Tíminn - 18.09.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 18. september 1990 Þriðjudagur 18. september 1990
Tíminn 9
Danskur sérfraeöingur, Leif Graham, telur að byggöastefna sé ekki rekin á íslandi, einu Norðurlanda:
Eftir
Hermann
Sæmunds-
son
Útvörður, samtök um jafnrétti milli lands-
hluta, hafa nú gefið út bók sem íjallar um
byggðamál á Norðurlöndum. Hér er um að
ræða samantekt á byggðaþróun í Finnlandi,
Noregi, Svíþjóð og Danmörku og er sérstak-
lega gerð grein fyrir lýðræðislegum kjömum
héraðsstjómum varðandi þróun byggða-
mála. Ritinu er ætlað að stuðla að málefna-
legri umræðu um byggðamál, sem hefúr
ekki verið mikil hér á landi, að mati Útvarð-
arfélaga, né heldur fagleg þekking. Þá er rit-
inu ætlað að kynna fyrir Islendingum hvem-
ig á þeim málum er tekið á hinum Norður-
löndunum. Forsvarsmenn Útvarðar telja að
þar hafi tekist mikil valddreifing án þess að
breytingar hafi verið gerðar á stjómarskrá
þjóðanna. Þá er i ritinu sérstakur kafli um
byggðaþróun hér á landi þar sem sjö greinar-
höfundar reyna að benda á nýjar leiðir til úr-
bóta.
I gær hélt Útvörður fréttamannafúnd þar
sem ritið „Byggðamál á Norðurlöndunum“
var kynnt. Hlöðver Þ. Hlöðversson, formað-
ur samtakanna, sagði við það tækifæri, að
samtökin hafi lagt mikla áherslu á stjóm-
kerfismál hin síðari ár. „Við höfúm lagt
áherslu á það, sem við teljum vera gmnd-
vallaratriði, að koma upp valdsviði út um
byggðir, sem tæki við verkefnum af rikinu
og em betur sett nær fólkinu er þau brenna á.
Þessi bók er afrakstur þeirra starfa.“
Engin byggöastefna
á íslandi?
Sigurður Helgason, sýslumaður á Seyðis-
firði, er ritstjóri „Byggðamála á Norðurlönd-
um“ og telur hann að umræðan um byggða-
mál á lslandi hafi ekki verið byggð á nægum
upplýsingum. Hann sagði kveikjuna að rit-
inu vera þá, að árið 1987 hélt kunnur fræði-
maður frá Danmörku, Leif Graham, fyrir-
lestur, þar sem hann benti á að ekki sé nein
byggðastefna rekin á Islandi. „Það em að
vísu engar töfralausnir í því sambandi, en
það er hægt að reka markvissa byggða-
stefnu, sem er gert á öllum Norðurlöndunum
nema á Islandi.“
í framhaldi af því réðst Sigurður í þýðingu
viðurkenndra rita um byggðamál hjá Norð-
urlandaþjóðunum, sérstaklega um héraða-
vald, og það birtist nú í heild sinni í riti Út-
varðar. Hér er í raun um að ræða heildar út-
tekt á þróun byggðamála á hinum Norður-
löndunum. Þar kemur ýmislegt merkilegt
fram, og greindi Sigurður t.d. frá því, að i
þessum löndum væri tiltölulega jöfn skipl-
ing verka milli ríkis og sveitarfélaga. Þessu
er hins vegar þveröfugt farið hér á landi, þar
sem sveitarfélögin em aðeins með um 20%
heildarverkefna sem um er að ræða.
23 milljarðar til
héraðastjórna
Sigurður benti sérstaklega á árangur Dana
og Norðmanna í því að færa völd og verk-
efni til heimabyggða. Það felst i fyrsta lagi í
því, að á sama tíma og kosið er til sveitar-
stjóma er kosið í héraðaráð og em lög þess-
ara stjómsýslueininga svo til eins. Héraðs-
ráð velur nefndir sem sjá um málaflokka
eins og heilbrigðismál, menntamál, menn-
ingarmál og umhverfismál. I öðm lagi em
héraðsráðunum tryggðar nægjanlegar tekjur
til að geta haldið úti starfsemi, og í þriðja
lagi hefúr verið skorið á afskipti rikisins af
málefnum sveitarstjóma. „Staðreyndin hér á
landi er sú, að þáttur sveitarfélaganna er að
minnka. Öll stjóm heilbrigðismála t.d. er að
fara undir stjóm ríkisins. Við virðumst, sam-
kvæmt því, ekki vera að fara út á þessa braut
Norðurlandanna, heldur til baka,“ sagði Sig-
urður.
I grein sem Sigurður skrifar í „Byggðamál
á Norðurlöndunum“ bendir hann á, að með
hliðsjón af reynslu frændþjóða okkar, hefðu
23 milljarðar af fjárlögum íslenska ríkisins
1990 verið færðir til héraðastjóma. Það er
allur tekjuskattur, skattur af launagreiðslum
og eignaskattur. Þetta setur hann fram til að
sýna, að stuðla megi að valddreifingu án
þess að auka báknið. „Þetta myndi tvöfalda
verkefni sveitarfélaga, og við væmm
kannski að tala um 40% á móti 60% verk-
eína í höndum ríkisins."
Þriðja stjórnsýslustigið
Skúli G. Johnsen borgarlæknir ritar einnig
grein í „Byggðaþróun á Norðurlöndunum“,
þar sem hann íjallar um héraðavald og breyt-
ingar á skipun heilbrigðismála. Hann telur
það vera skyldu okkar að koma heilbrigðis-
málum eins nálægt fólkinu og mögulegt er.
„Þróunin hér fyrir 20 ámm hefur verið þver-
öfúg,“ sagði Skúli á blaðamannafundinum í
gær. Hann benti á að í dag væri i rauninni
engin stjómamppbygging eftir úti í hémð-
um, þar sem ráðuneytin séu búin að taka við
öllum verkefnum.
„Árið 1970 bám hátt á annað þúsund fúll-
trúar í sveitarstjómum og stjómum sjúkra-
samlaga ábyrgð á heilbrigðismálum. Nú hef-
ur það gerst að ábyrgð allra þessara aðila er
horfin úr héraði. Með því hvarf sú undirstaða
þessa málaflokks, sem fólst í þátttöku heima
i héraði. Það jafngildir röskun á hinni lýð-
ræðislegu gmndvallarskipan í stjóm lands-
ins,“ kemur fram í grein Skúla. Hann bendir
á að nú sé tímabært að hefja af alvöm undir-
búning stofnunar þriðja stjómsýslustigsins
og ætla megi að heilbrigðismálin séu kjörinn
vettvangur til að ríða á vaðið með þá nýju
skipan hér á landi.
Fyrsta skrefið í þá átt væri það, að ríkið
hagi stjóm heilbrigðismála á þann veg sem
þegar er ákveðið í lögum. Næsta skrefið yrði
stofnun sérstakrar heilbrigðismálaskrifstofú
Frá fréttamannafundi Utvarðar sem haldinn var á Hótel Sögu í gær. F.v. Siguröur Helgason,, ritstjóri „Byggðamála á Norðurlöndunum", Hlöðver Þ. Hlöðversson, formaður Utvarðar, Gunnlaugur Júlíusson hagfræðingur og Skúli G. Johnsen borgarlæknir.
í hveiju héraði, sem væri fengin ábyrgð á öll-
um þeim verkefnum, sem eðlilegt þætti að
dreifa frá Heilbrigðisráðuneyti og Trygg-
ingastofnun. „Síðasta skrefið í endurskipu-
lagningu heilbrigðismála væri að færa stjóm
þeirra í héraði í hendur kjörinna fulltrúa að
nýju. Þar með yrði þriðja stjómsýslustiginu
komið á fót,“ segir Skúli í grein sinni.
Sameining sveitarfélaga
engin töfralausn
Aðrir greinarhöfundar em Magnús B.
Jónsson, Gunnlaugur A. Júlíusson, Sjöfn
Halldórsdóttir, Þórarinn Lámsson og
Hlöðver Þ. Hlöðversson, en þau em öll í
stjóm Útvarðar. Ekki em tök á að gera
grein fyrir greinum fleiri höfunda, en rétt.
er að lokum að drepa niður í grein Hlöð-
vers, þar sem hann fjallar um héraðavald.
Hann segir að margir finni til þess að völd
og áhrif um eigin mál fjarlægist óðfluga,
hverfi til miðstýringar í höfúðborginni.
„Mótaðgerðir em litlar og ómarkvissar.
Rekinn er áróður fyrir sameiningu sveitar-
félaga og sett lög er knýja smáhreppa til
sameiningar þó að vilji íbúanna standi
ekki til þess.“
Þess vegna telur Hlöðver að þama beri
að fara með allri gát. „Saga íslensku sveit-
arfélaganna er löng og merk, og bókfestar
heimildir um þær ævafomar. Störf í sveit-
arstjómum hafa orðið fleimm en ella
þroskavettvangur til félagsmálastarfs,
einmitt af því hreppamir vom margir.
Margskonar farsæl og nauðsynleg sam-
vinna er þvert yfir hreppamörk. Samvinna
sem stundum hefur leitt til sameiningar
sveitarfélaga þegar fólkið taldi það þjóna
sínu geði og hagsmunum. Því miður hafa
hreppar verið sameinaðir gegn meirihluta-
vilja íbúa. Slíkt veldur sárindum og hlýtur
að orka tvímælis, t.d. með hliðsjón af
sjálfræðissviptingu einstaklinga, sem er
mjög vandmeðfarið og viðkvæmt mál.
Sveitarfélög halda áfram að sameinast.
Hreppum fækkar. En þetta nær ekki þeim
tilgangi sem ýmsir ætlast til, að ráða við
marga þá stjómsýslu, sem betur væri
komin í héraði en hjá ríki. Okkur vantar
framlengingu á vald- og stjómsýslumögu-
leikum sveitarfélaganna; HÉRAÐA-
VALD.“