Tíminn - 01.09.1990, Page 7

Laugárdágúrl. séptember'1'990'
Tíminn /
Dalsfoss í Vatnsdalsá.
núverandi búvörulög voru sett árið
1985 var kindakjötssala innanlands
rúmlega 39 kg á mann og útflutn-
ingur tæp 2500 tonn. Þá hafði inn-
anlandsneyslan á kindakjöti á
mann fallið á fáeinum árum og var
t.d. um 44 kg á íbúa árið 1983.
Einnig hafði útflutningur þá dregist
stórlega saman en hann var rúm-
lega 4500 tonn um og fyrir 1980.
Þegar farið var að gera búvöru-
samninga og binda ábyrgð ríkis-
sjóðs á ákveðnu magni kindakjöts,
ríkti nokkur bjartsýni um að um
frekari samdrátt í sölu kindakjöts
innanlands og í útflutningi yrði
ekki að ræða. Segja má að þar hafi
einnig það verið haft í huga að þau
byggðarlög sem liggja íjærst þétt-
býli og búa við verstar samgöngur
standa og falla með sauðfjárrækt.
Nú, fimm árum eftir að farið var
að gera búvörusamninga við ríkið,
stöndum við hins vegar frammi
fýrir því að þróun þessarar búgrein-
ar hefur orðið önnur og verri en ráð
var fyrir gert. Innanlandssala á
kindakjöti hefur enn minnkað eða
úr rúmlega 39 kg á íbúa 1985 f
rúmlega 33 kg 1989. Sá samdráttur
nemur um 1500 tonnum á árs-
grundvelli. Verð hefur einnig áfram
farið lækkandi á erlendum mörk-
uðum þannig að umsamdar útflutn-
ingsbætur nægja sifellt til að verð-
bæta minna og minna magn. Nú
spyija menn: Er botninum hér með
náð? Því er erfitt að svara, þó má
frekar vænta þess að innanlands-
salan haldist ef bmgðist er til vam-
ar en hins vegar að útflutningur
dragist enn saman.
Á því fimm ára tímabili sem bú-
vörusamningar hafa gilt hefur sí-
fellt orðið að gripa til sérstakra ráð-
stafana til þess að draga úr fram-
leiðslu með því að kaupa og leigja
fullvirðisrétt. Þrátt fyrir það hefur
orðið að auka útflutningsbætur sem
búvömlög gera ráð fýrir.
Þar með komum við að einni við-
kvæmustu spumingunni í yfir-
standandi viðræðum um nýjan bú-
vömsamning.
Hve hratt treystum við okkur til
þess að framkvæma þá aðlögun
sem virðist óumflýjanleg í sauð-
fjárræktinni?
I þessu sambandi þurfa stjómvöld
að átta sig á því að fýrir bændastétt-
ina er hér um gífurlega viðkvæmt
mál að ræða og sá tími sem gefinn
verður til þessarar aðlögunar kann
að ráða úrslitum um það hvort
Stéttarsambandið sem hagsmuna-
samtök bænda treystir sér til sam-
starfs um þetta verkefni.
Þegar við stöndum frammi fyrir
vemlegum samdrætti í fullvirðis-
rétti til sauðfjárframleiðslu skapast
svo ný viðhorf sem bændastéttin
verður að gera sér ljós.
Á síðustu ámm hefur sú skoðun æ
oftar heyrst úr röðum bænda að
ekki sé lengur gmndvöllur til þess
að stjómvöld reki byggðastefnu
sína í gegnum verðlag sauðfjáraf-
urða og hefur sú skoðun að mínu
áliti margt til síns máls.
Hins vegar skulum við gera okkur
ljóst að auknum samdrætti munu
fylgja breyttar áherslur í því hvem-
ig stjómvöld geta notað sauðfjár-
ræktina sem tæki í viðhaldi byggð-
ar um landið og að þau kunni á
skipulegan hátt að vilja beina henni
til þeirra byggðarlaga sem standa
höllum fæti.
Slíkar ákvarðanir em hins vegar í
eðli sínu pólitískar og þær hlýtur í
gmndvallaratriðum að verða að
taka á þeim vettvangi.
„Markaðstenging"
Þá kem ég að öðm atriði sem er
nátengt því markmiði að færa
ffamleiðsluna til samræmis við
markaðsaðstæður, en það er spum-
ingin um það hvemig á að viðhalda
því jafnvægi sem að er stefnt.
í því sambandi hefur verið rætt
um svokallaða markaðstengingu
búvömsamningsins, þ.e. að verð-
ábyrgð ríkisins taki í aðalatriðum
mið af því hvað selst hefur á inn-
lendum markaði á tilteknu tímabili.
Eg ætla ekki að ræða útfærslu þess-
ara hugmynda hér heldur það hvem-
ig slík markaðstenging snýr að at-
vinnu- og afkomuöryggi bænda.
Fyrst langar mig þó að ræða kosti
þess og galla að hafa markaðs-
tengdan búvörasamning.
I stómm dráttum byggir það kerfi
sem við búum við i dag á því að
bóndinn ffamleiðir alla sína vöm
og fær hana staðgreidda, næsti að-
ili, sláturleyfishafinn, tekur við og
annast sölu hennar á innlendum
markaði og það sem afgangs verð-
ur er selt til útlanda og greitt fullu
verði.
Ég held að við verðum öll að
spyija okkur í fullri hreinskilni að
því hvort þetta fyrirkomulag muni
reynast okkur hagstætt þegar til
lengri tíma er litið.
Ég sagði áðan að sala kindakjöts á
innlendum markaði hefði dregist
saman um 1500 tonn á örfáum ár-
um. Þetta em um 340 ársverk í
sauðfjárffamleiðslu eins og þau em
metin á verðlagsgmndvelli.
Þurfum við ekki með þessa stað-
reynd í huga að spyija okkur þeirr-
ar spumingar hvort núverandi fyr-
irkomulag hafi orðið til þess að
slæva tilfinningu bænda fyrir
markaðnum og hvort það hafi orðið
til þess aða draga úr ffumkvæði
vinnslukerfisins til vömþróunar og
sölustarfsemi. Vantar ekki einhvers
staðar sölukvótann í kerfið?
Áður en við tökum afstöðu til
markaðstengingar búvömsamnings
em nokkrar spumingar sem við
þurfum að fá svar við.
í fyrsta lagi þær spumingar sem
ég hef velt upp hér að framan, svo
og spumingin um það að hvaða
marki stjómvöld em reiðubúin til
þess að tryggja starfsskilyrði land-
búnaðarins.
Þar er í raun um það að ræða að
ríkisvaldið gefi yfirlýsingu um það
að núverandi starfsskilyrðum og
samkeppnisstöðu mjólkur- og
kindakjötsframleiðslu verði ekki
raskað í veigamiklum atriðum.
Með starfsskilyrðum landbúnað-
arins á ég við skattlagningu og nið-
urgreiðslur og að tryggt verði með
töku jöfhunargjalda af innfluttum
búvörum að samkeppnin verði
fyrst og ffemst á gmndvelli gæða
en í minna mæli á gmndvelli verð-
lags.
Jaffiffamt þarf að vera tryggt að
ekki verði gerðar minni kröftir til
innfluttra búvara en innlendra,
varðandi aðbúnað á framleiðslu-
stigi, framleiðslumeðferð, holl-
ustuhætti og heilnæmi. Svörin við
þessari spumingu hafa óhjákvæmi-
lega úrslitaáhrif á það hvort Stéttar-
sambandið treystir sér til þess að
ganga til undirritunar á nýjum bú-
vömsamningi.
Þá kem ég að þriðja gmndvallar-
markmiðinu sem viðræðumar um
nýjan búvömsamning hafa snúist
um en það er spumingin um það
hvemig megi auka hagkvæmni í
framleiðslunni til þess annars veg-
ar að styrkja stöðu búvaranna á
markaðnum og hins vegar bæta af-
komumöguleika þeirra sem í land-
búnaðinum starfa.
Við höfum nú í áratug búið við
ffamleiðslustýringu í nautgripa- og
sauðfjárffamleiðslu.
Takmörk
hagræðingar
Bændur hafa á þessum tíma reynt
að mæta skertum framleiðslumögu-
leikum með spamaði og hagræð-
ingu á rekstri sínum. Nú er hins veg-
ar svo komið að tekjuauki verður
ekki sóttur í þá átt og ljóst er að á
síðustu ámm hafa menn í búrekstr-
inum verið að ganga á eignir sínar.
Endumýjun og viðhald rekstar-
bygginga hefur verið í lágmarki á
undanfomum árum.
Mjög margir bændur standa
ffammi fyrir því að taka ákvörðun
um slíkar ffamkvæmdir á næstu ár-
um og eðlilegt að þeir spyiji hvaða
svigrúm þeir fái til þess að takast á
við slík verkefhi.
Ekki er síður mikilvægt að nýliðun
í landbúnaðinum geti átt sér stað.
Eðlilegt er að ungt fólk vilji fá svör
við því áður en það tekur við búi
hvaða afkomumöguleika það hafi
innan landbúnaðarins. Endumýjun í
bændastéttinni hefur verið ákaflega
hæg á undanfömum árum sem sést
best á þvi að á rúmum áratug hefur
meðalaldur bænda hækkað úr 49 í
52 ár.
Þessi þróun er ákaflega hættuleg.
Landbúnaðurinn þarf að komast aft-
ur í þá stöðu að hann sé áhugaverð-
ur valkostur fyrir ungt fólk þegar
það velur sér lífsstarf.
Ef það ekki gerist er hættan á at-
gervisflótta á næsta leiti.
I umræðunum um nýjan búvöm-
samning og í viðræðum við aðila
vinnumarkaðarins í nefnd þeirri sem
skipuð var í framhaldi af kjarasamn-
ingunum í vetur hefur verið rætt um
endurskoðun á þeirri ffamleiðslu-
stýringu sem nú er í gildi og hvaða
leiðir myndu best þjóna markmið-
um um aukna hagræðingu.
Það er skoðun mín að ein virkasta
leiðin til þess sé að losa um þær
hömlur sem verið hafa á tilfærslu
fullvirðisréttar milli jarða nú í hálft
annað ár. Slík breyting er nauðsyn-
leg til þess að skapa möguleika á
betri nýtingu á þeim fjárfestingum
og vinnuafli sem til staðar em.
Það er deginum ljósara að þessari
breytingu verður ekki náð fram án
þess að þeim fækki sem þessa ffam-
leiðslu stunda nú.
I fljótu bragði kann að virðast að
bændastéttin væri með þessu að
skera sjálfa sig niður og veikja með
því stöðu sína.
Staðreyndin er þvert á móti sú að
með slíkri hagræðingu væri at-
vinnuvegurinn að styrkja stöðu sína
gagnvart annarri framleiðslu á
markaðnum og gera mögulega þá
nýliðun sem mjög hefur skort á síð-
ustu árum.“
Þjóðarsátt um
landbúnað nauðsynleg
Haukur Halldórsson lauk ræðu
sinni með eftirfarandi orðum:
„Ég hef nú fjallað um þau grund-
vallaratriði sem ég tel að mestu
máli skipti í sambandi við nýjan bú-
vömsamning. Vissir aðilar hafa í
allan vetur og sumar reynt að gera
þessa samningagerð tortryggilega í
augum almennings án þess þó að
vita nokkuð um hvað verið er að
ræða. Því hefur blákalt verið haldið
ffam að einungis sé verið að fram-
lengja gildandi samning. í landbún-
aði þarf að eiga sér stað þróun. Þar
þarf að vera um langtímastefhu-
mörkun að ræða, en ávallt þarf að
taka mið af breytilegum aðstæðum.
Ég er sannfærður um að þegar
menn átta sig á því að það er einmitt
það sem verið er að gera í viðræð-
unum um nýjan búvömsamning
munu viðhorf margra breytast.
Búvömsamningur er einungis
vörðuð leið að þeim markmiðum
sem menn hafa sett sér við gerð
landbúnaðarstefhunnar. Nauðsyn-
legt er að sú landbúnaðarstefna
sem fylgt er njóti meirihlutafylgis
með þjóðinni. Sé svo ekki er hún
dæmd til að mistakast. Við verðum
því að starfa í sátt við þjóðina og
við verðum að starfa í sátt við um-
hverfið. Það er von mín að þær
hugmyndir sem nú em reifaðar í
nýjum búvömsamningi geti orðið
gmndvöllur að slíkri „þjóðarsátt"
um landbúnaðinn.“