Tíminn - 29.09.1990, Qupperneq 6

6 Tíminn
Laugardagur 29. september 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FELAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gislason
SkrifetofurLyngháls 9,110 Reykjavik. Siml: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreiflng 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prerrtun: Oddi h.f.
Mánaöaráskrift kr. 1000,-, verð í lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
heigar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Valddreifing
Byggðahreyfingin (Jtvörður hefur sent frá sér sérstakt
rit, sem að mestu er helgað ítarlegri samantekt Sig-
urðar Helgasonar, fyrrv. sýslumanns, um hvernig hátt-
að er lagi sveitarstjórnarmála á Norðurlöndum, þar
sem sýnt er fram á að valddreifing í opinberri stjórn-
sýslu er miklu meiri í nágrannalöndum okkar en á ís-
landi, að því leyti að í þeim öllum er „þriðja stjórn-
sýslustigið" virkt í raun. Þessi greinargerð á erindi í
umræður stjórnmálamanna og sveitarstjórnarmanna
um skipan þessara mála hér á landi. Má taka undir
með Sigurði Helgasyni að í þessu efni er vert að leita
fyrirmynda hjá frændþjóðunum og þarf ekki stjórnar-
skrárbreytingu til að svo megi verða sem þar er.
Umhverfi og saga
I ofannefndu riti Útvarðar eru ýmsar fleiri greinar, sem
eiga erindi við íslenska ráðamenn. Hér verður vísað til
kafla í grein eftir Sjöfn Halldórsdóttur þar sem hún
gerir ógnir mengunar og umhverfisspjalla að hugleið-
ingarefni.
Henni farast svo orð:
„Það er skoðun mín að við þurfum að vera vel á verði
í mengunarmálum. Ég tel það dýrmætasta eign þjóð-
arinnar, ef við getum varðveitt óspillta náttúru og að
landið okkar og sjórinn í kringum landið verði sem
hreinast. Ég hef mikla trú á að hér muni í framtíðinni
verða áframhaldandi mikilvæg matvælaframleiðsla
bæði í landbúnaði og sjávarútvegi. Skiptir þar mestu,
ef við getum bent á að afurðir okkar séu lausar við
margvíslega mengun, sem nú hrjáir allt mannkynið.
Fæstir gera sér grein fyrir því, að lömbin t.d. afla fæðu
sinnar á skömmum tíma að mestu úr sérlega heil-
næmum og fjörefnaauðugum gróðri og er enginn vafí
á því að afurðirnar eru gæðamiklar og ættu að vera eft-
irsóttar. Ég tel að við höfum staðið illa að því að aug-
lýsa sérstaklega hollustu landbúnaðarframleiðslu okk-
ar. Þá vil ég lýsa ánægju minni með vaxandi ferðaþjón-
ustu um landið allt og tel ég þar að Ferðaþjónusta
bænda hafi sannað sitt ágæti
Landið okkar er óvenju fagurt og hreint og það kem-
ur best fram í því, hve ferðaþjónustan hefur eflst á
skömmum tíma.
Ég tel því farsælast að heimamenn eigi sjálfir að ráða
mestu í umhverfismálum, því að það brennur heitast á
þeim, ef eitthvað fer úrskeiðis í þeim málaflokki. Ég tel
einnig að skoða verði stóriðjumál mjög vel út frá
margvíslegri mengunarhættu og auðvitað verður að
fara mjög varlega í allri ákvörðunartöku því að tjónið
gæti orðið óbætanlegt.“
Þá víkur Sjöfn að rækt þjóðarinnar við sögu sína og
söguminjar og segir:
„Þá vil ég að lokum leggja áherslu á að héruðin eiga
sjálf að hafa forystu í varðveislu sögufrægra staða og
fornminja. Hér eru mikil verkefni að vinna að í fram-
tíðinni. Hvert hérað verður sjálft að hafa forystu í þess-
um málum og fá sem flesta íbúa í lið með sér. Saga
okkar íslendinga er ríkur þáttur í lífi þjóðarinnar og
við eigum að stuðla að því að varðveita sögulega staði
og á þann hátt að gera þjóðina betur meðvitaða um
þennan dýrmæta fjársjóð."
SKÓLAKENNARI sem
kvað búa yfir haldgóðri þekkingu
á stærðfræði og hefur um skeið
kennt stúdentum hagvísindi og
reyndar þjóðinni allri í gegnum
fjölmiðla, átti nýverið viðtal við
prófessor í hagfræði við Háskóla
íslands og rak suma hverja sem
lásu í rogastans vegna fullyrð-
inga um að íslendingar sæktu
hratt fram til fátæktar og ör-
birgðar á heimsmælikvarða.
Þessi ummæli dr. Þráins Egg-
ertssonar prófessors í tímaritinu
Þjóðlífi vöktu athygli einstakra
lesenda og fjölmiðlar skýrðu frá
þeim í rokufréttastíl og aðeins
var íað að þeim í vitrænni skrif-
um. Guðmundur Ólafsson tók
viðtalið við Þráin og skrifaði
jafnframt um nýútkomna bók
eftir prófessorinn, sem mun vera
gott innlegg í fræðimannslega
umræðu hagfræðinga.
Það sem dr. Þráinn sagði í við-
talinu og athygli vakti var nánast
það að íslendingar stefndu hrað-
byri í átt til fátæktar og að um
aídamót yrðu þeir fátækasta þjóð
Evrópu og þótt víðar væri leitað.
Hagvöxtur er Iítill sem enginn
og á enn eftir að hægja á honum
ef heldur sem horfír. Til viðbótar
þessum hremmingum hélt próf-
essorinn því fram að fiskveiði-
þjóðir við norðanvert Atlantshaf
eyðilegðu vísvitandi blómlega
atvinnuvegi sína og hagkerfi. í
því sambandi nefndi hann Ný-
fundnaland, Grænland, Færeyj-
ar og Norður-Noreg auk fslands.
Smáatriði vantar inn í rök Þrá-
ins um dapra framtíð íslendinga.
Hann skýrir ekki frá, að minnsta
kosti ekki á eins skiljanlegan
hátt og niðurstaða hans er, hvað
farið hefur úrskeiðis og hvers
vegna þjóðin er að fremja efna-
hagslegt sjálfsmorð.
Eitthvað er talað um stefnu-
breytingu en hver hún á að
verða eða hver æskileg viðbrögð
eru vænleg til aðbægja hættunni
frá er ekki að finna í umfjöllun
þeirra hagfræðinga.
Ef til vill er það í umræddri bók
prófessorsins, sem skrifuð er á
ensku hagfræðimáli fyrir hag-
fræðinga, sem út af íyrir sig er
ekki að lasta. En ef hins vegar að
niðurstaðan er eins skýr og
framtíðarspáin, ætti að vera
hægt að útskýra forsendur
hennar á skiljanlegu máli.
r
Orökstuddar
fullyrðingar eða
lærðar niðurstöður?
Ekki skal dregið í efa að dr. Þrá-
inn hafi rétt fýrir sér og að ís-
lendingar muni lepja dauðann
úr skel um árþúsundaskiptin.
En sú krafa hlýtur að vera gerð
til prófessors við Háskóla íslands
og háskólakennara í hagvísind-
um að þeir séu ekki að gera sér
leik að því að sletta fram órök-
studdum fullyrðingum um jafn-
alvarlegt efni og örbirgðarspáin
er.
Dr. Þráni ber skylda til að rök-
styðja ályktun sína betur því
fræðimenn við opinbera
menntastofnun geta ekki gert
kröfu til að vera alveg stikkfrí
eins og höndin sem skrifaði
„mene tekel“ á vegginn forðum
daga. Þau yfirnáttúrlegu undur
voru heldur ekki eins auðskilj-
anleg og fullyrðing prófessorsins
um ört hnignandi efnahag þjóð-
arinnar.
Meðal margra spurninga sem
vakna vegna orða dr. Þráins er sú
hvað áleitnust, hvað aðrir hag-
fræðingar hafa um hana að
segja.
Er þetta marklaust bull sem
ekki er orðum eyðandi á eða eru
haglærðir klumsa yfir niður-
stöðunni?
Hvað segir Hagdeild Seðla-
bankans, sem alltaf er að leið-
beina þjóðinni, um sárafátækt
þjóðarbúsins eftir örfá ár?
Þjóðhagsstofnun hefur ekki
gefið út neina viðvörun um efna-
hagshrun.
Hagfræðingar og aðrir efna-
hagsvitmenn þegja þunnu hljóði
um framtíðarhörmungina og
ekkert rit eða sérútgáfa um efna-
hags- og viðskiptamál virðist
hafa séð eða heyrt neitt um að
þjóðarbúið sé rétt í þann mund
að stingast á hausinn og vandséð
er um hvort það nær að standa á
eigin fótum eftir fallið.
Aðrir prófessorar í hagfræði-
deild depla ekki auga og halda
jafnvel áfram kennslu eins og
ekkert hafi í skorist og halda
kannski að fátæktarhremmingin
sneiði hjá Vatnsmýrinni þegar
hún leggst af fullum þunga á aðr-
ar byggðir, stofnanir og fyrirtæki.
Þagað þunnu hljóði
Stjórnmálamenn hafa hvorki
tekið undir ragnarakakenningu
dr. Þráins né mótmælt henni. Er
þeim þó málið skylt þar sem þeir
móta efnahgsstefnu hverju sinni
og framfylgja henni og áreiðan-
lega eru einhverjir meðal þeirra
sem reyna að sjá lengra til fram-
tíðar en til næstu kosninga. Alla-
vega er þeim málið skylt og ættu
að láta sig framtíðarheill þjóðar-
innar varða.
Verkalýðsfrömuðir og aðrar fé-
lagshyggjuhetjur einskorða sig
ýmist við að halda þjóðarsáttina
eða brjóta hana niður og mega
ekki vera að því að hyggja að
hverjir verða orðnir öreigar um
aldamótin, eða hvort þjóðarsátt
verður þá um fátæktina.
Eigendur atvinnutækjanna og
athafnamenn margs konar eru
yfirleitt óragir að láta Ijós sín
skína þegar þeim finnst eitthvað
vera sér andstætt, svo sem ríkis-
afskipti af öðru en að styrkja fyr-
irtækin og borga skuldir þeirra,
þegja sem aðrir þunnu hljóði yf-
ir fátæktarspánni og er eins og
að fyrirtækjum landsins komi
ekkert við að þau verða komin að
fótum fram eftir tæpan áratug.
Prófessorinn í hagfræði við Há-
skóla íslands hafði orð á því í
viðtalinu, sem engin viðbrögð
fást við, að sitthvað væri bogið
við fiskveiðistefnuna hérlendis
sem annars staðar á Norður-Atl-
antshafi, en láðist að leggja fram
rökstudda gagnrýni.
Bölmóður og bjart-
sýni eftir því hvaðan
vindurinn blæs
Stærðfræðingar og eðlisfræðing-
ar sem starfa við Háskóla íslands
eða í tengslum við hann hafa gert
rannsóknir og líkön af auðlind-
um og nýtingu þeirra, svo sem
varðandi fiskistofna og sjávarút-
veg, og einstaka lærður maður
stingur niður penna og skrifar í
blöð þarflegar upplýsingar handa
almenningi. Þannig er t.d. hægt
að sjá hvort meira hafist upp úr
álvinnslu eða fiskvinnslu og við
hvaða upphæðir í rafmagnsverði
ber að miða þegar arðsemi orku-
vera er reiknuð út. Um þetta eru
ágætir raunvísindamenn að
fræða okkur í moggagreinum og
trúir maður þessu öllu þangað til
næsti lærði maður setur grein í
blað og sannar að það sem áður
er skrifað sé rangt og forsendur
og niðurstöður allt aðrar en þær
voru hjá öðrum lærðum manni
fyrir örfáum dögum.
Þeir sem reyna að fylgjast með
lærðum skrifum vel menntaðra
manna og trúa rökum þeirra
sveiflast því iðulega milli bjart-
sýni og bölsýni varðandi hinar
ýmsu atvinnugreinar, auðlindir,
byggðarlög, frjálsa markaðskerf-
ið, velferðina og hvaðeina sem
um er fjallað af sannfærandi rök-
hyggju.
En rök dr. Þráins fyrir yfirhell-
andi fátækt hafa enn ekki komið
fyrir augu eða eyru almennings
og stjórnenda. Þau eru sjálfsagt
góð og gild og ef til vill liggja þau
í augum uppi. Samt er nauðsyn-
legt að þau séu opinberuð og þar
sem enginn véfréttarstfil er á
framtíðarspá hans hljóta for-
sendurnar að vera greinilegar og
auðskildar.
Spádómsgáfa og
ályktunarhæfni
í raun eru menn alltaf að spá í
framtíðina. Allar áætlanir og
skipulag eru við það miðuð. En
yfirleitt er spádómsgáfan tak-
mörkuð og lítils virði.
Það er ályktunarhæfnin sem
gildir. En hún virðist oftar en
ekki vera sjaldgæfari guðsgjöf en
hæfileikinn til að spá í bolla, spil
eða talnaraðir.
Yfirleitt er óskhyggjan ályktun-
arhæfninni yfirsterkari og for-
sendur og rök hennar stjórnast
af því sem maður vill sjá og
skilja.
Allir læsir og ályktunarbærir
menn vita að olíuforði heimsins
er takmarkaður og gengur brátt
til þurrðar. Samt miðast allt
efhahagskerfi heimsins við að
ótakmarkað sé til af ódýrri olíu í
veröldinni og verði um ókomna
tíð. Þótt eyðslan aukist með ári
hverju og ótakmörkuð græðgi
olíuríkjanna auki stöðugt fram-
leiðslun hlíta þau ekki einu sinni
eigin kvótatakmörkunum.
Stríð um olíulindirnar skiptir
sáralitlu máli í þessu samhengi
og hvort það er þessi eða hinn
einræðisherrann sem hirðir
gróðann á meðan hann gefst.