Tíminn - 26.09.1990, Blaðsíða 8

Herkostnaðurinn vegna bankasameiningarinnar er talinn vera eitthvað á þriðja milljarð:
Þjóðargjöf Jóns Sigurössonar“
Söluverð Útvegsbankans hf. var ekki 1450
milljónir eins og gefið var í skyn við undir-
ritun kaupsamninga á milli ríkisins og Iðn-
aðarbanka, Alþýðubanka og Verslunar-
banka, heldur 942,5 milljónir. Þetta er nið-
urstaðan eftir að Bankaeftirlit Seðlabankans
úrskurðaði í deilumáli milli ríkisins og
bankanna þriggja sem keyptu Útvegsbank-
ann. Færa má gild rök fyrir því að þessi upp-
hæð, 942 milljónir, sé í raun enn lægri sé
allt talið með.
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra var á
sínum tíma harðlega gagnrýndur fyrir að
selja Útvegsbankann hf. langt undir kostn-
aði. Ráðherrann vísaði þessari gagnrýni á
bug og kvaðst telja að bankinn hefði verið
seldur á „sanngjörnu verði“. Ráðherrann er
nú staddur erlendis og er því ekki í aðstöðu
til að segja álit sitt á nýjustu upplýsingum
um verð Útvegsbankans.
Útvegsbankanum breytt
í hlutafélag og fær
1,1 milljarð í meðgjöf
Áður en Útvegsbankinn var seldur höfðu
stjórnvöld haft það á stefnuskrá sinni í mörg
ár að fækka bönkum og ná fram hagræð-
ingu í bankakerfinu. Þrátt fyrir að ríkis-
stjórnir hefðu samviskusamlega sett inn í
stjórnarsáttmála klausu um bankasamein-
ingu gerðist ekkert. Enginn vilji var til að
yfirstíga erfiðleika sem fylgdi slíkri samein-
ingu.
Hafskipsmálið og sá leikur sem leikinn var í
kringum það átti mikinn þátt í eitthvað varð
úr stefnumáli allra flokka, að sameina banka.
Fjárhagsstaða Útvegsbankans versnaði um
einar 380 milljónir vegna Hafskipsmálsins,
en ýmsir fleiri erfiðir skuldarar gerðu það að
verkum að bankinn uppfyllti ekki skilyrði
Seðlabankans um eiginfjárstöðu.
Stjómvöld töldu því óhjákvæmilegt að
grípa til einhverra aðgerða svo að hægt yrði
að reka bankann áfram. Ekkert varð úr því
að sinni að bankinn yrði sameinaður öðmm
bönkum þrátt fyrir miklar umræður í þá
veru. Drifið var í að leggja Útvegsbanka Is-
lands niður og stofna Útvegsbankann hf.
Þetta var í maí 1987. Ríkið lagði þá fram 760
milljónir í aukið hlutafé. Síðar komst sér-
stök matsnefnd að þeirri niðurstöðu að rík-
ið yrði að leggja fram meiri fjármum þar
sem eiginfjárstaða bankans væri neikvæð
um 384 milljónir króna. Rfkið greiddi bank-
anum þessa upphæð með skuldabréfi til 10
ára. Það stendur nú í 650 milljónum miðað
við verðlag um síðustu áramót.
Hluthafar í Útvegsbankanum hf. vom rík-
issjóður, sem átti 76%, Fiskveiðasjóður, sem
átti 20% og einstaklingar með 4% hlutafjár
í sinni eigu.
Vill einhver
kaupa banka?
Eftir að Útvegsbankinn hafði verið breytt í
hlutafélag lýsti Jón Sigurðsson viðskipta-
ráðherra því yfir að hlutabréf ríkisins væm
til sölu. Samband íslenskra samvinnufélaga
lagði fram tilboð í bankann og reiddi fram
fyrstu afborgun. Forystumenn í íslenskum
fjármálaheimi héldu vart vatni og lýstu því
yfir að ekki næði nokkurri átt að „gefa“ SÍS
bankann. Jón Sigurðsson tók undir sjónar-
mið þeirra og kvað upp úr um að tilboð SÍS
væri of lágt. Islenskir útvegsmenn (KR-ing-
arnir) slógu þá saman í púkk og buðu í
bankann á móti Sambandinu, en höfðu ekki
erindi sem erfiði.
í framhaldi af þessu hóf ráðherrann fljót-
lega viðræður við einkabankanna um kaup
þeirra á hlut ríkisins í Útvegsbankanum.
Þær leiddu til niðurstöðu um mitt ár 1989.
Þá féllust Alþýðubankinn, Iðnaðarbankinn
og Verslunarbankinn á að kaupa Útvegs-
bankann. Kaupverðið var ákveðið 1450
milljónir króna. f kaupsamningi vom settir
margir leiðréttingaliðir sem öllum mátti
ljóst vera að kæmu til með að lækka vem-
lega verð bankans.
Enginn veit í raun hvað þessir svokölluðu
leiðréttingaliðir koma til með að lækka verð
bankans mikið. í grein sem Halldór Guð-
bjarnason íyrrverandi bankastjóri Útvegs-
banka íslands skrifaði í DV 26. og 27. júní í
fyrra færir hann fyrir því rök að raunvem-
legt verð bankans sé ekki 1450 milljónir
eins og upphaflega var talað um heldur 767
milljónir. Eftir nýjustu sendingu frá Banka-
eftirlitinu má reikna með að þessi upphæð
hafí lækkað enn.
Eftir
Egil
Ólafsson
Mál þetta allt er mjög flókið reikningslega.
Embættismenn í fjármálaráðuneytinu vildu
ekki ræða efnislega um þann kostnað sem
ríkið kemur til með að bera af bankasamein-
ingunni. Til að fá heildaryfirsýn yfir málið
þyrfti að líta til margra þátt sem sumir
hverjir væm enn í lausu lofti. Magnús Pét-
ursson ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneyt-
inu sagðist telja víst að á næstu vikum yrði
tekin saman skýrsla um þetta mál. Nauð-
synlegt væri að upplýsa hver kostnaður rík-
isins er vegna málsins.
Bönkunum þremur
veitt vaxtalaust lán
í 9 mánuði
Áður er getið um þann 1,1, milljarð sem
ríkissjóður varð að leggja fram þegar Út-
vegsbankinn var gerður að hlutafélagi. Þá
voru öll
vanskilalán Útvegsbankans og lán sem litlar
líkur voru taldar á að innheimtust yrðu sett
á biðreikning sem ríkissjóður ábyrgðist.
Þegar Útvegsbankinn hf. var seldur var aftur
farið nákvæmlega í gegnum lánamál bank-
ans og öll erfið mál send til ríkisins.
Við bankasameininguna yfirtók ríkissjóður
lífeyrisskuldbindingar vegna eftirlaunasjóðs
starfsmanna gamla Útvegsbankans, en þær
eru áætlaðar um 900 milljónir króna. í fyrra
tók ríkissjóður einnig yfir lífeyrisskuldbind-
ingar vegna fyrrverandi bankastjóra bank-
ans, en talið er að þær nemi um 240 millj-
ónum króna.
Kaupsamningurinn sjálfur er að ýmsu leyti
sérkennilegur. Þar eru t.d. ákvæði sem gera
ráð fýrir að kaupendur Útvegsbankans fari
ekki að greiða vexti eða verðbætur af kaup-
verðinu íyrr en 9 mánuðum eftir að samn-
ingar voru undirritaðir. Óbreyttum launa-
mönnum þætti sjálfsagt gott að fá pening að
láni hjá þessum sömu bönkum vaxta- og
verðbótalaust fyrstu 9 mánuðina. Þegar um
er að ræða upphæðir sem skipta hundruð-
um milljónum má nærri geta að kaupverðið
nær að rýma mikið í verðbólgunni.
Bankinn seldur á
„sanngjömu verði“!
Hinn 10. júní 1989 undirritaði Jón Sig-
urðsson viðskiptaráðherra og formenn
bankaráða Alþýðu-, Iðnaðar- og Verslunar-
banka samkomulag um að bankamir þrír
kaupi hver sinn þriðjung af hlutabréfum
ríkisins í Útvegsbanka íslands.
Sala Útvegsbankans var rædd á ríkisstjóm-
arfúndi nokkmm dögum síðar. Eftir fund-
inn sagði Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra að ríkisstjómin hefði orðið
sammála um að með sölunni hefði náðst
fram nauðsynleg hagræðing í bankakerfinu.
Forsætisráðherra sagðist geta tekið undir
með ýmsum í þingflokki Framsóknarflokks-
ins að það hefði verið æskilegt að skoða
þetta mál nákvæmar sérstaklega með tilliti
til kaupverðsins. „Ég tel að verðið sé í lægri
kantinum en spumingin er sú hvað menn
em tilbúnir að gefa fyrir þessa miklu hag-
ræðingu," sagði Steingrímur orðrétt.
29. júní var kaupsamningurinn undirritað-
ur við hátíðlega athöfn á Kjarvalsstöðum.
Við undirritunina flutti viðskiptaráðherra
ávarp þar sem hann talaði niður til þeirra
sem gagnrýnt höfðu söluverð bankans.
Hann sagði að með samningnum væri
tryggt að almenningur endurheimti „ác
sanngjörnu verði“ þá fjármuni sem bundnir /
hafa verið í bankarekstri. Sala Útvegsbank-
ans væri hagkvæm þrátt fyrir „að fáeinir
sérvitringar hefðu látið að öðm liggja.“
Ráðherra gerði
vondan samning
Halldór Guðbjarnason fyrrverandi banka-
stjóri Útvegsbanka íslands hefur gagnrýnti;
harðlega hvernig staðið var að sölu á Út-
vegsbankanum. Hann spáði því í helgarvið-
tali í Tímanum 14. júlí í sumar að þegar öll
kurl yrðu komin til grafar myndi ríkið
greiða meira með bankasameiningunni en
flesta ætti eftir að gmna, og meira fé en
hægt væri að réttlæta. Halldór segir að
samningarnir sem gerðir vom við yfirtöku
Útvegsbankans hf. á Útvegsbanka íslands
hafi verið þeim síðamefnda afar óhagstæðir.
„Síðar þegar ríkissjóður seldi hlutabréf sín í
Útvegsbankanum hf. eigendum Alþýðu-
bankans, Iðnaðarbankans og Verslunar-
bankans vom kaupendum hreinlega gefnar
fjárhæðir sem meta má á annan milljarð
króna. Svo virðist sem að ætlunin hafi verið
að láta ákveðna aðila fá bankann ódýrt, því
að áður hafði bankinn hafnað öðmm kaup-
anda sem reiðubúinn var til að kaupa hann
samkvæmt þeim skilmálum sem settir
höfðu verið af ríkinu sjálfu og hefðu þýtt
miklu hærra verð fyrir ríkissjóð.
Öll þessi framkvæmd varð til þess að þeir
sem endanlega fengu Útvegsbankann keypt-
an, fengu hann á sérlega hagstæðu verði og
að sama skapi óhagstæðu fyrir ríkissjóð.
Samið var um að öll erfið mál í bankanum
skyldu lenda á ríkissjóði og samningamir í
reynd svo vitlausir að núverandi eigendum
er nánast í sjálfsvald sett hvaða mál þeir vilja
losna við,“ sagði Halldór.
Hagsmuna skatt-
borgara ekki gætt
Halldór Guðbjamason sagði í gær í samtali
við Tímann að niðurstaða Bankaeftirlitsins
þyrfti ekki að koma neinum á óvart. Niður-
staðan væri bein afleiðing af þeim slæma
samningi sem viðskiptaráðherra gerði við
bankana þrjá. Hann sagði að Bankaeftirlitið
væri ætlað það hlutverk að veita bönkunum
strangt aðhald og að væri því eðlilegt að það
dæmdi kaupendunum í vil í þessu máli, sér-
staklega í Ijósi þeirrar krafna sem Bankaeft-
irlitið gerir til banka um ábyrgðir og áhættu
í útlánum. Fleiri viðmælendur Tímans vom
sammála Halldóri í þessu efni.
Halldór sagði að þegar Útvegsbankanum
var breytt í hlutafélag hefði verið farið mjög
nákvæmlega yfir öll skuldamál hans og öll
erfið mál sett inn á sérstakan biðreikning.
Útvegsbankinn hf. byrjaði síðan með hreint
borð. Þremur ámm síðar þegar bankinn er
seldur Alþýðu-, Iðnaðar- og Verslunarbanka
er hann gerður mjög nákvæmlega upp. Öll
áhættulán em sett til hliðar og skrifúð á rík-
ið. Á sama tíma vom hinir bankarnir þrír,
kaupendur Útvegsbankans, gerðir upp á allt
annan hátt. Til þeirra vom ekki gerðar
sömu kröfúr. Halldór sagði að það hefði ekki
verið neitt samræmi á milli mats á verð-
mæti Útvegsbankans og hinna bankana
þriggja.
Halldór sagði að aðalatriðið í þessu máli
væri, að eftir þennan úrskurð Bankaeftir-
litsins hlyti það að gera sömu kröfúr til upp-
gjörs hinna bankanna.
Halldór er mjög harðorður í garð við-
skiptaráðherra í þessu máli. Hann sagði ráð-
herra slá um sig og segja: „Ég kom á banka-
sameiningu eftir árangurslausar tilraunir í
þá átt í 20 ár.“ Halldór sagði að séu allar
hliðar þessa máls skoðaðar og dæmið gert
upp, komi í ljós að þetta afreksverk ráðherr-
ans sé ekki til að monta sig af. Ákveðnum
aðilum hafi verið gefinn banki og hagsmun-
ir skattborgara í landinu að engu hafðir.
Halldór benti á að þegar ríkið selur fast-
eign, t.d. kot upp í sveit, þurfi það að fara
fyrir Alþingi. Hins vegar ef um hlutafé er að
ræða geti ráðherra ráðskast með það að eig-
in vild. Nákvæmlega það hafi gerst í þessu
máli.
8 Tíminn
Miðvikudagur 26. september 1990
Miðvikudagur 26. september 1990
I