Tíminn - 22.08.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 22. ágúst 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR

Halldór Kristjánsson:
Starfsmat og launadeilur
Þeim sem álengdar standa og horfa á launadeilur og stétta-
átök hér á landi mun mörgum vaxa í augum sá kostnaður sem
fýlgir þeirrí baráttu. Þegar verkföll standa fylgir þeim oft meirí
eða minni skaði fýrír þjóðina í heild og búskap hennar. Þarf
ekki að eyða mörgum orðum til að rökstyðja það, enda al-
kunnugt að í slíku stríði hefur sá sterkasta stöðu sem mesta
bölvun getur gert
Draumur um réttlæti
Hermann Jónasson sagði eitt sinn
í þingræðu:
„Eina ráðið til þess að friða þjóð-
félagið, tryggja lýðræði og afstýra
einræði, sem mundi koma eftir al-
gera upplausn, er að hinn lýðræðis-
sinnaði verkalýður verði nægilega
sterkur, nægilega heiðarlegur við
sjálfan sig og lýðræðið, nægilega
djarfur til að taka á sig fulla ábyrgð.
Þetta verður að gerast með þeim
hætti að verkafólk noti félagssam-
tök sín líkt og íslenskir bændur til
þess að fá í sína umsjón eða stjóm
öll þau fyrirtæki og stofnanir sem
beint eða óbeint geta að öðrum
kosti haft tækifæri til að taka rang-
lega hluta af réttu kaupi hins vinn-
andi fólks. Ef fulltrúar og umboðs-
menn verkafólksins fengju þannig
vald til að fylgjast með og stjóma
frá því að fyrsta handtak við fram-
leiðslu vömnnar hefst og þangað til
síðasta eyri andvirðis hennar er
skilað í lófa verkamannsins, sjó-
mannsins, iðnaðarmannsins o.s.ffv.
og gætu því sannað sérhverjum
manni að hann fengi sitt þá á að
vera hægt að halda hér uppi heil-
brigðu iýðræði er tryggi þá velmeg-
un sem landið getur veitt bömum
sínum.“
Á þeim 40 ámm sem liðin em síð-
an þetta var mælt hefur margt á
dagana drifíð. Þó að margt hafi
breyst má þó segja að samtök laun-
þega hafi þokast í átt til þessa skiln-
ings og á því byggist sú þjóðarsátt
sem um er rætt, en á gmndvelli
hennar hefur þungum byrðum verið
létt af skuldugu fólki síðustu mán-
uði, hvemig sem til tekst um fram-
haldið.
Fjölmenn launþegasamtök hafa nú
samráð við ríkisstjóm um það að
vemda kaupmátt Iauna. Það sam-
starf er þó misjafnlega metið.
Trúin á taxtana
Hér skal ekki mikið rætt um deilur
BHMR við ríkisvaldið. En þegar
talsmaður þeirra ræðir um málin
ffammi fyrir alþjóð og honum er
bent á að launahækkun sú sem hann
berst fyrir kalli á auknar kröfur ann-
arra launþega svarar hann því til að
það sé þá kominn tími til að vekja
forystulið þeirra.
Þetta er erfitt að skilja öðmvísi en
svo að maðurinn haldi að hækkaður
taxti hljóti að vera raunveruleg
kjarabót. Fimmtíu ára reynsla þess-
arar þjóðar ætti þó að duga til að
sanna mönnum að svo er ekki. Það
hefúr ekki dugað Páli Halldórssyni.
. Hann þarf víst fleiri verðbólgu-
samninga til að læra af.
Svo lesum við í Morgunblaðinu að
það komi ekki öðmm við hvaða
kaupsamningar séu gerðir við ein-
staka starfshópa. Það sé þeirra
einkamál sem samninginn gera.
Slíkum er ekki ljóst að kjarasamn-
ingar geti haft áhrif sem fordæmi
svo að aðrir hópar beri sig saman
við þá sem meira hafa fengið.
Dómur á
röngum forsendum
í samningnum við BHMR standa
þessi orð:
„Standa skal að umræddum breyt-
ingum með þeim hætti að ekki valdi
röskun á hinu almenna launakerfi í
landinu."
Samkvæmt þessu taldi ríkisstjóm-
in ekki tímabært að kauphækkunin
kæmi.
Þetta er erfitt að skilja
öðruvísi en svo að
maðurinn haldi að
hækkaður taxti hljóti
að vera raunveruleg
kjarabót. Fimmtíu ára
reynsla þessarar þjóðar
ætti þó að duga til að
sanna mönnum að
svo er ekki. Það hefur
ekki dugað Páli
Halldórssyni. Hann
þarf víst fleiri
verðbólgusamninga
til að læra af.
Félagsdómur taldi að hér kæmi til
álita hvort „unnt sé að framkvæma
breytingar á launakerfmu — án
þess að þær valdi röskun á hinu al-
menna launakerfi í landinu".
Félagsdómur taldi það ósannað að
umrædd kauphækkun BHMR
leiddi til röskunar á almennu launa-
kerfi. Þær forsendur eru nú brostn-
ar. Nú held ég að allir viti betur. Og
þar með vitum við þá að úrskurður
félagsdóms er byggður á röngum
forsendum. Víst er þetta æðsta
dómstig og dómi þess verður ekki
áffýjað. Því varð að nema samning-
inn úr gildi og leysa þjóðina ffá
lagaákvæðum sem kalla verðbólgu
yfir hana.
Sjálfdæmi
launþegasamtaka
Eg hef lengi gælt við þá hugmynd
að launþegasamtökin hefðu sjálf-
dæmi um launakjör í landinu. Ég
veit að þau eiga í forystusveitum
ýmsa menn sem vita að það eru tak-
mörk fyrir því hvað taxtar mega
vera háir eigi sú króna sem um er
samið að halda gildi sínu.
En til þess að þetta sé hægt þurfa
launþegasamtökin að koma sér
saman um launahlutfall og ákveða
öllum laun samtímis. Til þess
treysta þau sér ekki og víst er þeim
vorkunn. En meðan þau hafa ekki
kjark til að ræða þau mál, hvað þá
meira, er auðvitað tómt mál að tala
um að leggja mál í þeirra hendur.
Settar hafa verið nefndir eða
starfshópar til að athuga ómerkari
hluti en heildarlaunakjör í landinu
og eðlilegt launahlutfall. Hér væri
um allsheijar starfsmat að ræða.
Það er örðugt og umdeilt verkefni.
En á alltaf að láta kylfú ráða kasti
og reyna ekki að skipa málum af
viti og sanngimi?
Staða verkalýðsfélaga í EBE
Stöðu verkalýðsfélaga í Efnahagsbandalagi Evrópu ræddi
Economist 23. júní 1990: „Verkalýðsleiðtogum er Félags-
málaskjalið sérstaklega hugleikið, (þ.e.) nokkrar meginreglur,
sem stjómamefnd EBE hefur samið og öll aðildamkin nema
Bretland samþykkt, en án þess að takast skuldbindingar á
herðar. í skjalinu em fram sett grundvallar réttindi verka-
manna í hinni nýju Evrópu. Á Bretlandi gera verkalýðsleiðtog-
ar sér von um að geta sniðgengið harðlínustefnu ríkisstjóm-
arínnar með því að fá í evrópskrí löggjöf sér helgaða vemd og
valdsvið, sem þeir örvænta um heima fýrir.
Félagslega réttindaskjalið verður
„(grundvöllur) að samfélagslegum
viðræðum öndverðum við þær fé-
lagslegu einræður, sem frú Thatcher
eru tamar“, eins og Roger Lyons, að-
stoðarframkvæmdastjóri félags
tæknimanna, MSF, hefúr komist að
orði.
Á meginlandi álfúnnar telja verka-
lýðsleiðtogar sig eiga tilkall til mót-
vægis við veitt aukið fijálsræði til
viðskipta eftir því sem lagalegum
skorðum við þeim verður aflétt fram
til (ársloka) 1992. — Slíkir bjartsýn-
ismenn í verkalýðsfélögum lifa
sennilega í sjálfsblekkingu. Á hinum
evrópska sammarkaði eru meiri líkur
á hinu, að með auknum þunga gangi
fram sú fólksfjöldalega (demograph-
ic) og félagslega framvinda, sem
auðsjáanlega hefur dregið þrótt úr
verkalýðsfélögum á næstliðnum ára-
tug. (Sammarkaðurinn) mun líka
valda mörgum atvinnurekendum
harðnandi samkeppni á óvörðum
heimamarkaði, þannig að þefr munu
síður fallast á kröfúr verkalýðsfélaga.
Evrópskra verkalýðsfélaga bíður
verri vandi en þau viðurkenna. Á síð-
astliðnum áratugi fækkaði mjög
meðlimum verkalýðsfélaga í gerv-
öllu Efnahagsbandalagi Evrópu. —
Að hluta geta verkalýðsfélög kennt
sjálfum sér um það, því að mörg
þeirra hafa lengstum horft um öxl,
jafnvel þótt í Evrópu einblíni at-
vinnurekendur, stjómmálamenn og
kjósendur fram á veg. Mál þeirra
horfa enn verr sakir breytinga á efna-
hagsmálum, vinnuafli og vinnustöð-
um.
Að hækkandi hundraðstölu eru karl-
ar og konur á vinnumarkaði í EBE-
löndum í hlutastarfi. Erfitt er að fá
(bæði kynin) inn í verkalýðsfélög.
Hjá þeim er annað í fyrirrúmi en áður
fyrr var hjá meðlimum verkalýðsfé-
laga, — umönnun bama, jöfn tæki-
færi, breytilegur vinnutími.
— Sakir mikils atvinnuleysis í
(Vestur-)Evrópu á níunda áratugnum
urðu verkalýðsfélög af milljónum
væntanlegra félagsmanna.
— Vfgi verkalýðsfélaga em hnign-
andi iðngreinar, svo sem skipasmíðar
og námugröftur, en ört vaxandi fyrir-
tæki í hátækni og þjónustustörfúm
hafa starfsfólk með hvítt um hálsinn
og lætur það sig verkalýðsmál litlu
varða.
— Atvinnurekendur, svo sem Niss-
an-hringurinn í Japan, gera launa-
samninga við verkafólk sitt í einu
lagi, við eitt verkalýðsfélag, og hefúr
það veikt samningsstyrk verkalýðs-
félaga og alið á sundurlyndi í þeim.
Á japanska vísu hafa evrópskir at-
vinnurekendur líka samráð við starfs-
fólk sitt, í vinnustaðaráðum, á frá-
sagnarfúndum og í áhugamannahóp-
um.
— Tilfærsla launasamninga af (fá-
einum höndum) allt niður verk-
smiðjugólf, og upptaka bónus-
greiðslna og arðstengdra launabóta
torvelda verkalýðsfélögum röskun
atvinnustarfsemi um lönd endilöng.
Þessar breytingar skýra, hvers
vegna verkfollum fækkaði í flestum
(vestur-)evrópskum löndum á níunda
áratugnum. Áðeins i tveimur þeirra,
Vestur-Þýskalandi og Danmörku,
beittu þau upp í vindinn. I þeim hafa
verkalýðsfélög hnyklað vöðva sína.
Eftir að hafa sótt það í sex ár hefúr
verkalýðsfélag vestur- þýskra málm-
iðnaðarmanna náð samningum um
35 stunda vinnuviku frá október
1995. ... í öðrum aðildarlöndum fær
engin EBE-löggjöf bægt þessari
framsókn mála frá verkalýðsfélög-
um.“
Innan EBE hefúr verið samþykktur
staðall glöggsjón(ar)varps, HDTV,
(High Definition Television), annar
en hinn japanski MUSE. Forgöngu
um það höfðu tveir helstu framleið-
endur rafeindatækja í Evrópu, Philips
og Thomson, sem til samstarfs sína á
milli í þessum efnum veija Ffr 20
milljörðum. Krefst HDTV útsend-
ingar á D2-Mac. (Um gervihnött sinn
sendir British Satellite Broadcasting
út á D-Mac og franska stöðin Canal
PIus sendir út „mennta“dagskrá um
gervihnött sinn, TDF-1, á D2-Mac.)
Aftur á móti virðist HDTV ekki vera
Þjóðveijum kappsmál. Um nýjasta
gervihnött sinn, TV-Sat, senda þeir út
áPAL.
Þátttaka vinnandi fólks í verka-
lýðsfélögum í %
% 1980-85 1988
80-89 Danmörk Danmörk
70-79 Belgía Belgía
60-69 Bretland, Lúxemborg,
Lúxemborg
50-59 Ítalía, trland Lúxemborg
40-49 Vestur- Vestur-
Þýskaland, Þýskaland,
Bretland, írland
Holland
30-39 Spánn, Ítalía,
Grikkland Grikkland
20-29 Frakkland, Holland,
Portúgal Portúgal
10-19 Frakkland, Holland,
Portúgal Portúgal, Frakkland, Spánn
Á þröngan markað hefúr Thomson
þegar sett fýrstu móttökutæki HDTV,
en þau kosta Ffr 30.000 eða um 3.000
pund, en boðar tæki fyrir almenning
1995.
Alþjóðlegir sjónvarpsstaðlar
Kerfi Notkunarsvæði Línur
NTSC BNA og Japan 525
PAL/SECAM Evrópa 625
MAC Sjónvarpssvið
evrópskra
gervihnatta 625
MUSE Japan 1.125
HDTV Evr. væntanl. 1.250
DB Morgan Grenfell
Eftir yfirtöku Deutsche Bank á
Hlutavinna sem % af allri vinnu
1980 1988
Belgía 6,4 9,8
Bretland 17,9 21,9
Danmörk 23,7 24,2
Frakkland 8,3 12,0
Vestur-Þýskaland 12,0 13,2
Grikkland 3,3 5,5
Holland 18,8 25,1
írland 5,1 8,1
Ítalía 5,1 5,6
Lúxemborg 5,8 6,6
Portúgal 7,3 6,5
Spánn v 4,8
Meðaltal
EBE-landa 11,2 12,8
Stigandi
Morgan Grenfell, fjársýslubanka í
London, verður sá nefndur DB
Morgan Grenfell og tekur við deild
„samfellingar og yfirtöku“ i Deut-
sche Bank sem upp var sett 1984. Sá
deildin um 12 samfellingar eða yfir-
tökur á meðal miðlungi stórra
þýskra fyrirtækja 1989 og námu
tekjur hennar DM 22 milljónum.
Mun DB Morgan Grenfell jafnframt
hafa milligöngu um kaup og yfir-
töku útlendra fyrirtækja og hafði
hann milligöngu um kaup þýsks
byggingarfélags, Philipp Holzmann,
á 14,5% af hlutafé í Tilbury, bresku
byggingarfélagi, um miðjan júní
1990.
Stígandi
HDTV - skerpt útsending
og viðtaka sjónvarps