
lag. Stéttarfélög hafa rétt til að semja um
verð á þeirri vinnu sem félagsmenn inna af
hendi. Éf við viljum ekki lifa hér í réttarríki
er best að það komi skýrt ffam og við breyt-
um þá stjómarskránni líka og tökum samn-
ingsrétt af öllum nema þeim sem til þess
þykjast vera best hæfir að fara með þennan
rétt.“
ASÍ hótaöi óðaverðbólgu
í samvinnu við VSÍ
Ef kennarar reyna að líta á þetta mál frá
sjónarhóli ríkisstjómarinnar, getið þið þá
ekki skilið hvað henni gekk til með lagasetn-
ingunni? Varð ríkisstjómin ekki að taka tillit
til fleiri þátta en hagsmuna BHMR?
„Ég ætla ekki að fara að segja ríkisstjóminni
hvemig hún á að haga sér. Ég get aðeins sagt
henni hvemig hún á að haga sér gagnvart
okkur. Mér finnst merkiiegt að í öllu þessu
tali um lagasetningu datt engum I hug að
setja lög á ASI sem var að hóta því að setja af
stað óðaverðbólgu í samvinnu við atvinnu-
rekendur.
Það má líka minna á að við óskuðum ítrek-
að eftir viðræðum við fjármálaráðherra um
framkvæmd samningsins þannig að hægt
væri að uppfylla margffæga setningu úr 1. gr.
samningsins þar sem talað er um að standa
skuli að launakerfisbreytingum með þeim
hætti að ekki valdi röskun á hinu almenna
launakerfi. Það var aldrei minnsti vilji til að
ræða þetta mál. Við bentum á fjölmargar
leiðir sem reyna mætti til þess að koma þess-
um breytingum þannig fyrir að ekki ylli rösk-
un. Við fengum ekki einu sinni að ræða þær.
Það er svo að sjá sem að sá sem skrifaði und-
ir samninginn hafi verið ákveðinn í þvf að
svíkja hann um leið og undirskriftarblekið
haföi þomað á samningnum.“
Heföuð þið ekki átt að ræða um þetta atriði
við ASÍ og BSRB?
„í janúar síðastliðnum gekk forysta BHMR
á fiind ASÍ og erindið var að spyija hvort ASÍ
væri að krefjast lagasetningar á BHMR, en
um það vom þá háværar raddir. Svarið sem
við fengum var að þeir heföu að vfsu ekki
beðið um þetta, en báðu okkur um að taka
kjarasamninginn okkar allan til endurskoð-
unar og semja bara um það sem þeir vom að
semja um. Þeir báðu okkur sem sagt að svfkja
okkar félagsmenn sem höföu staðið í sex
vikna baráttu til að ná ffam samningum. Mér
fannst þetta þá svo ósvífin hugmynd að þeirra
vegna höfum við ekki látið þetta fara mjög
hátt. Það kom aldrei til greina að við gerðum
þetta.“
Getum ekki treyst
ríkisvaldinu
Kjarasamningur sem nú hefur verið felldur
úr gildi náðist eftir sex vikna verkfall. Árang-
urinn af því verkfalli liggur nú fyrir. Munið
þið ekki hugsa ykkur vel um áður en þið
leggið út í annað eins verkfall?
„Menn munu ömgglega hugsa sig um áður
en þeir gera samninga við rikið af nokkra
tagi. Við í HÍK emm að velta þvi fyrir okkur
núna hvort við getum gert samning við rfkið
um lóð undir hús sem þeir gáfu okkur fyrir
einu og hálfu ári en við emm ekki búnir að fá
f hendumar ennþá. Einhverra hluta vegna
gengur óskaplega illa fyrir ríkið að losa sig
við þessa gjöf. Þegar þeir era tilbúnir til þess
að bjóða okkur samning um lóðarleigu þurf-
um við að taka ákvörðun um hvort við getum
treyst undirskrift þeirra, hvort það sé nokkm
treystandi við samninga við þessa menn. Það
er alveg ljóst að menn vora mjög tortryggnir
f garð þessa viðsemjanda í verkfallinu f fyrra
um að það væri ekki hægt að gera við hann
samning um eitt eða neitt. Sú tortryggni hef-
ur ekki minnkað við þessa siðustu atburði.“
Eigið þið nokkurra annarra kosta völ þar
sem þið vinnið hjá þessum viðsemjanda, en
hafa við hann samskipti?
„Einhver samskipti verðum við að eiga við
hann. Menn hafa verið að tala um að ekki sé
hægt að gera samning við þennan aðila nema
hann leggi ffam veð á móti, t.d. fasteigna-
veð. Að sjálfsögðu verður að vera gott and-
rúmsloft milli stjómvalda og starfsmanna
ríkisins. Annað er ekki hægt. Það er mjög
slæmt það ástand sem verið hefiir í skólum,
þar sem kennarar hafa verið í strfði við
stjómvöld. Stjómvöld hafa verið ae siga á
kennara reiðum almenningi og nemendum,
beinlínis til þess að reyna að græða atkvæði.
Maður heyrir þetta á menntamálaráðherra,
sem er þegar byrjaður að siga á okkur reið-
um almenningi og nemendum. Hann telur
sig vafalaust vera að græða á því einhver at-
kvæði. Það er eiginlega óþolandi hvemig
menntamálaráðherrar hafa verið f áraraðir.
Þeir hafa aldrei staðið upp til að veija sína
starfsmenn heldur gengið fram fyrir skjöldu
hvað eftir annað til að draga þá niður í svað-
ið.
Þetta andrúmsloft í skólunum og mörgum
öðmm vinnustöðum hjá ríkinu hefur ekki
virkað hvetjandi á þá starfsmenn sem þar em.
Reyndar er furðulegt hvað menn hafa haldið
uppi góðu starfi þrátt fyrir þetta. Væra þessi
samskipti i lagi sér maður i hillingum hvem-
ig allt þetta góða starfsfólk sem í skólunum er
gæti nýst þeim miklu betur.“
Egill Ólafsson