Tíminn - 25.08.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur'25. ágúst 1990
i íti i'ji.
Laugardagur 25. ágúst 1990
m
Tíminn 17
;%sSp

Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra um deilu sína við landbúnaðarráðherra:
Sá veldur miklu sem
upphafinu veídur...
Yfirlýsingar Jóns Baldvins Hannibalssonar, utanríkisráð-
herra og formanns Alþýðuflokksins, um nýjan búvörusamn-
ing sem nú stendur fyrir dyrum, hafa vakið athygli margra.
Sumir vilja túlka titringinn, sem ríkir á stjómarheimilinu
vegna málsins, fyrírboða kosninga að vorí. Aðrir segja að
nú sé komið upp á yfirborðið gamalt deilumál sem aldrei
hefur veríð fyllilega til lykta leitt, nefnilega landbúnaðarpól-
itíkin.
Málið snýst um það hvort gera eigi nýjan
búvörusamning áður en þessi ríkisstjóm
lýkur störfum eða ekki. Steingrímur Sigfus-
son landbúnaðarráðherra hefur verið tals-
maður þeirrar skoðunar innan ríkisstjómar-
innar, en Jón Baldvin mælir hins vegar gegn
því og segir að Alþýðuflokkurinn muni
aldrei samþykkja gerð samnings sem bindur
hendur næstu ríkisstjómar. Ymsir hafa af
þessu áhyggjur, ekki síst bændur, enda af-
koma þeirra i veði og í gærmorgun gekk for-
maður Landssamtaka sauðfjárbænda á fund
Jóns Baldvins til að ræða við hann um gerð
búvörusamningsins.
Þá hefur deila þeirra Jóns Baldvins og
Steingríms J. um loftferðasamning íslands
við Sovétríkin einnig vakið athygli.
Jón Baldvin er í helgarviðtali Tímans að
þessu sinni. Telur hann að þessar deilur séu
forspá um kaldan vetur á ríkisstjómarheim-
ilinu?
„Nei, það held ég ekki. Að vísu er það svo
að sá veldur miklu sem upphafinu veldur.
Það sem kveikti í þessari deilu um búvöm-
samninginn vom yfirlýsingar landbúnaðar-
ráðherra um að hann væri í þann veginn að
gera slíkan samning án samráðs við sam-
starfsaðila. Að því er varðar þennan loft-
ferðasamning, þá hefur það mál verið rekið
í fjölmiðlum og samgönguráðuneytinu.
Málið er hins vegar ekki eins einfalt og
menn skyldu ætla. Það er ekki nóg að taka
við pöntunum ffá sendiráðum og sam-
gönguráðuneytið þarf að læra að fara eftir
réttum boðleiðum héma í stjómkerfinu.“
Það má ekki líta á þetta sem þreytumerki í
stj ómarsamstarfinu?
„Nei, alls ekki.“
Óvissa fyrir bændur?
Er Alþýðuflokkurinn ekki að ýta undir
óvissu hvað varðar afkomu margra heimila i
landinu með kröfu um ffestun á gerð nýs bú-
vömsamnings, og boða nýja stefnu í land-
búnaðarmálum?
„Það er ekki verið að ýta undir neina
óvissu. Það er óvissa um ffamtiðina. Meira
að segja er óvissa þrátt fyrir samninga sem
gerðir hafa verið, vegna þess að forsendum-
ar hafa bmgðist og þeir hafa ekki skilað ár-
angri. Það er óvissa ffamundan varðandi
ýmsar gmndvallar stærðir landbúnaðar-
mála, vegna alþjóðasamninga sem nú fara
ffam, kenndra við GATT og sem á að ljúkast
fyrir áramót. Einnig er óvissa sem ræðst af
samningum EFTA ríkjanna við Evrópu-
bandalagið, þótt landbúnaðarmál sem slík
séu ekki á því samningssviði nema að tak-
mörkuðu leyti. Óvissa er partur af lífinu og
viðleitni okkar er að draga úr óvissu.
Byijunarstærðin fyrir bændur og aðra, sem
hingað til hafa búið við þetta kerfi, er þessi:
Nú þegar ljóst er að það hefur ekki skilað ár-
angri, hvað á þá að taka við? Menn vilja
gjaman ræða það í tvennu lagi. Annars veg-
ar segja menn að mjólkuriðnaðurinn sé í
lagi, þar hefur tekist að laga ffamleiðsluna
að eftirspum innanlands í stórum dráttum.
Að vísu em það svolitlar ýkjur, því við flytj-
um umffamffamleiðslu mjólkur út. í annan
stað em forsendumar svolítið ótraustar,
vegna þess að niðurgreiðslustigið, t.d. á
smjöri, er orðið svo yfirgengilegt að það em
engar líkur á því að það geti haldist. Hvaða
áhrif mun það þá hafa? Þetta segi ég til að
vara menn við því að trúa eins og nýju neti
að þetta sé svona traust. Að því er varðar
sauðfjárframlciðsluna, þá er kerfið alger-
lega í skötulíki og getur ekki gengið svona
lengur.
Hvaö á aö koma í staöinn?
Hvað á að koma í staðinn fyrir búmark,
ffamleiðslurétt, miðstýrð fyrirmæli til
bænda hvað má og hvað má ekki? Hvað á að
koma í staðinn fyrir að taka raunvemlega
allt ffumkvæði og alla ábyrgð af bændum
eins og gert hefur verið í þessu kerfi? Við
skulum bara ræða um gmndvallaratriðin.
Æskilegast er I atvinnustefhu stjómvalda
að hún snúist um fá meginatriði, setji al-
mennar leikreglur þannig að menn séu
ffjálsir innan þess ramma og láti reyna á eig-
ið ffumkvæði, dugnað og hæfhi. Vandinn er
þessi: Við þurfum að takmarka sauðfjár-
ffamleiðslu í landinu í heild sinni. Hún hef-
ur verið of mikil og mun halda áffam að
vera of mikil með óbreyttu kerfi. Þessi
nauðsyn á takmörkun ffamleiðslunnar er
bæði efnahagsleg, vegna þess hvað þetta er
dýrt, og ekki síður byggir hún á hugmynd-
um manna um umgengni við land og nátt-
úm. Þ.e.a.s. nauðsyn þess að koma í veg fyr-
ir hraðfara gróðureyðingu, uppblástur og
reyna að skapa þar forsendur til að snúa
vöm f sókn. I stað gróðureyðingar komi
skipulegt starf að gróðurbindingu og gróð-
urvemd. Við viljum þess vegna einfaldlega
láta takmarka ffamleiðslumagnið.
Það kostar svæðaskiptingu, vegna þess að
heildarfjölda sauðfjár verður einfaldlega að
miða við landkosti og beitarþol. Það á með
öðmm orðum að banna sauðfjárhald á sum-
um svæðum á landinu. Sums staðar þar sem
gróðureyðingin er verst, á að gera það að
skyldu að lausaganga búfjár sé bönnuð.
Þetta kallar í sumum tilvikum á ný störf.“
Óttast ekki byggöaröskun
Óttast þú ekki að komið geti til mikillar
byggðaröskunar, ef enn ffekar verður
höggvið undan stoðum sauðfjárbúskapar,
og að byggðir á jaðarsvæðum legðust I
eyði?
„Ekki vegna þessara hugmynda.
Þvert á móti held ég ffemur að þær mundu
styrkja þessar byggðir vegna þess að svæð-
isskipting, sem felur í sér að banna sauðfjár-
hald á Reykjanesi, eða kannski í góðsveit-
um Borgarfjarðar til Rangárvalla, þýddi að
sauðfjárbúskapur myndi festast í sessi á
þeim stöðum þar sem beitilönd em góð og
ekki er við annað að vera. Þetta gæti þýtt
það að jaðarsvæðin fengju raunvemlega
meiri hlut til sín af þessari atvinnustarf-
semi.“
Hvað er því til fyrirstöðu að gerður sé nýr
búvömsamningur eins og landbúnaðarráð-
herra hefur lagaheimild til og vilji virðist
vera til innan hinna stjómarflokkanna?
„Það em tvö ár eftir af gildistíma núver-
andi búvömsamnings. Það em endurskoð-
unarákvæði í samningnum, svo rétt er að
Iandbúnaðarráðherra ber að leita endur-
skoðunar í ljósi reynslu. Spumingin er:
Hvað vill hann láta endurskoða, hver er
reynslan? Flestum ber saman um að mark-
miðurri samningsins hafi ekki verið náð,
við emm í ógöngum í þessu. Hins vegar er
samningurinn þannig gerður að bændur em
út af fyrir sig ekki undir neinni kvöð um að
endurskoða, þeir eiga þau réttindi sem
þama er rætt um. Það þýðir samt ekki, að
nauðsyn beri til að ffamlengja samninginn
til ársins 1998, sem var upphaflega hug-
myndin. Um það hefur deilan staðið. 1 því
máli er ég mjög harður vegna þess að ég
hef orðið að upplifa, fyrst og fremst sem
fjármálaráðherra, afleiðingamar af því ger-
ræði frá ‘87, þegar gerður var búvömsamn-
ingur sem batt hendur ríkisstjómar eftir
kosningamar og reyndar fram yfir kosn-
ingamar ‘91. Það er að mínu mati umdeil-
anlegt ffá lagalegu sjónarmiði, en alger-
lega forkastanlegt ffá siðferðilegu sjónar-
miði, vegna þess að samningurinn felur I
sér gríðarlegar fjárhagslegar skuldbinding-
ar fyrir ríkissjóð. Það er ekki núverandi
ríkisstjómar að binda hendur tveggja næstu
ríkisstjóma. Það er sama og að segja við
kjósendur í landinu: Kosningar em ekki
um neitt.
Ef málinu er þannig uppstillt, að það verði
látið á reyna hvort eitthvert samkomulag er
um að endurskoða samninginn, þá er það
rétt og skylt samkvæmt ákvæðum samn-
ingsins. Það er einnig efhislega nauðsynlegt
út ffá bæjardyrum skattgreiðenda og rikis-
ins séð, og kannski bænda líka. En það þýð-
ir ekki að nokkra nauðsyn beri til að fram-
lengja samninginn lengra ffam í tímann.
Það er að mínu mati ekki á dagskrá."
Markaöstengdur
búvörusamningur?
Nú er rætt um að sá samningur, sem er á
teikniborðinu, sé töluvert breyttur ffá núver-
andi samningi, m.a. opinn og uppsegjanleg-
ur af báðum aðilum og að einhveiju leyti
markaðstengdur. Breytir það ekki afstöðu
Alþýðuflokksins?
„Fyrst skulum við átta okkur á því, að það
er enginn nýr samningur til. í gær var land-
búnaðarráðherra í fyrsta sinn að kynna sín
eigin drög að efhisákvæðum slíks samnings.
Kynna segi ég, en það er með fyrirvara um
að engar tölur fylgdu eða nokkurt mat á
hvað þetta myndi kosta. En það voru hug-
myndir, hugtök eins og markaðstenging.
Loksins!
En jafhframt hafa bændur sett ffam þá
kröfu að þeir uni ekki markaðstengingu,
nema því aðeins að þeir hafi tryggingu ffam
í tímann um að kjörum verði ekki raskað.
Það þýðir að niðurgreiðslustig haldist að
raungildi, útflutningsbótaréttur haldist
o.s.ffv. Hvar er þá markaðstengingin?
Það hefur enginn vefengt rétt landbúnaðar-
ráðherra til að fara með samningsumboð,
hann semur. Hann getur hins vegar ekki gert
svona samning nema leita eftir stuðningi
Alþingis við lagabreytingar og hann gerir
ekki slíkan samning án þess að skuldbinda
ríkissjóð langt ffam í tímann varðandi fjár-
útlát. Það þýðir, að þó hann hafi að formi til
samningsumboðið, þá eru efhisrök málsins
slík að hann verður að leggja málið fyrir
samstarfsflokka sína. Það hefur hann ekki
gert, þ.e.a.s. það liggur ekkert fyrir sem
hægt er að taka afstöðu til. Málið er á al-
gjöru byijunarstigi og þess vegna væri
skynsamlegt af landbúnaðarráðherra að
loka sig ekki inni í tumi með málið, heldur
leita samraðs við samstarfsflokkana. Það
hefur hann ekki gert. Að vísu hefur verið
skipuð svokölluð samráðsnefhd, skipuð
fúlltrúa þingflokka stjómarflokkanna, en
landbúnaðarráðherra hefúr gætt þess vand-
lega að hún er ekki viðræðunefnd eða samn-
inganefnd og hingað til hefur ekkert samráð
verið við hana haft.
Fyrstu viðbrögö hörö
Fyrstu viðbrögð mín vom óneitanlega
hörð, þegar ég í fyrsta lagi fæ engar upplýs-
ingar ffá ráðherranum og í annan stað, þeg-
ar hann gefur til kynna í fjölmiðlum að hann
ætli að fara að undirrita einhvem samning
upp á marga milljarða rétt áður en Stéttar-
samband bænda heldur sinn aðalfund. Nú
skilst mér, að hann sé bæði fallinn ffá því að
gera bindandi samning langt ffam í tímann
og að það standi ekki til að ijúka til og gera
samning einhveija næstu daga og vikur.
Þannig að væntanlega gefst nú ráðrúm til
þess að hafa raunverulegt samráð. Ég tek
eftir því, og það em nokkur tíðindi, að mað-
ur sem gegnir trúnaðarstarfi fyrir sauðfjár-
bændur, formaður Sambands sauðfjár-
bænda, var á fundi með mér í morgun, og
þar kom ffam að þeirra hugmyndir em ekki
svo fjarri þeim hugmyndum sem við höfum
verið að boða. Það er að segja, að byggða-
styrkir eigi ekki að ganga I gegnum vélind-
að á sauðfé, heldur eigi að endurskoða kerf-
ið ffá rótum.“
Hafnar þú þá því, sem ffam hefur komið
hjá fulltrúum samstarfsflokkanna, að tím-
inn til að gera nýjan búvömsamning sé orð-
inn það naumur, að ekki megi draga það
lengur?
„Já, í raun og vem er það svo. Núna em tvö
ár eftir af gildistíma samningsins. Það verða
■ kosningar einhvem tíma í vor, í síðasta lagi
í apríl ‘91. Jafnvel þó það taki tvo mánuði
að mynda nýja ríkisstjóm, þá er hún komin í
júní ‘91, að afloknum ítarlegum stjómar-
myndunarviðræðum, þar sem þátttakendur í
þeim viðræðum væm óbundnir við mótun
stefnu I þessum þýðingarmikla málaflokki.
Þetta er nægur tími, vegna þess að það fer
fyrst að reyna á ákvarðanir af hálfu bænda,
eða viðbrögð við nýju kerfi, haustið ‘91.
Þannig að það ber enga nauðsyn til að gera
slíkan samning. Ef endurskoðunin, sem nú
er á dagskrá, leiðir til einhverra breytinga
sem er báðum aðilum hagstæð, þá breytir
engu hvort sú endurskoðun gildir út samn-
ingstímabilið, eða hvort við köllum það nýj-
an samning sem er opinn og með uppsagn-
arákvæði þannig að ný rikisstjóm geti sagt
honum upp. En hveiju em menn þá bættari
hvað varðar öryggi í ffamtíðinni ef hann er
þannig opinn?
Ef það er tryggt með einum eða öðmm
hætti, að núverandi ráðherra ætli sér ekki þá
dul, að binda hendur þingmeirihluta nýrrar
rikisstjómar og ráðherra, og að kjósendur
hafi sitt að segja um málið, þá er hægt að
ræða ýmsar lausnir. Alþýðuflokkurinn mun
ekki sætta sig við það, að landbúnaðarr-
áherra beiti samningaumboðsvaldi sínu, til
þess að gera nýjan samning fram í tímann I
trássi við samstarfsflokka sína og með það
beinlínis að markmiði að koma í veg fyrir að
nýr þingmeirihluti geti mótað stefnumálin.
Það munum við ekki undir neinum kring-
umstæðum sætta okkur við.
Hermantt Sœmundsson.