Tíminn - 06.10.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 6. október 1990
Tíminn 7
og hafa skógræktarfélög hérað-
anna víða notið hjálpar og leið-
sögu við að koma sér upp girð-
ingum til friðunar gömlum
skógarleifum og plöntunar ung-
viðis.
Jafnvel þó að nú komi nýtt
kyrrstöðutímabil hlyti það, sem
gert hefir verið síðasta áratug, að
bera komandi kynslóðum vitni
frá kyni til kyns um það hvað
hægt er að gera á íslandi og hvað
framsýnir áhugamenn gerðu á
þessum árum.
En það er ástæðulaust að kvíða
slíkri kyrrstöðu. Þjóðin er ekki
svo heillum horfin að hún vilji
ekki fegra, bæta og auðga land
sitt.
Við vitum nú svo mikið að það
er aiveg óhætt að taka sér í
munn í fullri alvöru það, sem
Guðmundur Guðmundsson
kvað til áhugasamra æsku-
manna fyrir 40 árum [þ.e. árið
1907]:
„Vormerm íslands, yðar bíða
eyðiflákar, heiðalönd,
komið grænum skógi að skrýða
skriðu bera, sendnaströnd
Víða eru birkileifar lifandi í
jörðu þó að landið sé skóglaust
og að mestu örfoka. Ef slíkt land
er friðað er það fljótlega vaxið
kjarri hér og hvar.
Það kjarr er æskilegt skjól og
vernd fyrir ungviði af harðgerð-
um, stórvöxnum trjátegundum.
Þannig er hægt að nema á ný
víðáttumikil heiðalönd.
Hér má minna á það til dæmis,
að hlíðin gegnt Vaglaskógi er
blásnir og berir melar. Upp með
Skjálfandafljóti er víðáttumikið
hérað örfoka að mestu. Þar eru
einstakar öldur og lautadrög
vaxin víði og sennilega lifa víða
birkihríslur í jörðu.
Örnefni eins og Vopnaskógur
og gamlar gjallhrúgur benda til
þess, að þarna hafi áður verið
höggvinn skógur, gert til kola og
stundaður rauðablástur. Reynsla
síðustu ára bendir eindregið til
þess að slíkt land megi græða
skógi á ný.
Þar myndi skógarfura og lerki
vaxa og gera landið verðmætt á
komandi öldum.
Sunnanlands eru víðáttumiklir
eyðisandar. Mikið hefur verið
gert síðustu áratugi til að hefta
sandfok og eyðingu Iands, en þó
er það nær því að vera vörn fyrir
það, sem óeytt er, en verulegt
nýtt landnám. Allt bendir til að
skógurinn eigi að vera með í
hinu nýja landnámi. Hann skýlir
og hann bindur jarðveginn.
Stæði hann vörð, þar sem hætt-
ast er við að uppblásturinn byrji,
mætti bjarga miklu, verðmætu
landi, svo að öruggt væri um
framtíð þess.
Á Vestfjörðum eru kjarri vaxnir
firðir, bæði norður úr Breiða-
firði innan Barðastrandar, Suð-
urfirðir í Arnarfirði og firðirnir
vestur úr ísafjarðardjúpi. Víðar
eru skógarleifar í fjarðarbotnum
vestra. Hvað er eðlilegra en að
þetta kjarr sé notað til hlífðar
stórvaxnari trjátegundum?
Sums staðar er byggð mjög að
eyðast á þessum slóðum vegna
strjálbýlis og harðbýlis. Því er þá
ekki rétt að leggja þar land til
skógræktar, fyrst það sýnist ein-
mitt vera heppilegt til þess,
fremur en annars?
Hér er gripið niður á þremur
stöðum landsins við hin ólíkustu
skilyrði um veður og náttúrufar.
Eftir hverju á að bíða með að
gera myndarlega tilraun um
ræktun nýrra, stórvaxinna nytja-
skóga á þessum svæðum?
A fáeinum árum mætti sjá
hvernig trjátegundimar þrifust
þarna. Ef þær yxu og þroskuðust
eðlilega fyrstu árin, er varla
hægt að hugsa sér annað en
framtíðin væri tryggð. Þá væri
úr því skorið með fullri vissu að
eyðiflákar íslands gætu orðið
glæsilegustu nytjaskógar, sem
gæfu í þjóðarbúið mikinn við til
smíða, bygginga og iðnaðar og
vernduðu auk þess annan gróð-
ur landsins og væru ómetanleg
hjálp landbúnaði þjóðarinnar og
aílri ræktun. Á söndunum sunn-
anlands og yfirleitt meðfram
ströndunum eru vonirnar einna
helst bundnar við Sitka-grenið.
En norðanlands og í þurrviðra-
sömum uppsveitum væri það
skógarfura og lerki.
Skammsýn
sijQmvöld?
Gera má ráð fyrir því, að fyrst
um sinn verði þróun þessara
mála lík því sem verið hefir síð-
ustu árin. Heima við sveitabæi
og íbúðarhús í þorpum og kaup-
stöðum rækta menn litla trjá-
garða. Þar koma menn á legg
einstökum trjám af ýmsum teg-
undum. Þau verða bæði mikil
prýði á heimilunum, en auk þess
talandi dæmi um það, hvað geti
lifað og vaxið úr jarðvegi héraðs-
ins.
Félög áhugamanna rækta litla
reiti við samkomuhús, skóla og
kirkju eða á hentugum stöðum
öðrum. Þannig ætti hvert ein-
fslenskur skógur
asta þorp að eignast sinn lysti-
garð. Um þetta er hið sama að
segja og lundina við bæina. Þess-
ir reitir yrðu til fegurðar og gleði
og hvatningar.
Þessi ræktun hinna litlu alþýð-
legu garða hefur ómetanlega
þýðingu, meðal annars vegna
þess, að trén, sem þar vaxa, eru
óhrekjandi rök. Þau eru rök fyrir
því að þannig geti fleiri tré vaxið
úr sama jarðvegi í sömu veðr-
áttu. Því hjálpar þessi ræktun til
að eyða þeirri heimskulegu trú
að skógrækt á íslandi geti aldrei
orðið annað en þýðingarlaust og
arðlaust dundur.
í þriðja lagi munu svo skóg-
ræktarfélög héraðanna halda
áfram að friða land og græða
nýjan skóg í girðingum sínum.
En öll þessi starfsemi þarf góða
forystu og stuðning af hálfu rík-
isvaldsins.
Það er ástæðulítið að kvíða því,
að sú forysta bregðist. Skilning-
ur þjóðarinnar á þessum efnum
er að vakna. Og þjóðin á menn
með bæði hagnýta kunnáttu og
æðri menntun í þessum málum.
Þótt það kynni að hvarfla að
skammsýnum stjórnvöldum, að
sýna skógræktarmálunum skiln-
ingsleysi, er engin hætta á, að
stætt væri á því stundinni leng-
ur. Með hverju ári sem líður vaxa
hinir nýju skógar og með þeim
vex skilningur alþjóðar og vænt-
anlega vilji til að búa sem best í
haginn fyrir komandi kynslóðir
með ræktun skóganna.
Því er ekki haldið fram hér, að
það sé fyrirhafnarlaust, að græða
landið skógi í stórum stfl. Það
var heldur ekki fyrirhafnarlaust
hjá Dönum að græða skóg á Jót-
landsheiðum og rækta þær, eða
Hollendingum að þurrka og
rækta strandhéruð sín undir
sjávarmáli, svo að nefnd séu tvö
dæmi frá ágætum menningar-
þjóðum. En hitt er augljóst, að
það er hægt að rækta hér skóg í
stórum stfl, og það á þann hátt
að borgi sig fjárhagslega. Þannig
er hægt að búa til nýjan, örugg-
an og varanlegan tekjustofn fyrir
þjóðina. Og sá tekjustofn hefur
það í för með sér að landbúnað-
urinn verður öruggari, árvissari
og hefir skilyrði til fjölbreyttari
ræktunar.
Skógrækt
framtíðarmál
Skógræktarmálin eru því eitt af
stærri framtíðarverkefnum ís-
lendinga.
Það gefur heimilunum nýjan
svip og treystir samband fortíðar
og framtíðar, þegar þar eru
ræktuð tré, sem lifa öldum sam-
an, en aldur Sitka-grenisins er
t.d. talinn 400- 750 ár, þó að það
nái fullum þroska á miklu
skemmri tíma. En jafnframt ætti
íslenska þjóðin að íeggja metnað
sinn í það, að græða sárin, sem
skammsýn rányrkja liðinna alda
hefir veitt landinu. Það er áreið-
anlega eitt af því sem raunhæfa
þýðingu hefir til verndar sjálf-
stæði íslensku þjóðarinnar. Sú
þjóð sem vanrækir og smáir
náttúrugæði lands síns, er
landsins ekki verð, og hún lifir
ekki sjálfstæðu lífi til lengdar.
Menn kunna að kalla slíkt hjá-
trú, en það er ekki. Það er algilt
lögmál sem ekki verður umflúið.
Sú kemur tíð að sárin foldar
gróa. Nú höfum við öll skilyrði
til að láta þá tíð hefjast ef við að-
eins viljum.
Það er einkum tvennt sem mun
reynast skógræktarmálunum
þungt í skauti.
Fyrst hin aldagamla og gróna
ótrú á landið, sem er jafnvel svo
mögnuð að hún afneitar stað-
reyndum og þrætir fyrir það,
sem þreifað verður á. Síðan hinn
sérgóði og skammsýni hugsun-
arháttur sem jafnan spyr um
endurgjald að kvöldi og finnur
engan unað í því að búa í haginn
fyrir komandi kynslóðir.
Það vill svo vel til að það er ein-
mitt þetta tvennt sem hvarvetna
er mestur háski fyrir félagslega
menningu, framfarir og við-
reisn. Vill svo vel til segi ég,
vegna þess, að það er sjálfur höf-
uðóvinur mannlegrar hamingju,
sem við er að eiga, þegar barist
er fyrir vexti hinna nýju skóga á
íslandi.
Vegna þess, að ég trúi á þjóðina,
viljann til að vaxa að menningu
og hagsæld og þroskann til að
sigrast á sundurlyndi og örðug-
leikum, þegar mikið liggur við,
trúi ég á framtíð íslenskra skóga,
nýrra og gamalla. Mér virðist að
íslensk þjóð og íslenskir skógar
eigi sama fjöregg og sömu óvini,
svo að Iíf og vöxtur hvors tveggja
hljóti að fylgjast að.“
Gamalt og nýtt
Að lesa þessa gömlu land-
græðslu- og skógræktarhug-
vekju Halldórs á Kirkjubóli færir
okkur heim sanninn um það, að
boðskapurinn um hreint, fagurt
og gróðurríkt land er ekki ný
hugsjón, hún er gamalt baráttu-
mál framsýnustu manna margra
kynslóða alla þessa öld. Þeir eru
allir að hvetja til hins sama, að
klæða landið lifandi gróðri, bæta
fyrir landspjöll sem vanræksla
og vangeta hafa valdið, eða eyð-
ingaröfl náttúrunnar sjálfrar
hafa orsakað.
Þótt það komi fram í grein Hall-
dórs, að hann er að tala við
samtíð sína fyrir meira en 40
árum og hvetur til þess að hún
geri betur en kynslóðirnar sem á
undan fóru, lætur hann hug-
sjónamenn aldamótanna njóta
sannmælis um þá vakningu sem
þeir komu af stað. Halldór sér í
verkum ræktunarmanna, sem
unnu í anda þeirrar vakningar,
vísbendingu og sönnun fyrir því
að hægt sé að gera betur. Halldór
útilokar ekki „skammsýni
stjórnvalda" um framkvæmd
ræktunarhugsjóna, en hann trú-
ir því að glæða megi skilning
þjóðarinnar á mikilvægi þeirra. I
því felst vissan um að þær verði
að veruleika.
Vafalaust er það rétt, að mörgu
hefur miðað hægar í land-
græðslu- og skógræktarmálum
þau 43 ár, sem liðin eru frá því
að Halldór á Kirkjubóli birti
framanritaða hugvekju sína.
Engin vanþörf er á að endur-
vekja anda hennar með nýjum
orðum, sem túlka þó hinn sama
boðskap, því að viðhorf til ein-
stakra þátta skógræktar- og
landgræðslumála hafa breyst,
áhersluatriði verða önnur eftir
því sem tímar líða og aðstæður
breytast, reynsla og þekking
eykst og möguleikar vaxa að
sama skapi. En samtíminn eykur
ekki hróður sinn með því að fyll-
ast hofmóði gagnvart liðinni tíð,
jafnvel ekki því sem vangert var,
heldur átta sig á samhenginu
sem er í hinni jákvæðu framfar-
abaráttu á mörgum sviðum
þjóðlífsins alla þessa öld og á
ekki síst við um ræktunarhug-
sjónina. Hún er gömul en krefst
sífelldrar endurnýjunar. Grein
Halldórs á Kirkjubóli er birt í
Tímabréfi til að minna á þann
sannleika.