Tíminn - 22.09.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 22. september’1990
1 'Tíminrv 17

Guðmundur J. Guðmundsson, formaður Dagsbrúnar, ræðir um þjóðarsáttina og framhald hennar:
Astæöa til að óttast
verk alþingismanna
Þjóðarsáttin hefur óumdeilanlega borið árangur. Verðbólga er orð-
in óveruleg og „himnaför" lánskjaravísitölunnar fram úr kaupmætt-
inum hefur verið hindruð að mestu leyti. Um næstu mánaðamót
hækkar verðtryggð skuld eða inneign að upphæð ein milljón kr. um
aðeins 680 krónur milli mánaða. Milli sömu mánaða í fýrra hækkaði
jafn há upphæð um 21.700 kr. þannig að um minna munar fýrir
skulduga íbúðakaupendur.
Guðmundur J. Guðmundsson er einn höf-
unda þjóðarsáttar, þeirrar nýju leiðar sem far-
in var við gerð síðustu kjarasamninga. Hann
hefur ötullega staðið vörð um markmið
þeirra og við ræðum við hann um árangur
undanfarinna mánaða og um framtíðina.
Neftóbaksdós í verðlaun
sumar kom til mín maður á skrifstofu
Dagsbrúnar með neftóbaksdós sem hann gaf
mér með viðhöfn. Hann kvaðst gera þetta
vegna merkilegrar lífsreynslu sem hann hefði
orðið fyrir. Þegar ég spurði um tilefnið,
kvaðst hann hafa verið á móti mér við gerð
samninganna og að hann hefði greitt atkvæði
gegn þeim. Mér fánnst nú svo sem ekki
ástasða til að heimta neinar skaðabætur, þótt
svo hefði verið. Þá kvaðst maður þessi hafa
greitt af lífeyrissjóðsláni um árabil. í hvert
sinn sem hann greiddi af láninu hefðu eftir-
stöðvar þess stórhækkað og skuldin orðin
fjallhá. Nú í haust hefði undrið hins vegar
gerst: Skuldin hefði í fyrsta sinn lækkað við
það að hann greiddi af láninu.
Þetta segir sína sögu. Það hefúr tekist að
hemja lánskjaravísitöluna sem farið hefúr
gráðugri ránshendi um launakjör verka-
manna. Ekkert annað hefúr rýrt kjör þeirra
jafn mikið og hún. Við höfúm verið að gera
samninga ár eftir ár og lagfæringar fengist.
En það hefúr aldrei bmgðist að árið eftir var
kaupmátturinn orðinn minni en við upphaf
samninga árið áður. Og ekki aðeins það að
launahækkanimar væm horfnar, heldur gott
betur.
Tilraunsemtókst-
mestu
að
Þessi tilraun—þjóðarsáttin—var því ákaf-
lega freistandi, enda spumingin sú hvort
hægt væri að stöðva verðbólguna. Það höfðu
satt að segja ekki margir trú á því og ég lái
mönnum það ekki. Það var svo sem búið að
halda hundrað þúsund ræður um bölvun
verðbólgunnar. Þó fékk hún að vaða áftam.
Verðbólgan hefúr haft margt illt í för með
sér. Hún hefúr haft þau áhrif á þá sem hafa
verið að koma sér þaki yfír höfúðið að skuld-
ir hafa vaxið og orðið að drápsklyfjum —
byrðar sem fólk heföi að öllu eðlilegu átt að
geta staðið undir. Um þverbak keyrði 1983
og 1984 þegar launavísitalan var tekin úr
sambandi en lánskjaravísitalan fékk að æða
áfram. Þetta varð mörgum þungt í skauti og
dýrkeypt og skapaði mikla óhamingju
margra. Það leið varla sú vika að ekki kæmu
nokkrir menn til mín með íbúðimar í lúkun-
um, en ekki bara vegna vísitölunnar heldur
einnig því að við lánin bættust vextir, dráttar-
vextir, kostnaður, innheimtu- og lögtaks-
kostnaður, svo nokkuð sé nefnt. Við ótal
mörgum blasti íbúðarmissir og þeim fór stöð-
ugt fjölgandi sem svona var komið fyrir.
Heföi ekki tekist að stöðva lánskjaravísitöl-
una, þá heföi farið illa fyrir margfalt fleira
fólki, sem misst heföi sínar íbúðir nú í ár,
heldur en þó er raunin. Þeir em samt allt of
margir. En ekki nóg með það, því það stefndi
í vaxandi verðbólgu og áframhaldandi hrun
fyrirtækja. Verðbólgan svipti fólk daglegri
lífshamingju, olli mannlegum harmleikjum,
skelfingu, hjónaskilnuðum og jafiivel sjálfs-
morðum.
Bankamir hafa ekki staðið
sig
Þetta var sú sýn sem við blasti. Tilgangur
okkar með þessum samningi var í fyrsta lagi
að draga úr verðbólgu og helst að stöðva
hana og halda genginu sem stöðugustu. Ég
tel að verðbólguna takist ekki að stöðva að
fúllu nema að lánskjaravísitalan verði tekin
úr sambandi. I öðm lagi varð að stöðva kaup-
máttarhrapið og tryggja kaupmáttinn. Það tel
ég að hafi tekist. í þriðja lagi varð að koma á
stöðugleika í atvinnulífinu og treysta vinnu.
Þessum markmiðum þurfti að ná til að geta
síðan sótt fram til þess að bæta kjör hinna
tekjulægstu og auka kaupmáttinn. Setja varð
rauð strik í samningana, búvömverð varð að
vera óbreytt, verðlagi varð að halda sem
stöðugustu og koma varð böndum á hækkan-
ir á þjónustu af flestu tagi. Þá urðu vextir að
lækka, en í því efni hafa bankamir staðið sig
illa. Brýnasta verkefnið nú er að kýla bank-
ana niður með vextina. Þeir geta ekki leyft
sér að dansa hér, talandi um verðbólgu sí og
æ, en láta sig á sama tima hafa það að hækka
vexti og beinlínis kynda undir verðbólgu.
Þótt vextir komi ekki beint inn í vísitöluna,
þá gera þeir það óbeint, því þeir hækka allt
verðlag og em það stór útgjaldaliður maigra
fyrirtækja að þeir skipta sköpum fyrir af-
komu þeirra. Ég sé enga ástæðu til annars en
að bankamir komi nú og lækki vexti þegar
ríkið hefúr lækkað vexti af ríkisvíxlum. Ef
þeir gera það nú, helst áður en olían hækkar,
þá kemur vaxtalækkun heppilega á móti fyr-
irsjáanlegri olíuverðhækkun.
Vextimir og rauð strík
Markmiðin hafa þó náðst að mestu og þann
1. júní var verðlag innan rauðu strikanna,
þrátt fyrir að flestir hagfræðingar heföu lýst
því yfir að þau næðust aldrei og samningur-
inn væri innantómt rövl. Að vísu hefúr verð-
lag nú farið 0,27% fram yfir rauð strik, en
það heföi ekki gerst ef bankamir heföu stað-
ið sig. Þeirra þáttur í þessu er ljótur. Þeir
skuldbundu sig til að lækka nafnvexti, en
hvar em nafnvextir helst teknir? Jú, af víxla-
lánum og slíku. Þeir lækkuðu að vísu nafn-
vexti nokkuð, en raunvexti neituðu þeir að
skuldbinda sig til að lækka i áföngum. Jafn-
vel þótt að slíkt yrði bundið á einhvem hátt
við rauðu strikin, þá neituðu þeir samt.
Lífeyrissjóðimir lækkuðu strax sína vexti
niður í 7%. Hins vegar neituðu bankamir að
afgreiða lífeyrissjóðslán með 7% vöxtum. ís-
landsbanki neitar að afgreiða lán úr lífeyris-
sjóði Dagsbrúnar og Framsóknar með þess-
um vöxtum, en vextir bankans em nú 8,75%.
Ég fúllyrði að markmið þjóðarsáttarinnar
heföu náðst að fúllu ef bankamir heföu ekki
hækkað meðaltalsvexti skuldabréfa úr 7,9% í
8,2%, sem er raunar hjá fjölmörgum 8,75%.
Þá heföu þeir mátt láta vera að hækka sífellt
þjónustugjöld sín. Aðrir hafa staðið við sitt,
svo sem bændur, því búvömverð hefúr staðið
algerlega óbreytt.
Virict verðlagseftiriít
Verkalýðsfélög víða um land tóku upp eigið
verðlagseftirlit. Við rákum okkur fljótt á að
verðskyn almennings var afar lítið. Ýmis
verkalýðsfélög hafa því haft gott eftirlit með
verðlagi og skráð verðlag og verðbreytingar
samviskusamlega. Jafnframt hefúr Verðlags-
stofnun aukið aðhald sitt með verðlagi að
ftumkvæði launþegahreyfingarinnar og
VSÍ/VMS hefúr tekið fúllan þátt í þessu
starfi.
Mér er sagt það nú að verðlagseftirlit hafí
aldrei áður verið skilvirkara. Þá segir fólk
sem vinnur við verslun, að aldrei fyrr hafi
verið jafii titt að fólk gerði athugasemdir við
verð vöm og að vörum sé jafnvel skilað aftur
vegna þess að verð hennar hafi hækkað.
Samhliða þessu hefúr samkeppni, einkum i
matvömverslun, harðnað að undanfömu og
er mjög hörð hér í Reykjavík. Þá höfúm við
tekið heildverslunina nokkuð fyrir, því að þar
hefúr tilhneiging til hækkana verið meiri en
hjá smásöluversluninni. Heildsalar hafa af-
sakað sig með þvi að þeir hafi farið illa út úr
gjaldþrotum smásala og þetta er rétt í sumum
tilfellum, enda hófúst gjaldþrot þessi ekki 1.
febrúar.
í sambandi við verðlagsmálin er ég sann-
fasrður um að ef almenningur gerði jafnan at-
hugasemdir við verðhækkanir og léti ótvírætt
í ljós að hann fylgdist vel með í þessum efn-
um, væri hægt að lækka vöruverðið. Að vísu
ráðum við ekki við erlendar verð- eða geng-
ishækkanir, en fjölmargir sem við verslun
starfa hafa sýnt hvað í þeim býr og staðið sig
mjög vel og breytt innkaupum sínum til að
halda verði sem lægstu. En aðrir hafa líka
verið ansi erfiðir og verið að lauma inn
hækkunum hér og þar. Þetta era einkum
þjónustufyriitæki og ríki og bæjarfélög era
þar ekki undanskilin.
Niðurstaðan er sú að þjóðarsáttin hefúr tek-
ist í meginatriðum. Fóík er að vísu með réttu
afar óánægt með lélegan kaupmátt. Stað-
reyndin er sú að lægri laun era of lág og gall-
inn við þjóðarsáttina heftir alltaf verið sá að
ekki mátti hækka þau. í því efni er þó við
fleira að eiga en atvinnurekendur og ríkis-
vald. Allir þeir sem era hærra launaðir aftaka
það með öllu að lægri laun hækki meira en
þau hærri. Það heföi verið með öllu vonlaust
að ná samstöðu um sáttina ef ákveðin hærri
prósentuhækkun heföi verið sett á lægri laun.
Reglan hefúr verið sú i samningum að al-
mennu verkalýðsfélögin — láglaunafólkið
— hefúr samið fyrst. Síðan hafa þau hærra
launuðu komið og byijað þar sem hin lægri
enduðu, og heimtað meira fyrir sig. Engu að
síður umtumast allir þegar maður spyr hvort
ekki sé rétt að hleypa þá bara verðbólgunni af
stað aftur. Það segja allir að gangi ekki. Meira
að segja háskólamenn sem auðvitað njóta
þess að vöraverð hefúr verið stöðugt og að
lánskjaravísitalan hefúr ekki rokið áfram.
Engu að síður heimta háskólamennimir, sem
á sínum tíma neituðu að taka þátt í sáttinni,
meira fyrir sig en aðrir hafa fengið.
Framundan er olíuverðshækkun sem mun
skapa geysilega erfiðleika öðra ffemur. Is-
lenska ríkisstjómin ræður ekki við að afstýra
henni né að komast undan afleiðingum henn-
ar frernur en ríkisstjómir annarra ríkja. En frá
upphafi gerðu menn sér ljóst að ýmis atriði
yrði ekki við ráðið og hvorki Saddam Hus-
sein né aðrir erlendir áhrifamenn era aðilar
að þjóðarsáttinni.
Það er ljóst að olíuhækkun mun koma ákaf-
lega illa við þá fáu sem enn kynda hús sín
með olíu. Gagnvart þeim hlýtur að þurfa að
gera einhveijar ráðstafanir. A móti kemur að
verð útflutningsafúrða hefúr hækkað vera-
lega. Þegar rýnt er í framtíðina, þá er vitan-
lega ekkert gefið að þjóðarsáttin haldi. Ef al-
menningur í landinu stendur ekki vörð um
verðlagið og fylkir sér um markmið sáttar-
innar þar til að henni lýkur, þá er hún í hættu
sérhvem einasta dag.“
Vill þjóðin stöðugleika?
„Vegna þess hve kaupmáttur er lágur þá er
hugsanlegt að farið yrði út í einhveijar að-
gerðir sem kipptu fótunum undan því sem
gert hefúr verið. En ég held að allt atvinnu-
og viðskiptalíf sé mun heilbrigðara nú en það
hefúr verið. Þá tel ég að menn hafi aldrei gert
sér grein fyrir þeirri ógn sem við stóðum
frammi fyrir. Við stóðum ffammi fyrir vax-
andi verðbólgu, vaxandi gjaldþrotum og vax-
andi stöðvun atvinnufyrirtækja, — fátækt. Ef
tekst að halda þjóðarsáttina þá kemur að því
að gera þarf nýja samninga og ég hef verið
spurður að því hvort gera eigi nýja samninga
með það að markmiði að halda öllu kaupi
niðri. Þvi svara ég neitandi en segi jafhframt
að ég mun ekki taka þátt í neinum þeim
samningum að hausti, sem þýða það að laun
t.d. Dagsbrúnarmanna hækkuðu um segjum
8-10% og í framhaldi af því fái allir i þjóðfé-
laginu sömu prósentuhækkun, sama hvaða
laun þeir heföu fyrir og síðan hækkaði verð
vöra og þjónustu um 8-10%
Slíkt þýddi einfaldlega að hinn almenni
verkamaður stæði effir með ekki neitt í hönd-
unum og þar með snauðastur allra, enda á
lægstu laununum. Kúnstin í nýjum samning-
um, sem sjálfsagt verður byrjað að undirbúa
upp úr áramótunum, er að finna út hvemig
hægt verði að hækka lægstu launin án þess að
lánskjaravísitalan taki á rás, án þess að slík
hækkun gangi yfir allt verðlag og yfir allt
kaup í landinu. Ef slíkt gerðist, fengjum við
sama villimannaþjóðfélagið og áður var og
ég fæ enga neftóbaksdós í verðlaun fyrir slíka
samninga, enda vasri það ekld verðskuldað.
Óttast alþingismenn
Ég verð að segja það alveg eins og er að ég
er hræddastur við einn hóp manna. Frá og
með 10. október verð ég með lífið í lúkunum
um afdrif þjóðarsáttarinnar. Þá kemur Al-
þingi saman og þingmenn fara að keppa um
hvert eigi að veita fé, enda kosningar að vori.
Fara þeir ekki í æðisgengið kapphlaup um
hylli kjósenda og þarf þá ekki að hækka
skatta? Staðreyndin er sú að skatta er ekki
hægt að hækka meir, a.m.k. ekki á lægri- og
meðaltekjur.
Þetta verða menn að gera sér ljóst. Þegar Al-
þingi verður sett og presturinn í Dómkirkj-
unni biður fyrir Alþingi og fósturjörð, for-
seta og ríkisstjóm, þá vona ég að hann muni
effir að biðja líka fyrir launamönnum og
þeirri ógn sem þeim nú stafar af alþingis-
mönnum.“
Stefán Ásgrímsson

11!
• •