Tíminn - 21.09.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 21. september 1990
Tíminn 7
Vettvangur
Jón Kr. Kristinsson:
Opið bréf til formanns Fram-
sóknarflokksins vegna álmálsins
Fyrír leikmann, sem reynt hefur að fylgjast með þeirrí
stefnu sem viðræður um stóríðju (álviðræður) hafa tek-
ið, eru það nokkur atríði sem vert værí að fá svar við.
Ég vil taka það skýrt fram i upp-
hafí að ég hef alla tíð haft á því litla
trú að núverandi iðnaðarráðherra
hafi vald á þessu verkefni og hefúr
sú trú mín styrkst með hveijum
degi sem líður. Menn með hans
hugsanagang og stjómarfarslegt
uppeldi eru ætíð blindaðir af eigin-
hagsmunum og óþijótandi löngun í
völd. Nú er það svo að völdin í
þessu þjóðfélagi liggja næsta alls
staðar annars staðar en á Alþingi.
Þau liggja ekki síst i hinum „guð-
legu“ stofnunum á borð við Seðla-
banka og Landsvirkjun. Og hver
kannast ekki við að hafa heyrt
þessa klassísku setningu „við hjá
Seðlabankanum“ eða „við hjá
Landsvirkjun“ þegar starfsmenn
þessara stofnana eða þá heldur
stjómendur þessara stofhana em að
koma á framfæri sinni persónulegu
skoðun sem er gerð að skoðun
stofhunarinnar? Þetta atriði er farið
að verða eitt helsta ólýðræðislega
mein í þessu þjóðfélagi. En nóg
með það.
Ég sagðist í upphafi vilja fá svör
við spumingum. Spumingamar em
þessar:
1. Hvers vegna var ekki tekin
ákvörðun um staðsetningu álvers
áður en farið var í þessar viðræður?
2. Liggur það fyrir að viðsemjend-
ur (væntanlegir eigendur álversins)
hefðu verið ófáanlegir til að reisa
álverið annars staðar, hefði það ver-
ið ljóst ffá upphafi að aðrir staðir en
suðvesturhomið kæmu aðeins til
greina.
3. Hvaða aðilar innlendir hafa haft
með höndum útreikninga á saman-
burði hinna ýmsu staðsetningar-
möguleika fýrir hina væntanlegu
eigendur?
4. Eftir hvaða staðli hefúr verið far-
ið við þá útreikninga þegar metið
var t.d. fjarlægð, kostnaður við
mannahald við byggingu o.fl.?
Telja viðkomandi aðilar það sjálf-
gefið að vinna unnin t.d. við Eyja-
fjörð af verktökum þurfi að vera
dýrari en við Keilisnes?
5. Er það rétt að t.d. aukinn kostn-
aður við menntun bama sé einn sá
þáttur sem er inni f rekstrardæminu
þegar metinn er kostnaður við
rekstur álvers á hinum mismunandi
stöðum?
6. Er það rétt að álviðræðunefnd
rikisstjómarinnar hafi ekki verið
fúllskipuð nema endram og eins í
þessum viðræðum milli aðila?
7. Upplýst hefúr verið að sérstakur
vinnuhópur innan ríkisstjómarinnar
um álmálið hafi ekki setið nema í
ca. hálfa klukkustund saman á
fúndi til að ræða þessi mál. Spurt er
hver var tilgangur með skipun
vinnuhópsins og sérstakri tilkynn-
ingu um það á sínum tima, ef þetta
em öll störf vinnuhópsins?
8. Upplýst hefúr verið að talað er
um að tengja verð raforku við ál-
verð. Nú liggur fyrir reynsla af spá-
dómum hinna vísustu manna um
þróun álvers sl. áratug. Þar virðast
a.m.k. leikmönnum eins og mér
harla lítið hafa staðist. Nú liggja
einnig fyrir áætlanir hinna vísustu
manna um þróun á orkuþörf sl. ára-
tug og reynsla á því sviði. Ekki get-
ur verið um að villast að bæði þessi
plögg em vart pappírsins virði.
Skekkjan er um það bil ein Blöndu-
virkjun. Nú em þessir sömu menn
að spá fyrir um verð á áli og tengja
það sölu á orku.
Er ekki ástæða til að fá fleiri aðila
til að koma að þessum málum? Er
ekki of mikill glannaskapur að taka
þessar spár sem hinn eina sannleik í
þessum málum? Er ekki rétt að rik-
isstjórmn láti fara fram sérstaka at-
hugun á þessum áætlunum og feli
það aðilum sem ekki tengjast álvið-
ræðunefnd og iðnaðarráðuneyti eða
Landsvirkjun?
9. Er ekki timabært að skoða ofan í
kjölmn þá hugmynd að í stað þess
að landsmenn séu að greiða niður
raforku til stóriðju, þá sé þeim aðil-
um sem vilja reisa slíka verksmiðju
veitt heimild til að byggja raforku-
ver? Skilyrði fyrir slíku leyfi yrði
Nú er það svo að völdin
í þessu þjóðfélagi liggja
næsta alls staðar ann-
ars staðar en á Alþingi.
Þau liggja ekki síst í hin-
um „guðlegu" stofnunum
á borð við Seðlabanka
og Landsvirkjun.
að farið yrði að íslenskum lögum
hvað varðar byggingu, rekstur og
skattalega meðferð. Aðilar yrðu
skuldbundnir til að selja Lands-
virkjun eða Rafmagnsveitum rikis-
ins alla þá orku sem ekki færi í að
reka stóriðjuverið sjálft á fyrirffam
ákveðnu verði. Með þessu móti
yrði komið í veg fyrir þá sjálfheldu
að byggja orkuver sem tekin yrðu
lán til að fjármagna. Þau lán væm
háð duttlungum alþjóðamarkaða í
peningamálum. Hins vegar væm
tekjur af orkusölunni í engum
tengslum við þá markaði. Þá væri
áhætta af þessum rekstri alfarið í
höndum þeirra aðila sem hann
stunda.
10. Er búið að skrifa undir nokkum
þann samning eða skuldbindingu
sem festir okkur í því að þurfa nú á
næstu dögum eða vikum að ganga
ffá þessu máli?
11. Hver er kostnaður pr. 01.09.90
við þessar viðræður orðinn? Eftir
hvaða launakerfi eða töxtum taka
þeir aðilar sem sitja í álviðræðu-
nefhd laun? Er um að ræða einhver
latm eða greiðslur til þeirra önnur
en bein laun og uppihaldskostnað,
s.s. laun vegna verkffæðilegrar eða
lögffæðilegrar þjónustu til þeirra
eða fýrirtækja er þeir eiga eða starfa
hjá?
12. Nú á síðustu vikum hafa komið
ffam hugmyndir um framleiðslu
vetnis hér á landi í samvinnu við
Þjóðveija. Hefúr eitthvað i alvöra
verið unnið i þessum málum af
hálfú rikisstjómarinnar? Er hugsan-
legt að þessi möguleiki verði kann-
aður sem valkostur á móti álvers-
ffamkvæmd?
13. Mun ríkisstjómin beita sér fyr-
ir þvi að landsmönnum verði á hlut-
lausan hátt kynnt staða álmálsins
nú á næstu dögum, í stað þess að
fólk fái aðeins glansmyndir af
fúndum iðnaðarráðherra og hinna
erlendu aðila?
14. Em það eðlileg vinnubrögð hjá
iðnaðaráðherra að láta „panta“ eitt
stykki skoðanakönnun þar sem
lagðar em fýrir mjög leiðandi
spumingar og ætla svo á gmndvelli
þeirrar niðurstöðu að tala um al-
menningsálit og -vilja? Samræmast
vinnubrögð á borð við þessi hug-
myndum þínum um drengileg og
heiðarleg vinnubrögð i stjómmál-
um?
Það er von mín að þér sjáið yður
fært að svara þessum spumingum
hið allra fýrsta. Eftir þeim svömm
verður beðið.
Úr viðskiptalífinu
SOVESK
HAGMÁL
Frá sovéskum hagmálum sagði
Financial Times svo 18. apríl
1990:...(ný) lög um ríkisfyrirtæki
voru sett í júní 1987, en af þeim
hlaust í raun minni framleiðsla, —
hvers vegna skyldi meira framleitt
fýrir verðlausar rúblur? — meiri
gagnslaus flárfesting og það, sem
óðar sagði til sín, frekari laun-
aþensla. Áríð 1989 leiddi, til
dæmis, „sérhyggja hópa, á sov-
ésku orðfærí, og órói verkafólks til
10,9% launahækkana, þótt fram-
leiðsla ykist aðeins um 1,7%.
breytingum síðar meir. í staðinn
var áhersla lögð á að auka (1990)
ffamleiðslu neysluvara um 60
milljarða rúblna eða 15%. —
Fyrstu tvo mánuðina 1990 hækk-
uðu laun að meðaltali 15,5%
meira en sömu mánuði (1989).
Fyrsta ársfjórðunginn jókst ffam-
leiðsla neysluvara aðeins um
6,4%. Þótt þar tækist betur til
heldur en í iðnaði yfirleitt, en
ffamleiðsla hans dróst saman um
1,2%, var aukningin helmingi
minni en ráðgerð hafði verið í
skyndilausn áætlunarráðsins.“
Crossover
Cavern
✓ A Norðurgöngin
B Þjónustugöngin
C Suðurgöngin
L—' Fullbúið
■ Næsti áfangi
Staðan í aprfl 1990
Endastöð
Eftir því sem verðbólgukreppan
óx í augum, urðu deilur á meðal
ráðgjafa Gorbachev snarpari.
Formaður áætlunamefhdar ríkis-
ins, Juri Maslyukov, lagði ffam
þá skyndilausn að auka (mjög)
ffamleiðslu neysluvara. I nóvem-
ber (1989) bar Leonid Abalkin,
aðstoðar- forsætisráðherra, fram
róttækar hugmyndir um aðgerðir
í átt til markaðsbúskapar og
vöktu þær strax storm andmæla.
Þá varð það í desember (1989),
að Ryzhkov forsætisráðherra tók
aftur upp skyndilausnina og enn
var umbótum í verðlagsmálum
skotið á frest. Tillögur Abalkins
urðu þá ekki annað en drög að
Austur-Þýskaland kveður
Þýskaland verður sameinað 3.
október 1990, tveimur mánuðum
fýrr en ráðgert hafði verið sakir
eihahagslegra örðugleika austan
megin. „Oðaverðbólga. Kreppan
mikla í Bandaríkjunum sýnist sem
veltuskeið í samanburði við þá öldu
gjaldþrota sem yfir riður. Fjöldaat-
vinnuleysi, sem veldur slíkum
brottflutningi fólks að heilar borgar
verða sem draugabæir. Verkfoll og
meiri mótmælaaðgerðir — sem
ofsafengnari geta orðið en þau sem
steyptu kommúnistum Austur-
Þýskalands. Þessi dómsdagslýsing
er ekki eins og langsótt og hún virð-
ist. Austur-Þýskaland, forðum 10.
helsta iðnriki heims, er að hmni
komið.“ Þannig horfði efhahags-
vandi Austur-Þýskalands við
Newsweek 20. ágúst 1990. Og
Time leit hann ekki bjartari augum
3. september 1990:
„Frá 1. júlí, þegar hin efnahags-
lega sameining komst á, hafa Aust-
ur-Þjóðveijar haft úr sparifé að
moða eftir skiptin á nánast verð-
lausum gjaldmiðli þeirra og hinu
styrka vestur-þýska marki i hlut-
follunum 1:1. En sakir þess skipta-
hlutfalls varð hinn vanbúni austur-
þýski iðnaður alveg ósamkeppnis-
fær. Þegar sparifé þeirra þrýtur
munu margir Austur-Þjóðveijar
hrökkva upp við fátækt. Horfúr
þykja á að meira en helmingur
hinna 8.000 iðnfýrirtækja landsins
og 3.850 bændabýli verði giald-
þrota innan árs.“ Stígandi
Ermarsundsgöngin mynda þrjár „renn-
ur“, samliggjandi en aðskildar, og er sú (
miðið hinum miklu þrengri, enda ekki
ætluð undir jámbraut, heldur mun hún
verða „þjónustubraut" hinna tveggja
Göngin em (senn grafin frá Englandi og
Frakklandi og er staða þeinra f aprfl 1990
sýnd á meðfýlgjandi korti. „Þjónustu-
rennan" er lengst komin og vænst er að
ensku og frönsku vinnuhópamir nái
saman f henni viku af nóvember nk.
Fyrir sakir láns frá einum sjóða EBE og
fyrirgreiðslu f Japan mun i bili hafa rakn-
að úr fiárhagsvanda Ermarsundsgang-
anna. Áætlaður kostnaður þeirra er nú
7,7 milljarðar steriingspunda en var upp-
haflega 5 milljaröar punda. Að fláröflun
til þeirra stendur samlag 210 banka.