Tíminn - 15.09.1990, Blaðsíða 3

Laugardagur 15. september 1990
HELGIN
13
„Talið sem minnst um yður sjálfa,
um þekkingu yðar og hæfileika,
þjáningar yðar og sorgir, yðar og
þeirra sem yður eru nákomnir. Forð-
ist að láta fyndni yðar koma niður á
öðrum því að „oft fær grimmur hund-
ur rifið skinn“ og svo ber það jafhan
vitni um ruddaskap í sálunni að hafa
gaman af að gera aðra að athlægi. Þó
er græskulaust gaman leyfilegt, ekki
síst, ef menn um leið gefa höggstað á
sjálfum sér og henda gaman að eigin
breyskleika.“
í þessu sambandi bendir Ragnheið-
ur á að ekki megi gerast of hnýsinn
um hagi annarra. Því hnýsni geti
jafnvel réttlætt ókurteisi þeirra sem
spurðir eru. „Það er álitið ókurteisi
hvar sem er, að spyija konu hvaða
ilmvatn hún noti; ef hún er greind,
svarar hún út í hött og ef hún verður
skapill yfir spumingunni segir hún
kannski, að þér komi það ekkert við.
Mér finnst hún eiginlega hafa fullan
rétt til að svara þannig ... Það er satt,
þér kemur þetta ekkert við.
„Það kemur þér
andskotann
ekkert við
Einu sinni þekkti ég konu, sem var
ffamúrskarandi háttprúð. Hún var
ekkja eftir lækni og átti heima í smá-
bæ einum í Bandaríkjunum. Maður-
inn hafði látið henni eftir prýðisfal-
legt heimili, en að þvi er kunnugt var,
lítil efni. Konan hélt áffam að dvelja
í fallega húsinu sínu og lífið gekk
sinn vanagang, en allar kaffisystur í
bænum undruðust yfir því, hvemig
hún færi að lifa og sjá fyrir fjórum
bömum sínum. Að lokum var ein
kaffisystirin send út af örkinni til að
grennslast eftir, hvemig þessu viki
við. Ekkjan tók konunni vel og bauð
henni upp á te og sátu þær og röbb-
uðu saman um daginn og veginn.
Aðkomukonan talaði mikið um, hve
erfitt væri og dýrt að veita bömum
menntun og þar kom, að hún spurði
án þess að vera lengur rreð neinar
vífilengjur: „Hvemig hefurðu annars
ráð á að halda heimilinu og senda öll
bömin í skóla?“ Læknisekkjan stóð
upp af stólnum sínum, gekk yfir að
hinni konunni og sagði blíðlega, um
leið og hún lagði handlegginn á öxl-
ina á henni: „Það kemur þér andskot-
ann ekkert við“ ... en það er í fyrsta
og seinasta skipti, að nokkur hefur
heyrt þá konu bölva ...“
Dónaskapurá
röngum forsendum
Þó flestir ættu að geta sagt sér sjálf-
ir að óþarfa forvitni og spumingar
um persónulega hagi manna er illa
séð, getur verið erfiðara að komast
hjá ókurteisi látbragðs eins og minnst
var á áður varðandi eymanudd.
Við ættum til að mynda að fara var-
lega í að gera táknrænt grein fyrir
velþóknun með því að mynda hring
með vísifmgri og þumalfmgri. A
Bretlandi væram við þar með að lýsa
yfir samþykki við síðasta ræðumann.
I Frakklandi gætum við átt á hættu að
gestgjafmn brotnaði saman þar sem
slik handahreyfing merkir að það
sem við er átt sé einskis virði. Því þó
velþóknun sé einnig táknuð á þennan
sama hátt í Frakklandi er það óal-
gengara. Grikkir myndu að öllum
„Talið sem minnst
um yður sjálfa,
um þekkingu yðar
og hæfileika,
þjáningar yðar og
sorgir, yðar og
þeirra sem yður
eru nákomnir.
Forðist að láta
fýndni yðar koma
niður á öðrum því
að „oft fær grimm-
ur hundur rífið
skinnM
I V >
Fjöldi skóla, er sérhæfa sig í
kennslu framkomu og
limaburðar, hefur sprottið upp
hvarvetna á undanfömum árum.
En þó þessar dömur kunni án efa
þá list til hlítar, er hætt við að
þeim brygði í brún ef einhver
áhorfenda tæki til við að kanna
víðbrögð að hætti Garfinkel.
Arflerfð þjóða hvað varðar siði
og venjur er með ýmsum hætti
og kann sumt að koma
fslendingum kynduglega fyrir
sjónir í fari annarra þjóða. Á móti
kemur að við höfum án vafa
hegðað okkur í hæsta máta
furðulega í aldanna rás að mati
útlendinga. Það má til að mynda
gera sér í hugariund hvað
Afrikubúinn sem í fyllstu kurteisi
pissaði á víkinginn varð sár
þegar hann var höggvinn í
herðar niður.
sem við er búist líði öllum hópnum
óþægilega. Því verði það þegjandi
samkomulag að „taka ekki eftir"
vandræðalegum atvikum eins og
þegar kennarinn stendur á gati eða
nýi kærastinn borar í nefið á sér.
Einstaka félagsfræðingar hafa lagt
sig í líma við að athuga viðbrögð
fólks við þeim er gerast brotlegir við
daglegar samskiptavenjur. Harold
Garfinkel lagði t.a.m. fyrir nemendur
sína það verkefhi að láta sem þeir
skildu ekki óskráð lögmál samskipta
eða misskilja hversdagslegt málfar.
Garfmkel lét nemenduma prútta i
stórmörkuðum, bijóta reglumar á
handboltaæfingum eða færa sig nær
viðmælendum sínum. I hveiju ein-
asta tilviki varð fólk reitt, undrandi
eða feimið og lét greinilega í ljós að
því var misboðið.
Einn viðmælanda spurði nemanda
til að mynda hvemig hann hefði það
og nemandinn svaraði: „Hvemig hef
ég það hvemig? Meinarðu heilsan,
fjármálin, skólinn, andlegt jafhvægi,
heima ...“ Viðmælandi brást ókvæða
við, greip fram í og sagði: „Heyrðu,
ég var bara að reyna að vera kurteis.
Ef ég á að segja þér eins og er þá er
mér skítsama hvemig þú hefur það.“
Garfmkel rannsakaði einnig hvemig
fólk bregst við þegar farið er stíft eft-
ir kurteisisreglum þar sem slíkt er
ekki venjan. Þá bað hann nemend-
uma að láta eins og þeir væra kost-
gangarar heima hjá sér. Þeim var
uppálagt að ávarpa foreldra sína
formlega, til að mynda með fullu
nafni, sýna yfirdrifiia kurteisi við
matborðið eða biðja kurteislega um
leyfi til að fara í ísskápinn. Aðrir fjöl-
skyldumeðlimir urðu furðu lostnir,
leituðust við að setja hegðunina í
samhengi við eitthvað og koma aftur
á eðlilegu ástandi. Nemendumir vora
sakaðir um að vera illgjamir, tillits-
lausir, nánasarlegir, ókurteisir og þar
ffam eftir götunum. Þeir héldu fæstir
tilraunina út lengi og öðram fjöl-
skyldumeðlimum fannst félagsfræð-
ingurinn hreint ekkert sniðugur þegar
málin vora útskýrð.
Þó ókurteisi sé slæm kann það samt
greinilega ekki góðri lukku að stýra
að gerast of kurteis. En við örvænt-
ingarfullar tilraunir til að rata hinn
gullna meðalveg ættum við kanski að
hugleiða að sitja á höndunum á okkur
á ferðalögum ... Nema þegar ástæða
er til að þeyta einhveijum upp í söð-
ulinn ... En þá megum við auðvitað
ekki koma of nærri viðkomandi ...
Nema þetta sé góður vinur sem ör-
uggt er að ekki tekur kurteisina fyrir
„afleitan handvana“...
líkindum henda okkur út. Þar í landi
táknar hreyfingin nefnilega kynfæri
konu eða endaþarmsop og getur skil-
ist sem ábending um vilja, yfirlýsing
um „mannkosti“ þess sem rætt er við
eða staðhæfing þess eðlis að karlkyns
viðmælandi sé hommi.
Ibúar Túnis myndu líklega einnig
henda okkur út, þó af öðrum ástæð-
um. En í Túnis er hringmerkið bein
hótun um tilræði við líf viðmælanda.
Talið er líklegt að sú merking eigi
rætur sínar að rekja til þeirrar merk-
ingar að eitthvað sé einskis vert. Að
merkinu sjálfu viðbættu er höndin
hreyfð snöggt upp á við, sem sagt:
„þú ert svo lítils virði að ég mun
stytta þér aldur á morgun."
Á stöku stað í Evrópu myndi fólk
álíta okkur ofurlítið skrítin, þegar við
allt í einu færam að áma öllum við-
stöddum heilla, eða mæla okkur mót
við einhvem upp úr þurra, þar sem
hringur myndaður með þumli og
litlafingri merkir mánudag, þumall
og baugfingur merkir þriðjudag
o.s.ffv. I Japan gætum við síðan á
endanum setið uppi með hluti sem
okkur langar ekkert í því þar táknar
hringurinn peninga.
Yfirdrifin kurteisi
er samt allra verst
En hvað gerir annað siðprútt fólk
þegar einhver úr hópnum brýtur allar
viðteknar venjur? Félagsffæðingar
hafa velt þessu fyrir sér eins og öðru
og maður að nafni Goffman hefur
myndað kenningu sem gengur út á að
„horfa viljandi ffamhjá". Goffman
segir að mistakist einhveijum úr hópi
fólks að hegða sér samkvæmt því
BÆNDUR GETA NÚ KVATT
SKÝRSLUÞRÆLDÓMINN
BÓNDINN er viðskiptahugbúnaður sem er bæði einföld og ódýr lausn við
tölvuvæðingu í búrekslri og gerir skatfframtalið að auki.
BÓNDINN breytir ekki því nvernig þú sinnir fjórmólunum, en hann léttir þér
vinnuna og gefur betra yfirlit yfir stöðu móla.
BÓNDINN er svo auðveldur í notkun að þú ert ó augabragði kominn ó fulla
ferð með að nota búnaðinn.
BÓNDINN hjólpar þér við að hafa stöðuna ó hreinu, þvi þú þarft aðeins að
ýta ó einn hnapp til að kalla fram upplýsingar.
Þú getur byrjoð oð nota BÓNDANN strax í dag _______________________
ón nokkurra skuldbindinga. BÓNDINN KOSTAR AÐEINS 34.860 KR
Með einu símtali geturðu fengið sent eintak af
BÓNDANUM, ón endurgjalds til reynslu í 30 daga.
HUGBÚNAÐARGERÐIN
ÞÓRUFELLI 6 111 REYKJAVÍK SÍMI 91-79743