Tíminn - 18.08.1990, Blaðsíða 1

r-r i.« iY r
Fyrir næstu jól verður gefið út svokallað
vœttatal á vegum Máls og menningar.
Það er þjóðháttafrœðingurinn Arni Björnsson
sem hefur haft veg og vanda af efnisöfun
og vinnslu verksins. Gerð er stutt grein fyrir
hverri vœtt i stafrófsröð og vísað til þeirra
heimilda þar sem nánari vitneskju er að finna.
Leitað hefur verið fanga í öllum helstu
þjóðsagnasöfnum og fornsögum Islendinga.
En leitin stendur ennþá yfir og er megináherslan
þessa dagana lögð á að finna þær vættir
sem hvergi hefur verið getið á prenti og eru allir
sem vettlingi geta valdið hvattir til skrifa bréf
og senda Máli og menningu, þekki þeir til vœtta
sem ekki eru þjóðkunnar. Þegar hafa til dæmis
fundist nöfn nokkurra jólasveina og fleiri sem
ekki er vitað til að hafi verið skrifað um áður.
Ami varð góðfuslega við þeirri mála-
leitan helgarblaðsins að leyfa birtingu
á brotum úr hluta handrits. Þar að auki
fylgja sýnishom mynda af nafnkunn-
um bústöðum nokkurra vætta sem
koma til með að prýða bókina. En það
er Þórarinn Óskar Þórarinsson sem tók
myndimar.
Til að gefa lesendum sem gleggsta
mynd af bókinni sem um ræðir völd-
um við nokkra bókstafi af handahófi.
Vitaskuld er hér ekki um að ræða tæm-
andi yfirlit þess er stendur undir hvetj-
um staf en tala vættanna mun skipta
mörgum hundruðum.
Álfkonan góða
Uppsetning bókarinnar verður svipuð
og annarra uppflettirita. Er nöfnum
vætta raðað eftir staffófsröð og fylgja
nafninu í flestum tilfellum nokkrar
frekari upplýsingar er lúta að því
markverðasta af einkennum og afreks-
verkum viðkomandi. Jafhffamt er
heimkynnum vættanna gerð sjcil og
einstaka sinnum afkomendum. I sum-
um tilfellum er greint ffá hveijir hafi
vakið upp, ef um drauga er að ræða. I
öðrum tilfellum hvem vætturin hafi
ásótt eða aðstoðað ef svo bar undir og
öðm því sem teljast má til sérkenna,
hvort sem það tengist hlutverki vættar,
ömefhum eða öðra. Undir nafhinu
Ásdís er til dæmis að finna svohljóð-
andi lýsingu: ,Ásdís var huldukona í
Ásfelli sem skilur á milli Kjaransvfkur
og Hlöðuvíkur á Homströndum. Hún
átti sjö sonu og sjö dætur. Meðal
mennskra nábúa gekk hún undir nafn-
inu „álfkonan góða“ fyrir líknsemi og
hjálpfysi. Hún hjálpaði fátækum kon-
um í bamsnauð og diýgði matarforða
þeirra, stuðlaði að selveiði og hval-
reka. Tvö mennsk böm tók Ásdís til
fósturs. Þau urðu einungis sýnileg
mönnum einu sinni á ári, á Jónsmessu.
Bæði giftust bömum hennar í Álfs-
felli.“ Á eftir þessum pistli stendur:
„Homstrendingabók, 467-471“, sem
gefur til kynna hvar leita megi ffekari
upplýsinga um „álfkonuna góðu“.
„Ásdraugur: Eitt nafn Gerðis-Móra
(SSIL, 422).“
Ofangreind setning gefur í vættatal-
inu stutt og laggott til kyrma að vilji
menn ffæðast meira um Ásdrauginn
verði þeir að leita undir nafni Gerðis-
Móra. Eða þá að snúa sér beint til SS.
I heimildaskrá aftast er gefið að SS
standi fýrir íslenskar þjóðsögur og
sagnir I-IX, safhað af Sigfusi Sigfus-
syni, Reykjavík. 1982-89.
Bókin um vættimar er því jöfnum
höndum uppflettirit til að ffæðast um
þá yfimáttúralegu sjálfa sem og
greinagott yfirlit um þær íslensku
þjóðsagnabækur sem geftiar hafa verið
út.
Næstur á lista er fommaðurinn Ás-
geir í Ásgeirshaugi f Merkislandi á
Jökuldal. „Sigfus prestur Finnsson í
Hoffeigi vildi leyfa manni að byggja
þar nærri snemma á 19. öld. Birtist As-