Tíminn - 18.09.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 18. september 1990
Tíminn 7
AP UTAN
Einar Birnir:
Eigin fjaðrir og annarra
Nýstofnað fýrírtæki ísteka hefur sl. tvo mánuði haft fýrrum
lyfjaverksmiðju þrotabús G. Ólafsson hf. á leigu og er með
skammtímasamning, aðeins um framhald þeirrar leigu. Engu
að síður má skilja af grein á viðskiptasíðu Mbl. 13. sept sl. að
nú loksins værí fram kominn aðili sem nokkur afrek gæti unn-
ið.
Fylprófið umtalaða er ljómandi
gott framlag til lífefnaiðnaðarins
en það er bara ekki framlag ísteka
né hugmynd, einu sinni ekki hug-
mynd Harðar Kristjánssonar eins.
Fylprófið og tilurð þess er loka-
punktur prófana og tilrauna sem
hér á landi voru unnar í samvinnu
þriggja aðila, þ.e. Tilraunastöðvar
Háskólans að Keldum, G. Ólafs-
son hf. og Lifefnafræðistofu
læknadeildar Háskóla íslands.
Sannleikur málsins er sá að hið
fyrsta prófið í þessari lotu var al-
gerlega hannað og unnið af þeim
Eggert Gunnarssyni og Ólafi
Andréssyni, sérfræðingum á Keld-
um, og í raun eru allar aðrar til-
raunir og endurbætur byggðar á
þeim grunni.
Reyndar má gjaman koma hér
fram um leið þakklæti til þeirra
Guðmundar Péturssonar læknis,
forstöðumanns Tilraunst. á Keld-
um, og Páls A. Pálssonar, þáver-
andi yfirdýralæknis, sem alla tíð
hafa sýnt þessum þróunarverkefn-
um sérstaka velvild.
Þetta próf var ómissandi þáttur í
skipulagi og hagræðingu fram-
kvæmda við söfnun til hormóna-
vinnslu G. Ólafsson hf. og eins og
að líkum lætur fundu eigendur
hryssa fljótt hversu þýðingarmikið
prófið var vegna þeirra eigin
rekstrar og því með árunum æ
meiri ásókn, utan blóðsöfnunar-
innar, í prófið sem slíkt.
Það hefur því um alllangan tíma
verið á dagskrá að fá fram próf
sem sameinaði öryggi hins fyrra
og einfoldun ffamkvæmdar og
helst styttan biðtíma einnig (hluti
einfoldunar).
Það var vissan um allnokkum
markað hérlendis og vonin um
verulegan markað erlendis, sem
var mestur hvati þess að samvinna
áðumefndra þriggja aðila hélt
áffarn einmitt um þetta sérstaka
þróunarverkefni.
Miðjumaður og samræmingarað-
ili flestra sameiginlegra verkefna
þessa þrílita hóps hefur frá upphafi
verið Bergþóra Jónsdóttir, fram-
leiðslustjóri hjá G. Ólafsson hf., og
æði er Iangt síðan að við þrjú, und-
irritaður, Bergþóra og Hörður
Kristjánsson, fyrst ræddum um
áffamhaldandi þróun fylprófsins
til þeirrar vem sem hið nýja próf
nú býr yfir.
Það verður að segjast eins og er
að mér er það mjög til efs að hefði
Hörður Kristjánsson ekki verið
starfsmaður G. Ólafsson hf. og
tekið þátt í ffamþróun margvís-
legra mála þar og í þróunarverk-
efhum sem fyrirtækið átti með áð-
umefndum innlendum og reyndar
erlendum aðilum einnig, hefði
honum nokkm sinni dottið fylpróf
í hug, hvað þá að vinna að þróun
þess.
Ég hef aldrei dregið í efa hæfni
eða kunnáttu Harðar Kristjánsson-
ar og trúi því ennþá staðfastlega að
hann sé sá dugandi vísindamaður
sem við bundum í upphafi vonir
við, en því sorglegra er að sjá hann
brjóta, ég vona í gáleysi, þá sjálf-
sögðu skyldu hvers alvömvísinda-
manns að geta hverju sinni gmnd-
vallar verka sinna og ffumkvöðla,
en þó umfram allt samstarfs síns
við aðra vísindamenn um fram-
gang og þróun þess verkefnis, sem
um er rætt hvort sem um áfanga-
skýrslu eða Iokaskýrslu er að ræða.
Það vom eðlilegir hlutir og f sam-
ræmi við stöðu mála þá að hið
fyrra prófið var fullunnið að Keld-
um. Það var á sama hátt eðlilegt að
lokaþáttur nýja prófsins yrði hjá
Herði Kristjánssyni og nú vona ég
að hann geri sjálfum sér þann
greiða að gera rétta grein fyrir
sameiginlegum affekum sínum og
sinna samstarfsaðila.
Islenskum fyrirtækjum trúi ég að
sé almennt óskað velfamaðar hér á
landi, einnig ísteka, nýju fyrirtæki,
en hingað til hefur fáum ef nokkr-
um fyrirtækjum dugað lánsfjaðrir
til flugsins, og allra síst séu þær
tíndar af dauðum búki.
ísteka ætti að reyna fyrst sínar
eigin fjaðrir og sjá hvað þær duga.
Reynslu annarra gætu þeir nýtt sér
sé hún þeim tiltæk en skreyting
með lausum lánsflöðmm er vita
haldlaus.
BOKMENNTIR
William Shakespeare: Leikrit I-IV.
Helgi Hálfdanarson þýddi. Úrvalsrit
heimsbókmenntanna. Almenna bóka-
félagið 1982-87.
Það hefur oft verið talið að leikrit og
sonnettur Shakespeares séu minnis-
varði um stórkostlegan snilling og
einnig minnismerki merkilegs tíma-
skeiðs. Slíkar samlíkingar era mark-
lausar varðandi Shakespeare; verk
hans em enginn minnisvarði, því að
þau lifa alla tíma. Og hvað tímabilið
varðar, þá væri það heldur lotlegra, ef
verk Shakespeares lýstu það ekki
upp. Þegar Shakespeare var og hét
var afstaða skáldbræðra og mennta-
manna til hans önnur en síðar varð.
Honum var einkum fundið til foráttu
að vera grófur og tryllingslegur, að
hann skorti hófsemi góðs texta og
væri auk þess illa að sér. Ben Jonson
talar um Shakespeare sem „a man of
small Latin and less Greek“. Setning-
in er úr hyllingarkvæði sem Jonson
orti og var birt í fyrstu folío-útgáf-
unni 1623. Að öðm leyti hyllti hann
vin sinn. Annar höfundur talaði um,
að „leikari gæti ekki verið merkilegt
leikritaskáld“. Því kom að því, að
ýmsir tóku að efast um að „leikarinn
ffá Stratford on Avon“ gæti verið
höfundur leikritanna og virðist sú
skoðun enn hafa nokkum byr.
Þrátt fyrir skoðanir margra, var
Shakespeare orðinn vinsælasta leik-
ritaskáld Englendinga um 1600.
Andúð púritana á Shakespeare og
verkum hans varð til þess að verk
hans vom lítt höfð í ffammi, fyrr en
þegar líður á 18. öld á Englandi. Og
hefur það haldist óbreytt síðan.
Undirtektir franskra höfunda og
ítalskra, en meðal þeirra reis leiklist
hæst í Evrópu á 17. og 18. öld, vora
neikvæðar varðandi verk Shakespe-
ares; hann þótti ekki nógu slípaður.
Voltaire gerði tilraun til þess að koma
Shakespeare inn í ffönsk leikhús, en
það mistókst. Áhugi á verkum hans
vaknaði meðal Dana á síðari helm-
ingi 18. aldar og Hamlet var leikinn
þar 1813. Með riti Brandesar „Willi-
am Shakespeare" var hann metinn að
verðleikum, 1895. Victor Hugo kom
Shakespeare á ffamfæri í Frakklandi.
í Þýskalandi Lessing og Herder, sem
kynnti Goethe leikritin og þar féllu
þau í góðan jarðveg. Wieland tók að
þýða verkin í prósa um 1770 og á 19.
öld var hann dáður þar flestum er-
lendum höfundum fremur. Rússar
kynntust höfundinum um þýskar og
franskar þýðingar og undir aldamótin
1800 var tekið að þýða sum leikrit-
anna á rússnesku. Shakespeare var
þýddur á spænsku á áranum 1870-74
og gefinn út í 10 bindum.
Indriði Einarsson segir frá áhuga
Sigurðar Guðmundssonar málara í
ævisögu sinni „Séð og lifað" og
hvatti Sigurður hann mjög til að sjá
verk Shakespeares í Konunglega
leikhúsinu í Höfn. Indriði sá leikrit
Shakespeares á ámnum 1872- 77, en
bestan Shakespeare-leik sá hann í
Edinborg 1880 í meðfömm Henrys
Irvings, eins fremsta leikara og leik-
stjóra Englendinga um þær mundir.
Fyrstu þýðingamar á íslensku gerðu
þeir Steingrímur Thorsteinsson og
Matthías Jochumsson. Lear konung-
ur kom út 1878 og Macbeth-þýðing
Matthíasar 1874. Matthías þýddi
einnig Hamlet, Othello og Rómeó og
Júlíu. Indriði Einarsson þýddi 14
leikrit Shakespeares og það var
„Þrettándakvöld" í þýðingu Indriða,
sem var fyrsta leikrit Shakespeares,
sem leikið var hér á landi í Iðnó 1925
af Leikfélagi Reykjavíkur. Fleiri
þýðingar vom gerðar og stöku þeirra
leiknar.
Mikilvirkasti þýðandi leikrita
Shakespeares hér á landi er Helgi
Hálfdanarson. Hann hefur þýtt öll
leikrit Shakespeares og hafa 22
þeirra verið gefm út í „Leikritum
Shakespeares", sem Almenna bóka-
félagið hefur gefið út, alls fimm
bindi, þijú bindi em væntanleg.
Fyrsta sviðsetning þessara þýðinga
var „Sem yður þóknast" í Þjóðleik-
húsinu 1952. Mörg þessara leikrita
hafa síðan verið leikin þar og víðar.
Mikilvirkasti þýðandi leikrita
Shakespeares er einnig sá vandað-
asti. Þekking Helga Hálfdanarsonar á
verkum meistarans er einstök svo og
heiðarleiki hans í meðferð máls og
útlistana á hveiju verki fyrir sig.
Hann segir sjálfur í umfjöllun um
þátt sinn í þýðingum leikritanna: „Þó
verður sá vandinn mestur, sem
þyngst hvílir á þýðendum allra þjóða,
að gróðursetja í nýjan reit þá orðlist,
sem meistarinn mikli ffá Stratford
ræktaði í fijóum jarðvegi síns fagra
og máttuga móðurmáls og aldrei
verður alls kostar ffá því skilin.“
Sautján þýðingar Helga komu út á
ámnum 1956 til 1975 hjá útgáfufyrir-
tækinu Máli og menningu. Síðan hóf
Almenna bókafélagið útgáfu leikrit-
anna 1982 og mun vonandi ljúka
þeim innan tíðar. Þessi útgáfa er
smekkleg og vönduð og má óhikað
telja bækumar til smekklegustu
bóka, sem prentaðar hafa verið á
þessum áratug, prentun vönduð,
pappír einnig og band með miklum
ágætum.
Þýðingar úrvalsrita, sem em vand-
aðar og trúar ffumtexta og færðar yf-
ir á vandaða íslensku, verða hluti ís-
lenskra bókmennta og menningar.
William Shakespeare.
Svo hefur lengi verið. Það fyrsta sem
ritað var hér á landi vom „þýðingar
helgar“ og það var fyrir áhrif klerk-
legra mennta að ritöld hófst hér á
móðurmálinu. Ýmsir vilja álíta að
prentun og þýðing biblíunnar á ís-
lensku hafi beinlínis orðið til þess að
tungan og þjóðemið urðu áffam sam-
nefnarar. AÍuifin af merkum þýðing-
um á bókmenntimar urðu til þess að
glæða þær og auðga.
Svo dæmi sé tekið annars staðar frá
um áhrif þýðinga og þá Shakespeare-
þýðinga, skrifar Friedrich Gundolf
1927 í „Shakespeare und der Deut-
sche Geist“, að Shakespeare hafi
auðgað og fijóvgað þýska tungu og
hún sé ekki söm eftir að þýðingar
Wielands og A.W. Schlegel komu út
á áranum 1798-1833 og hann bætir
við, að verk Shakespeares hafi ekki
verið þýdd á þýsku heldur hafi „orð-
ið þýsk tunga“. Gundolf skrifar einn-
ig, „að Shakespeare sé öllum öðmm
skáldum ffemur holdtekja sköpunar-
gáfu lífsins sjálfs (í skáldskap)". Hér
er til mikils jafnað, en fá skáld hafa
kafað svo í mennskt eðli og unun og
hrikaleik mannlegs lífs og Shakespe-
are. í lokin segir Helgi Hálfdanarson
1 inngangi sínum fyrir útgáfunni:
„Hver sem um sinn gengur þessum
töffamanni á hönd, öðlast í svip
nokkuð af kynngi hans og kenndum,
finnur í sjálfiim sér þelið sem draum-
ar spinnast úr; því verður enginn
samur eftir sem notið hefur fylgdar
hans um furðuheima sögu og ævin-
týra, og um myrkviðu mannlegs
hjarta." Siglaugur Brynleifsson