Tíminn - 13.09.1990, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 13. september 1990
Fimmtudagur 13. september 1990

■■ ■

&
—I
Kýlaveiki í villtum laxi veldur Norðmönnum miklum áhyggjum þessa dagana:
Hætt við að veikin berist hingað
Gífurlcga hröð útbreiðsla kýlaveiki í villt-
um norskum laxastofnum veldur þarlendum
miklum áhyggjum þessa dagana. Þetta getur
því miður haft alvarlegar afleiðingar fyrir
villtan íslenskan lax, þar sem stofnamir
ganga að hluta saman í hafi og veiðast til að
mynda báðir við Færeyjar. Þá hefúr komið
fyrir að erlendur lax hefúr gengið upp í ís-
lenskar ár og ef sýktur norskur lax gengur í
ámar þarf ekki að sökum að spyija.
Upptök sýkingarinnar em rakin til seiða frá
Skotlandi sem flutt vom inn fyrir nokkmm
ámm. A síðasta ári sluppu yfir tvær milljón-
ir slíkra seiða úr kvíum við strendur Noregs.
Þessi sýkti fiskur hefúr nú gengið upp í vel-
flestar veiðiár Norðmanna og smitað villta
stofha þar. Kýlaveikisbaktería getur leynst í
náttúmnni og gerir ekki mikinn óskunda að
öllu jöfnu. En sjúkdómurinn sjálfúr lýsir sér
í því að fiskurinn steypist út í sámm bæði að
utan og innan. Það sem gerir málið alvarlegt
í Noregi er að fiskurinn hefur lítið þol gegn
sjúkdómnum þar sem hann hefúr ekki hrjáð
villta stofna í landinu hingað til og drepst þvi
laxinn umvörpum. Norðmenn hafa þurft að
glíma við kýlaveiki áður í örfáum ám í suð-
urhluta landsins en tókst að halda henni
niðri. Veikin er hins vegar þess eðlis að þeg-
ar bakterían er á annað borð komin í ána, er
smit í stofninum viðvarandi upp frá því.
Hins vegar aðlagast fiskurinn bakteriunni og
tekur sjúkdómurinn sig aðeins upp þegar
hart er í ári. Skilyrði hafa verið slæm þetta
árið einkum vegna lítils vatnsmagns. Því
hefúr veikin brotist út að nýju í þessum ám,
á sama tíma og átt er við kýlaveikisafbrigði
eldisfisksins norðar. Ennþá er ekki vitað
hvort um sama afbrigði er að ræða.
Fiskur er sýktur í flestum
veiöiám
Norskir sérffæðingar telja smitaðan eldis-
fisk þegar hafa gengið upp í allar ár á milli
Sogns og Þrándheims. Þar með eru taldar
þekktar veiðiár svo sem Namsen og Vosso.
Þá er búist við að fyrir lok þessa árs verði
smitaður fiskur kominn í allar ár á milli
Hörðalands og Norðurlands.
„Heildarveiði á villtum Atlantshafslaxi í
öllum heiminum er ekki nema um 10 þús.
tonn á ári. Þar með eru taldar veiðar Kanada-
manna, íslendinga, Færeyinga, Norðmanna,
Grænlendinga og fleiri. Norðmenn einir
framleiða nú árlega um 130 þús tonn á ári í
eldi. íslendingar framleiða um 5 til 6 þús.
tonn, Skotar og Irar einhverjar tugþúsundir
tonna o.s.frv. Af þessu má sjá að eldi Norð-
manna er margfalt á við önnur framleiðslu-
lönd.
í eldi hafa verið settir saman stofnar sem
ekki hafa hist áður. Menn hafa til dæmis tek-
ið fisk úr Eystrasalti og blandað saman við
norska stofha. En af því leiðir að sýkingar
taka sig upp hjá þeim stofnum sem ekki hafa
myndað við þeim mótefni“, sagði Tumi
Tómasson fiskiffæðingur hjá Veiðimála-
stofnun í samtali við Tímann.
En þar með eru ekki öll vandamál Norð-
manna upptalin því landsmenn hafa til
skamms tíma einnig þurfl að glíma við
sníkjudýrið gyrodaktylus salaris, sem barst
upphaflega ffá Svíþjóð. Sníkillinn leggst á
augu fisksins og eyðileggur þau. Er talið að
finna megi fisk, sem ber sníkilinn, í um 30
ám landsins. Til að losna við gyrodaktylus úr
ám verður að eyða öllum fiski í þeim. Þetta
hafa Norðmenn verið að reyna að gera að
undanfomu. Þeir hafa þá í fyrsta lagi tekið
hrogn og síðan eytt fiskinum.
Stofnarnir ganga saman
en hættan er mest við
hrygningu
Sú hætta að kýlaveikin berist hingað til
lands er ekki aðeins fyrir hendi heldur tölu-
verð ef litið er til fjölda sýktra eldisseiða,
sem hafa sloppið frá Noregi, á móti heildar-
magni villts lax í Atlantshafi.
„Bæði norskur og íslenskur lax veiðist til
dæmis í Færeyjum þannig að það er vissu-
lega hætta á ferðinni en um 10% af veiði
Færeyinga er eldislax. Hættan eykst síðan í
réttu hlutfalli við eflingu eldisins og það hve
mikið sleppur úr kvíunum. Fiskurinn er að
vísu mismóttækilegur fyrir sjúkdómum.
Þegar honum líður mjög vel, er í góðæti og
örum vexti, eins og yfirleitt í sjógöngu, er
minni hætta á faraldri en þegar hann er að
ganga upp í ámar. Þó er alls ekki hægt að úti-
loka hættuna. Á síðamefnda tímabilinu er
fiskurinn í mikilli streitu, sérstaklega þegar
hann safnast saman á tiltölulega afmörkuð-
um hrygningarstöðvum. Ef svo og svo mikið
að eldisfiski gengur með villta laxinum á
þeim tíma, eykst smithættan vemlega. Við
höfúm einnig fýrir því heimildir að erlendur
lax hefúr gengið upp í ár. Til dæmis hefúr lax
merktur íslandi veiðst í Noregi, skoskur lax í
Eftir
Jóhönnu
Kristínu
Bimir
Kanada, og bæði rússneskur og færeyskur
hér, þannig að alltaf er um einhvem flæking
að ræða. Fjöldi þessa flækingsfisks er auð-
vitað hverfandi miðað við heildina, en eins
og áður sagði eykst hættan i hlutfalli við um-
fang eldis“, sagði Tumi.
Á hveiju ári eru tekin sjúkdómssýni úr öll-
um klakfiski á Islandi, bæði úr ám og eldi og
rannsökuð að Keldum þannig að ef íslenskur
fiskur smitast ætti að vera hægt að uppgötva
slíkt nokkuð fljótt. ,,Eflirlitskerfið hér er
mjög öflugt og betra en víða annars staðar í
þessu efni“, sagði Tumi.
Telja aö 150 til 200
kvíar geti slitnaö upp
meö haustinu
Öryggi sjókvía í Noregi hefúr mikið verið
gagnrýnt að undanfomu og þess krafist að
stjómvöld aðhafist eitthvað til úrbóta. Telja
menn ástandið svo slæmt að af 600 kvíum
ætti þegar í stað að loka að minnsta kosti 30
vegna lélegs ásigkomulags. 150-200 komi
ekki til með að þola venjulegt haustveðurlag
heldur slitni upp í fyrsta stormi, eyðileggist
og allur fiskurinn sleppi út.
Islendinga eiga fulltrúa í tveimur vinnuhóp-
um Alþjóða hafrannsóknarráðsins „ICES“,
um Atlantshafslax. Hvor hópur hittist einu
sinni á ári og fúlltrúar allra aðildarlanda einu
sinni. Næsti fúndur verður haldinn í október
og fyrir hönd íslands mun Ámi ísaksson
veiðimálastjóri sækja fúndinn.
„Þessi vandamál em vel kunn hjá ICES og
þau verða vitaskuld rædd á fúndinum. Ég
talaði t.a.m. við kollega minn í Noregi um
daginn og þeir líta þetta kýlasmit mjög al-
varlegum augum. Við getum ekkert fullyrt
um afleiðingar þess ef smit bærist i íslensk-
an lax. Þetta afbrigði veikinnar hefur ekki
fúndist hér á Iandi en við höfum fúndið ann-
að afbrigði í einstaka eldisstöðvum.
Vissulega gæti það hafl alvarlegar afleið-
ingar ef þetta smit bærist hingað. Við vonum
auðvitað í lengstu lög að til þess komi ekki. í
íslenskum ám hefúr ekki orðið vart við lax
ffá Noregi. Þar að auki er laxinn sérkenni-
legur fiskur að því leyti til að hann gengur
ekki mjög þétt þannig að við vitum ekki
hvort fiskar smitast þó stoínamir blandist á
ætisvæðum i hafinu. Þessi vandamál verða
án efa rædd á fúndinum og einhveijir pappír-
ar lagðir fram varðandi þau, en að svo
stöddu þori ég ekki að fúllyrða með hvaða
hætti umfjöllunin verður nákvæmlega“,
sagði Ámi í sartttali við Tímann.
Erffitt aö hlutast til um
innanríkismál Noregs
Að auki verður fjallað um málið hjá
„NASCO“, Alþjóða laxavemdunar- stofnun-
inni. Næsti fúndur þar á bæ verður þó ekki
fyrr en næsta sumar, í júní. „í fyrra slapp úr
norskum kvíum fiskur, sem var mikið sýkt-
ur, og því var málið auðvitað inni í umræðu
síðasta fiindar „NASCO“ um sjúkdóma.
Engar kvíar em það heldar að hægt sé að
tryggja að enginn fiskur sleppi út, eins og
við höfúm fengið að reyna hér við land. Það
er erfitt fyrir okkur að skipta okkur mikið af
innanríkismálum í Noregi. Ég veit hins veg-
ar að umhverfismálaráðuneytið þar i landi
hefur beitt þá er standa að eldi miklum þrýst-
ingi og ég reikna með því að þeir reyni allt
hvað þeir geta til að bæta ástandið. Ef þetta á
hinn bóginn heldur áfram að vera viðvarandi
vandamál í Noregi getur vel farið svo að við
aðhöfúmst eitthvað í málinu. Ef út í það færi,
færi slíkt í gegn um landbúnaðar- og utanrik-
isráðuneyti hérlendis", sagði Ámi. Hann
nefndi einnig, að Norðmenn hafa þegar tek-
ið til við að gefa eldisfiski lyf við kýlaveiki
og því ætti hættan á mikið sýktum seiðum í
eldi að fara minnkandi.
Meginástæða þess að íslendingar hafa
sloppið að mestu við smit telur Ámi vera
harðar reglur er gilda hér á landi varðandi
innflutning. En hingað hefur aldrei verið
leyft að flytja inn lifandi fisk eins og gert var
í Noregi.
„Sá lærdómur sem íslendingar fyrst og
fremst geta dregið af þessu er nauðsyn þess
að fara varlega með reglur um hvar megi
stunda eldi og undir hvaða kringumstæðum.
Okkar kröfúr hljóta að beinast að því að
hættan á að fiskur sleppi verði takmörkuð
eins mikið og hægt er. Því miður hefur það
gerst hér að menn em með útbúnað sem er
alls ekki nógu góður. Þar að auki er flutning-
ur á fiski milli svæða, að mínu mati, vara-
samur og innflutningur á lifandi hrognum
kemur ekki til greina. Geti íslenskt fiskeldi
ekki blómstrað á innlendum efnivið á það
ekki rétt á sér“, sagði Tumi.

:
■