Tíminn - 22.08.1990, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 22. ágúst 1990
Miðvikudagur 22. ágúst 1990
Tíminn 9
Eftir
Hermann
Sæmunds-
son
Magnús Erlingsson hj
til dulhyggjuvakningar hér
deild þjóðkirkjunnar ræðir um viðhorf kirkjunnar
á landi hin síðari ár og viðbrögð kirkjunnar:
Á undanfbmum árum hefur áhugi ís-
lendinga fyrir alls konar dulrænni
reynslu og andlegri upplifun aukist vem-
lega. Námskeiðum Qölgar sifellt, þar
sem fólki er boðið upp á ýmsar aðferðir,
svo það megi vinna bót á ýmsum kvill-
um eins og t.d. stressi eða sálrænum
vandamálum. Oft á þessi dulhyggja ættir
sínar að rekja til austurlenskra trúar-
bragða, mönnum ber að leita inn á við
eftir orku til að glima við aðkallandi
vandamál. Einnig virðist sumt af því sem
í boði er fýrir landann af þessu tagi vera
beinlínis trúarlegs eðlis, þó að ytri um-
gjörð gefi annað til kynna. Islenska þjóð-
kirkjan hefúr haft áhyggjur af þessari
þróun og hyggst gera ráðstafanir til að
fræða fólk um hvað hér er á ferðinni.
„Við lítum á þetta sem ný trúarbrögð,“
segir Magnús Erlendsson hjá þjóðkirkj-
unni í ítarlegu viðtali við Tímann um af-
stöðu kirkjunnar til þessara mála. Magn-
ús hefur starfað hjá þjóðkirkjunni frá því
hann útskrifaðist úr guðfræðideild Há-
skólans árið 1986. Honum hefur nú með-
al annars verið falið það hlutverk að afla
upplýsinga um þessa dulhyggjuvakningu
hér á landi og á Norðurlöndum. Fyrir ári
hóf fræðsludeild kirkjunnar starfsemi
sína sem hefur það markmið að miðla
upplýsingum til presta, annarra starfs-
manna kirkjunnar og til safnaða. „Eitt af
því, sem við höfum snúið okkur að í rík-
ara mæli, er að fýlgjast með þessum ný-
aldarhreyfingum. Fyrsta skrefið hefúr
verið stigið, en það er að opna umræð-
una innan kirkjunnar um þessi mál,“ seg-
ir Magnús.
Magnús kallar dulhyggjuvakninguna
nýaldarhreyfingu, en hvað er það? „í
fýrsta lagi er hún ekki hreyfing með
stjóm, stefnuskrá eða skipulag. Það má
segja að þetta sé alþýðlegur straumur í
andlegu og menningarlegu lífi sem birt-
ist í alls konar hópastarfi.“ Magnús líkir
henni við grasrótarhreyfmgu. „Nám-
skeið eru haldin og bækur um slík efni
hafa selst eins og heitar lummur. Ef mað-
ur kemur einhvers staðar á jámbrautar-
stöð í Evrópu era allar hillur fúllar af
bókum um ýmis andleg málefni, dul-
hyggju og fleira.“
Kalt borö andlegra rétta
Hann sagði að erfitt væri að setja þetta
undir einn hatt, en í stóram dráttum
gengur þetta út á andlega leit fólks.
„Fólk er að leita að nýrri vídd í tilver-
unni, komast í samband við guð eða ein-
hvem kraft. Til einföldunar má segja:
Fólki er sagt að það hafi guðlegan kraft
sem hægt er að virkja með íhugun eða
einhveijum öðram aðferðum. Síðan geti
það notað þennan kraft sér til velfamað-
ar í lífmu, að þroska sig með leit inn á
við.“ Að mati Magnúsar er sumt af þessu
kukl, en annað ekki. „Það má eiginlega
segja að þetta sé eins konar kalt borð í
andlegum málefnum, fúllt af alls konar
réttum sem hægt er að blanda saman.
Hins vegar er erfitt að alhæfa um þetta.“
Nú þegar er mikið leitað til kirkjunnar
með fýrirspumir um málefni sem snerta
ffemur kirkjunni í hag. „Hins vegar hef-
ur okkur fúndist umræðan um þetta vera
einstefna og greinar um dulspeki hafa
flætt um fjölmiðla. En umræða er til
góðs og við höfum síður en svo neitt á
móti aukinni umræðu.“
En ekki era allar áhyggjur kirkjunnar
manna upptaldar hvað þetta varðar. „Við
höfúm einnig áhyggjur af því að erlendis
hefur það gerst að fólk hefúr skaðast af
ýmsum trúarhópum. Því miður heyrir
maður einnig slíkar fréttir héðan af ís-
landi og um það var grein í Pressunni í
síðustu viku. Kirkjur erlendis hafa sums '
staðar bragðist við þessu með því að
stofna stuðningshópa fýrir þá sem hafa
lent í sértrúarhópi og ef til vill misst
tengsl við raunveraleikann og við sína
nánustu.“ Magnús segir að þetta fólk eigi
off í miklum erfiðleikum með að snúa
aftur til lifsins, á það sækja oft sjálfs-
vígsþankar og það þarf á andlegum
stuðningi að halda. „Maður vonar auð-
vitað að slíkt ástand sé ekki í uppsiglingu
hér, en kannski þurfum við að stofna
slíka hópa i framtíðinni.“
Hann sagðist hafa lesið vital við ungan
mann i Pressunni sem sagðist vera mið-
ill. „Viðtalið sló mig svolítið, en miðill-
inn sagðist ekki geta borið ábyrgð á and-
legri velferð annars manns. Þetta fmnst
mér hrikaleg yfirlýsing. Maður hlýtur að
gera þá kröfu til þeirra, sem segjast vera
að boða trú eða gera fólki eitthvað gott,
að ef til þeirra kemur einstaklingur sem
stendur höllum fæti, þá eiga þeir að bera
þá ábyrgð að vísa honum til réttra aðila.
Þeir eiga ekki að hræra í fólki, horfa upp
á það skaðast og segja síðan: Þetta skipt-
ir mig ekki máli.“
Viðbrögð kirkjunnar
Hvemig bregst kirkjan við? Viðbrögð
kirkjunnar era að sögn Magnúsar ekki
alveg fullmótuð. „En við munum bregð-
ast við þessu á einhvem hátt, hvort sem
það verður með opinberum yfirlýsingum
eða öðra. Fyrsta skrefið held ég sé að
opna umræðuna um þetta og miðla upp-
lýsingum til fólks í gegnum námskeið,
presta og söfnuðina, jafnvel útgáfú smá-
rita, blaðaskrif og annað slikt.
Kirkjan hefúr markað sér ákveðna
stefnu næstu tíu árin, hvað varðar safn-
aðarappbyggingu eða kirkjuvöxt. Mark-
miðið er að leggja aukna áherslu á safn-
aðarstarf og starf leikmanna í söfnuðum.
Gera safnaðarlífið meira lifandi og mæta
um leið þörfúm fólks. Prestar hafa átt
virkan þátt í því að koma af stað sorgar-
hópum, boðið hefúr verið upp á nám-
skeið fýrir hjónaefni og fleira. „Kirkjan
vill mæta þörfúm fólks og við ætlum
ekki að láta einhveija dultrúarmenn sitja
eina að því.“
Magnús vildi láta lokaorðin vera þessi:
„Það er ákveðið orðatiltæki sem nýlega
hefúr verið búið til og það er svona: Ekki
er allt guð sem glóir. Það ætti fólk að
hafa í huga og þó að sumir hafi á vörum
orð Guðs, þá þarf stundum að huga betur
að hvað er á ferðinni.“
þennan andlega iðnað. Oft hefur fólk
samband eftir að hafa farið á námskeið í
þessum fræðum og orðið mjög undrandi
á eftir. „I síðustu viku hringdi í okkur
kona sem hafði farið á námskeið í slökun
í Háskólanum. Henni fannst þetta miklu
fremur vera námskeið í austrænni dultrú,
en eftir því sem hún sagði var byijað á að
horfa á myndir og blóm og samsama sig
þessum hlutum. Boðskapurinn sem
fýlgdi, að henni fannst, var af austrænum
toga.“ Þetta er eitt dæmi af mörgum sem
Magnús vissi til.
En er eitthvað sérstakt við þessa vakn-
ingu hér á Islandi, saman borið við t.d.
Norðurlöndin? Magnús sagði svo ekki
vera, sömu hlutir væra að gerast hér og
annars staðar. Áhuginn virðist einkum
beinast að dultrú og andahyggju. Einnig
er mikill áhugi á austrænum trúarbrögð-
um og stjömuspeki.
Annars taldi Magnús að mikill áhugi
væri á andlegum málum yfirleitt, ekki
síður trúarbrögðum en öðra. Hann segist
greina ákveðna viðhorfsbreytingu hjá
skólum og dagheimilum, sem era miklu
jákvæðari gagnvart trúarlegri fræðslu en
áður. Það er ekki að ástæðulausu. „Und-
anfama áratugi hefur efnishyggja verið
ráðandi, miklar breytingar orðið í þjóð-
félaginu og fólk upplifir alls konar ógnir,
t.d. frá kjamorkuvopnum, mengun og
fleira. Þess vegna fer fólk að leita að nýj-
um lífsgildum því það hefur vanrækt hin
fomu, t.d. þá trú sem það hefur alist upp
við.“ Þetta skýrir einnig áhuga fólks á
dultrúarhreyfmgum. „Þær leitast við að
gefa fólki svar við ýmsum spumingum,
eins og spumingunni „hver er ég?“ sem
er í raun trúarleg spuming. Stjömuspek-
in svarar þessu alveg ákveðið: maður er
krabbi eða eitthvað annað og út frá því
fæst uppgefið hverjir hæfileikar manns
era, möguleikar og fleira.“ Hingað til
hefur fólk svarað slikum spumingum út
frá trúarbrögðunum og sögunni, en
Magnús telur að í samtímanum hafi
menn misst tengsl við fortíð sína og hin
vanalegu trúarbrögð. „Þess vegna era
menn leitandi, tilbúnir að kaupa sig dýr-
um dómum inn á alls konar námskeið.“
Ný tegund trúarbragða?
Er þá ekki komin ný tegund af trúar-
brögðum hér á Islandi? Magnús segir
svo vera og það er einmitt ástæðan fýrir
því að kirkjan er byrjuð að gagnrýna
þetta og hefúr tekið til hendinni. Ástæð-
an er ekki síst sú að kynning á slíku er
ekki á þann veg að hér sé um trúarbrögð
Magnús Erlingsson
að ræða, heldur heimspeki. „Auðvitað er
þetta ekkert annað en trúarbrögð. En við
viljum meina að þau séu ekki rétt kynnt
fýrir fólki." Magnús sýndi blaðamanni
spjald frá Samtökum áhugamanna um
heimspeki, sem ber heitið „Ákallið
mikla“. Framan á spjaldinu er bæn sem
hefúr kristilegt inntak. „Þegar maður les
þetta fýrst gæti maður haldið að þetta
væri eitthvað frá kirkjunni, talað er um
Guð og „Komi Kristur aftur jarðarinnar
til“. Þetta felur hins vegar í sér hug-
leiðslu þriggja manna er fara með bæn-
ina og mynda með sér orkusamband.
Magnús segir það vera einkennandi fýrir
þessa nýju strauma, að litið sé svo á að
öll trúarbrögð hafi fólginn í sér einhvem
sannleika. „Þess vegna geti menn bland-
að saman og valið úr það sem þeim hent-
ar, að trúarbrögð séu einhver lífsspeki
sem maður geti tínt úr að vild og búið til
sinn eigin kokteil."
Fjölmiölar ffullir af
dulspeki
Umræðan í fjölmiðlum hefur haft sitt að
segja og vakið kirkjunnar menn til um-
hugsunar. Magnús segist vart opna svo
tímarit að ekki sé að líta þar grein um
dulspeki. „Við höfúm vitanlega áhyggjur
af þessu.“ Hann bendir á nýja könnim
Guðfræðistofnunar Háskólans um trúarí-
líf Islendinga. Þar kemur fram að mjög
stór hluti íslendinga hefúr frernur ómót-
aðar trúarskoðanir. „Okkur virðist sem
nýju hreyfingamar séu fýrst og fremst að
höfða til þessa hóps, með því meðal ann-
ars að segjast ekki bjóða upp á trúar-
brögð, heldur tækni eða nýja heimspeki.
Einnig telja þeir fólki trú um að þetta sé
eitthvað sem er alveg samræmanlegt
kristinni trú. Það er kannski einmitt
vegna þessa sem kirkjan sér ástæðu til að
andæfa þróuninni. Við leggjum áherslu á
muninn á kristindómi og þessu, sem er
mjög skýr. Kristindómur kennir alls ekki
endurholdgun. Maðurinn er skapaður af
Guði, sem er persónulegur en ekki óræð-
ur kraftur eða vitund.“
Magnús segist heyra talað um „nýöld“ í
þessu sambandi, en það mun vera hug-
mynd úr stjömuspeki. Samkvæmt því
gerist það um aldamótin að við förum
inn í nýtt stjömumerki og þá tala menn
um að ný öld muni ganga í garð, öld
vatnsberans. Öld kristindómsins er að
baki og við tekur ný öld upplýstra manna
sem kunna glögg skil á góðu og illu.
„Augljóst er, þegar þetta er skoðað, að
hér era á ferðinni ný trúarbrögð sem
boða nýja tíma.“
Kirkjan notuð vísvitandi
Magnús segir að þeir hjá kirkjunni hafi
orðið varir við að kirkjan hafi beinlínis
verið notuð til að trekkja fólk að sumum
þessara hreyfmga. Hann nefndi sem
dæmi grein sem birtist í Heimsmynd í
vor. Þar var syrpa af viðtölum við ýmsa
miðla og allt gott um þau að segja. „Það
vora hins vegar myndimar sem slógu
okkur og Kirkjuráð sendi frá sér yfirlýs-
ingu vegna þeirra. Þær vora af konunum,
sem verið var að ræða við, teknar inni i
kirkjum. Þetta var gert í leyfisleysi og
ein myndin var af tveimur konum og
undir stóð að önnur væri prestur. Þama
var boðskapurinn alveg augljós og við
erum mjög viðkvæmir fýrir því að menn
notfæri sér ímynd kirkjunnar."
En er hugsanlegt að ein af ástæðunum
fýrir miklum áhuga manna á samtökum,
sem bjóða upp á dulræna skynjun, sé sú
að kirkjan hefúr ekki sinnt þörfum þessa
fólks nægjanlega vel? Magnús segir að
svo geti verið. „Fólk leitar oft til þessara
hreyfinga eftir andlegri upplifun sem það
hefúr ekki fundið. Einnig er hér um
ákveðna forvitni að ræða.“ Magnús vildi
líkja ástandinu í dag við það sem var í
þjóðfélaginu 1968. „Þá vora miklar
hræringar í þjóðfélaginu, ungt fólk hafn-
aði gömlum gildum um leið og það leit-
aði nýrra. I kjölfarið sprattu upp alls
kyns sértrúarhópar, eða nýtrúarhreyfmg-
ar, svo sem moonistar og guðsböm. Að
Tfmamynd Ami Bjama
sumu leyti er ástandið í dag svolítið hlið-
stætt. Það ríkir ákveðin andleg upplausn,
fólk hefúr ekki lengur neinn stað til að
standa á í tilverunni og margt virðist vera
á hverfanda hveli.“ Þá benti hann á að
marga skorti lífssýn og þess vegna era
menn svona leitandi.
Grefur ekki undan
kirkjunni
„Einnig má segja að sérstakt ástand hafi
ríkt hér á Islandi. Það hefur verið ein
kirkja og ein trú í landinu og þjóðfélagið
verið einslitt. Eg held hins vegar að í
framtíðinni muni það alls ekki verða,
einkum vegna aukinna tengsla okkar við
umheiminn. Það kemur til með að ríkja
viss fjölhyggja, einnig i andlegum mál-
um. Það munu verða fleiri kirkjudeildir
og trúarhópar, og það er að gerast.“
Magnús taldi þessa þróun ekki endilega
grafa undan þjóðkirkjunni. Kirkjan, eins
og aðrir, hafi bara gott af samkeppninni
og aukin umræða um andleg málefni er