Tíminn - 29.09.1990, Page 1

VT Q
29.-30. september 1990
Checkpoint Charlie
heyrir sögunni til
og múrinn er
smám saman að
molna og hverfa.
V-þýska markið
hefur borið sigur-
orð af kommún-
ismanum. Margir
A-Þjóðverjar fagna,
en í litlu húsi, sem
stendur meðal
íbúðarblokkaris-
anna í A-Berlín
virðir einn dijúg-
ustu liðsmanna
kalda stríðsins fyrir
sér rústirnar af því
kerfí, sem hún svo
lengi barðist fyrir.
Hún er 83 ára og
hvíthærð og í þessu
litla húsi, sem
bergmálar enskan
málhreim hennar
og ættingja hennar,
ræður hún ríkjum.
Einu sinni hét hún
Ursula og þá Rut,
en í heimi undir-
ferlisins muna
menn hana sem
Sonju, þýskættaðan
njósnara, sem gerði
bresku leyniþjón-
ustunni stórfelldan
skaða.
Mesta afrek hennar var að koma
kjamorkuleyndarmálum Breta úr
höndum kjameðlisfræðingsins
Klaus Fuchs í hendur Stalíns. En fá-
heyrðara var það afrek hennar - ef
rétt er - að gera tilvonandi yfirmann
M15 að sovéskum njósnara.
Peter Wright, höfundur „Spycatc-
her“, telur svo vera. Það var 1960 að
þeir þóttust fullvissir um að stofnun-
in hefði innan vébanda sinna njósn-
ara í háu embætti. í meira en tutt-
ugu ár hefur Wright ásakað Sir Ri-
chard Hollis fyrir að vera svikarinn
og að Sonja hafi stjómað honum.
Þessi ásökun hafði afleit áhrif fyrir
M15 og olli miklu uppnámi er „Spyc-
atcher" kom út.
Hafi Sonja afrekað þetta tvennt
verður hún að teljast einn magnað-
asti njósnari á öldinni. En var ákær-
an á hendur Hollis sönn? Og var hún
brúðustjómandinn, sem hafði ör-
yggisþjónustu Breta í greip sér?
Eftir að hún flúði England 1950
Fáir njósnarar
munu hafa valdið
Bretum meiri
vandræðum en
„Sonja“, en hún
flúði land 1950.
Hún er grunuð
um að hafa gert
yfirmann M15
að handbendi
Rússa
Sonia í júlí sl. Hún er 83 ára
gömul, en hress vel og sér eftir
engu þótt framtíðam'kið sé
hrnnið.
ræddi hún við engan vestan járn-
tjaidsins í Ijömtíu ár. En frægð henn-
ar var mikil og menn höfðu ritað
skáldsögur um hana. Þeirra á meðal
var Michael Jones, sem skrifaði sög-
una „The Third Betrayal". Hann náði
viðtali við hana nýlega og er þessi
grein byggð á frásögn hans í The
Sunday Times. Michel Jones segir:
Löng og við-
burðarík saga
„Ég hitti fyrir skarpgreinda og fjör-
mikla konu, sem reyndist reiðubúin
að ræða um hið merkilega líf sitt,
sem spannar óróaárin í Þýskalandi
og styrjaldartímana í Kína fyrir stríð,
Moskvu á dögum hreinsananna og
loks ár hennar í Oxford, þar sem hún
Ieiddi Klaus Fuchs um gangstíga
ungra elskenda.
Múrhúðin var að flagna af húsinu
hennar og við gangstíginn lá gamalt
og ryðgað baðker. Þetta var um miðj-
an vetur og birkið dmngalegt á að
líta og áin Spree með dapurlegum lit.
Hin fáu kaffihús vom öll lokuð. Hún
lauk upp dymnum - kona smá á vöxt
- og lagaði te. Hún minntist á að
vatnið yrði að vera sjóðandi, ef það
ætti að vera upp á enska móðinn.
í dagstofunni vom veggirnir þaktir
bókum á ensku, rússnesku og þýsku.
Eina myndin var af einhverju lands-
lagi, en þarna var póstkort með
mynd af Lenin og stór ljósmynd af
Richard Sorge. Hún hangir á heið-
ursstað, enda var það hann sem kom
henni inn í njósnastarfsemi. Þama
hékk og handklæði, sem í var saum-
að „Öreigar allra landa sameinist!"
og úti í garðinum hafði hún grafið
niður tvær flöskur upp að hálsi. Til
hvers? Hún brosir: „Þegar vindurinn
hvín í stútnum, þá fælir hljóðið
moldvörpurnar burtu".
Eftir að hafa lesið allar þær tyrfnu
bækur, sem komu í kjölfarið á sög-
unni um svik Hollis, þá er hressandi
að hitta þessa konu - hún er svo al-
þýðleg og miklu raunvemlegri.
Varð kommúnisti
18 ára
Sonia var skírð Ursula Kuczynski,
en hún fæddist þann 15. maí 1907.
Faðir hennar var vinstri sinnaður, en
ekki kommúnisti, og móðir hennar
var listamaður. Þau vom gyðingar,
menntað fólk, sem ól sex böm sín
upp í myndarlegu húsi við Schlach-
tensee, en það er vatn, sem nú er við
útjaðar V-Berlínar. Átján ára varð
hún kommúnisti, vegna gremju út
af atvinnuleysinu eftir fyrra stríð.
Hún var enn á unglingsaldri, þegar
hún lærði að fara með skammbyssu í
skógunum í grennd Berlínar.
Árið 1930 fékk fyrsti maður Soniu,
Rolf Hamburger, vinnu sem arkitekt
við bresku nýlenduna í Shanghai og
þar bjuggu þau lífi eins konar ný-
lenduherra. Soniu blöskraði fátækt-
in í Kína - „það má sjá lík af smá-
börnum á götunum". Gaf hún sig því
fram til sjálfboðastarfa fyrir komm-
únista. Nokkmm dögum síðar kom
til hennar gestur, sem átti eftir að
hafa mikil áhrif á líf hennar.
Richard Sorge, fyrrum þýskur her-
maður, fæddur í Rússlandi, var for-
ingi í Fjórðu deild Rauða hersins, en
sú deild annaðist upplýsingamál og
heitir nú GRU. Hann bauð henni að
aðstoða sig í starfi. Kína var á öðmm
endanum vegna borgarastríðsins
milli kommúnista og þjóðemissinna
Chiang Kai-shek. Japanir höfðu ráð-
ist inn í Mansjúrfu 1931 og náð til
Shanghai í janúar 1932. Kommún-
istar sem teknir vom höndum vom
líflátnir. Sonia var vanfær og komin
sjö mánuði á leið. En hún hikaði
ekki við að ganga til liðs við Sorge.
Náin vinátta
Hann fékk nú herbergi f húsi henn-
ar til afnota og hitti þar kínverska