Tíminn - 10.10.1990, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 10. október 1990
UR VIÐSKIPTALÍFINU
Afnám bresks velferð-
arríkis sett á oddinn
Hópur innan þingflokks breska
íhaldsflokksins, sem kennir sig við
Engan viðsnúning (No turning
back), hefur birt stefnumið sín í
baeklingi, Choice and Responsibility
(Val og ábyrgð), (Conservative Po-
litical Centre, 32 Smith Square,
London SWl, 3 pund), en umræður
eru að hefjast um næstu kosninga-
stefnuskrá flokksins. Frá efni bæk-
lingsins sagði Financial Times 17.
september 1990:
„Jafnvel þótt þingmenn í Engum
viðsnúningi hafi aðeins lítinn
minnihluta þingflokksins að baki
sér eru þeir taldir hafa veruleg áhrif
í stjórnarráðum og góð samskipti
við stefnumörkunarhóp frú Thatc-
her. Ráðherrar benda hins vegar á
að tillögur hans um velferðarríkið
öðrum fremur muni allt of óvinsæl-
ar til að verða teknar upp í kosn-
ingastefnuskrá íhaldsflokksins.
Róttækustu uppástungur hópsins
eru að velferðarríkið víki hægum
skrefum fyrir tryggingakerfi í hönd-

í Mitsui er rakinn uppgangur einn-
ar helstu iðnsamsteypu Japans, en
hún er sprottin upp af iðju einnar
fjölskyldu. í ritdómi um bókina
sagði Times Literary Supplement
31. ágúst 1990: „Mitsui eftir John G.
Roberts (ath. Weatherhill, 578 bls.,
35 $), upphaflega út gefin ... (1973),
er athyglisverð og ítarleg frásögn af
samskiptum japansks fyrirtækis við
félagslegt og pólitískt valdakerfi
(landsins). Hún er ekki aðeins saga
„elsta stórfyrirtækis í heimi“ (eða
öllu heldur fjölskyldufyrirtækis),
heldur er hún líka hinn skilmerki-
legasti annáll japanskrar atvinnu-
sögu í þrjár aldir ásamt með ýmsu
öðru, — svo sem lífsviðhorfum á
Tokugawa- og Meiji-skeiðunum, —
sem af leikni er ofið inn í þá vendi-
lega sömdu sögu ... Forstjórar, sem
verið hafa fyrir iðnsamsteypum árin
eftir stríðið eru af öðrum toga en
Einka-
væöing
t Argentínu hafa stjómvöld
unnið að einkavæðingu ríids-
stofnana. Sagði Time svo frá
10. september 1990: „Síðustu
átta undanfama mánuði hefur
ríkisstjórnin selt sumar van-
reknustu eignir ríkisins, á
meðal þeirra Entel, símafélag-
ið, sem hefur 44.000 starfs-
menn, og Aeroilnas Argentin-
as, helsta flugfélag landsins,
með 10.900 starfsmenn. Men-
em (forseti) hefur losað ríkis-
stjóraina við tvær sjónvarps-
stöðvar, 10.000 km af þjóðveg-
um, og 28 olíulindaspildur með
70 milljarða tunna í jörðu, svo
að vitað sé. (Þjóðvegirair eru
lelgðir einkafyrirtækjum, sem
heimilað er að taka vegtoll gegn
því, að þau haidi vegunum
við.)“
þeir, sem skópu stórar viðskipta-
samsteypur á borð við Mitsui, og líta
þeir valdakerfið öðrum augum. í
æðstu forystusveitinni varð eftir
stríðið skarð fyrir skildi sakir brott-
vísunar forystumanna ættar- fyrir-
tækjanna (Zaibatsu), sem 1945 risu
enn undir nafninu iðjuhöldar. Nýju
iðnsamsteypurnar settu upp iðn-
embættismenn, sem í krafti ríkis-
stofnana höfðu verið fyrir kartelum
stríðsáranna. Upp úr 1950 hafa emb-
ættismenn, embættis- fram-
kvæmdastjórar og embættis- stjórn-
málamenn að miklu leyti ráðið ferð-
inni í Japan og hafa treyst valda-
stöðu fárra stórra fyrirtækja, sem
óháð fyrirtæki bjóða ekki byrginn."
Nomura
Um Nomura, stærsta fjársýslu-
banka heims, er á Bretlandi út kom-
in bók, The House of Nomura, eftir
A1 Alletzhauser (Bloomsbury, 343
bls., 16,99 pund). Um bókina sagði
Times Literay Supplement 31. ág-
úst 1990: „í bókinni er ágætlega sagt
frá ráðningarvenjum (fyrirtækisins)
og þjálfun starfsfólks. í henni er líka
góð lýsing á sögulegu baksviði fjár-
málafelmtursins 1927 og á „upp-
kaupum með lánum". Vel er sögð
sagan af hruni Suzuki- fjölskyldu-
fyrirtækisins og Yamaichi verðbréfa-
fýrirtækisins og hin merkilega saga
af Sanko- gufuskipafélagi Toshio
Komoto. Alletzhauser greinir frá
sundurlimun ættarfyrirtækjanna
(eftir stríðið) og upptöku „gagn-
kvæmra hlutabréfaskipta" til mót-
vægis við aðgerðir ríkisins gegn ein-
okun og dregur upp glögga mynd af
því, hvernig fjöískyldufyrirtækið
Nomura hófst til öndvegis. - The
House of Nomura varpar hins vegar
litlu ljósi á, hvernig einni mikilvæg-
ustu peningastofnun heimsins óx
ásmegin. ... Höfundur hefði átt að
skýra miklu betur frá samskiptum
Tsunao Okumura við Ikeda forsætis-
ráðherra, sem Nomura naut til að fá
nálega einokunarstöðu. (Hann hefði
mátt segja frá því), við hvern Okum-
ura hafði nána samvinnu í Mansjúr-
íu og hvernig það varð honum til
framdráttar eftir stríðið."
um einkaaðila, þannig að einstak-
lingum verði gert að tryggja sig til
ellilífeyris, sjúkrapeninga og at-
vinnuleysisbóta. Þeir sem ekki geti
greitt iðgjöldin verði látnir inna
þau af hendi með skylduvinnu á
vegum sveitarfélaga.
Hópurinn styður líka andstöðu
forsætisráðherrans við evrópskt
sambandsríki. Hann hafnar því að
aukið valdsvið verði fært frá ein-
stökum ríkjum til Evrópusamfé-
lagsins og varar við að neðri deild
breska þingsins setji þá niður uns
„dýrlegt héraðsþing11 verði. Því er
haldið fram í bæklingnum að Bret-
land hafi aðeins undirritað lögin
um „eina Evrópu" (Single Europe-
an Act) til að stuðla að myndun hins
sameiginlega markaðar. Ríkis-
stjórnin beri að gera lögin að
„markalínu" óðar og hinn sameig-
inlegi markaður sé á kominn og að
beita neitunarvaldi gegn setningu
frekari reglugerða sem taki til inn-
anlandsmála aðildarlanda.
Hópurinn hafnar eindregið upp-
töku eins evrópsks gjaldmiðils og
seðlabanka. Ef önnur EBE-lönd
ganga til gjaldmiðilsbandalags skuli
Bretland standa utan þess og verða
eins konar „fríhöfn" sem tengi Evr-
ópu við aðra hluta heims.
í bæklingnum eru settir fram
miklir fyrirvarar við hlutdeild Bret-
lands í gengisfestingu í skipan evr-
ópskra peningamála og varað við
mikilli hættu af hlekkjun gjald-
miðla, þannig að þeir láti ekki að
markaðsreglum. Hópurinn krefst
þess að einkavæðingu verði enn
fram haldið og telur röðina komna
að breskum kolanámum, neðan-
jarðarjárnbraut Lundúna og Inter-
City flutningum á breskum járn-
brautum. Nýja þjóðvegi geti einka-
aðilar lagt fyrir innheimtu veg-
tolla.“
8/17 8/24 7/27 8/3 8/10 8/17 8/2*
SNEQwfe()t'$kÉKBHI
Hverjir hlaupa
í skarðið?
Fimmtungur olíu heims hefur
að undanförnu veríð numinn í
Kuvvait og írak, 4,4 mllljónir
tunna á dag. Að stöðvuðum ol-
íu-útflutningi þeirra á markaði
helms, er leitað aukinna að-
flutninga annars staðar að, en
11 af 13 aðildarlöndum OPEC
standa gegn innlimun Kuwait í
írak. Þegar mun hafa verið heit-
in allmikil aukning daglegrar
Vcrðfall
á kauphöllum
Hertaka Kuwait hratt af stað
verðfalli á kauphölium. Að Dow
Jones verðbréfa-vísitölunni
lækkuðu verðbréf á kauphöli-
inni í New York um 200 stig,
niður í 2483, en frá 17. júlí
1990 hafa þau fallið úr
2.999,75 stigum eða um
vinnslu: I Saudi-Arabíu um 2 17,2%. Á kauphöllinni í London
milljónir tunna, í Sameinuðu féllu verðbréf samkvæmt vísi-
furstadæmunum um innan tíð- tölu Financial Times um 14%,
ar um 500.000 tunnur, í íran en í Frankfurt nam verðfall
16%.
kom
Á kauphöliinni í
verðfallið á hæla
um 200.000 tunnur, í Venezú-
ela um 500.000 tunnur. —
Vænst er, að á öðrum stöðum lækkandi verðlags verðbréfa frá
verði dagieg vinnsla brátt aukin, desember 1989, en miðað við
á Norðursjó, í Alaska og víðar, verðlag þeirra þá, hafa þau fallið
um 500.000 tunnur. í verði um nær 40%.
Iðnaðarsamsteypa
Daimler-Benz
Stærsta iðnaðarsamsteypa Þýska-
lands er Daimler-Benz, sem hraða
útþenslu hóf 1984. Það ár keypti það
Dornier, fyrirtæki á sviði flugtækni
og meðalatækni, þá Messerschmidt-
Bölkow-Blohm (MBB), fyrirtæki á
sviði hátækni-vopna og flugvéla-
smíði, og síðan AEG, framleiðanda
heimilistækja og rafeindabúnaðar.
Hjá Daimler-Benz eru um 370.000
starfsmenn, þar af í helstu deildum
þess: Mercedes-Benz 223.219, Deut-
sche Aerospace 62.959, AEG 77.722.
Samt sem áður leggur sala bfla,
fólksbfla og vörubíla, samsteypunni
til um 75% brúttósölu hennar, og
90% arðs.
Kolanám
í Bandaríkjunum
í Bandaríkjunum voru 1989 numin
980 milljónir tonna af kolum, litlu
minna en í Kína. Og í jörðu í Banda-
ríkjunum eru 35,1% kunnra kola-
laga. Að miklum hluta (77%) og í
vaxandi mæli fara kolin til rafstöðva,
og þess vegna hefur notkun kola auk-
ist, jafnvel þótt notkun þeirra í stál-
verum hafi dregist saman, úr 67%
milljónum tonna 1980 í 38 milljónir
tonna 1989. Jafnframt hefur verð á
kolum verið stöðugt, um 25 $ á tonn
frá öndverðum níunda áratugnum,
þar eð námur eru ekki fullnýttar.
Námafélögin eru fleiri en 1.000.
Ýmist standa þau á eigin fótum eða
eru dótturfyrirtæki, einkum olíufé-
laga, sem hófu kaup á þeim upp úr
1970. Hið stærsta þeirra, Peabody
Holdings, keypti Hanson PCL í júní
1990 á 1,25 milljarða $, en úr nám-
um þess komu 86,7 milljónir tonna
1989.
Hvaða bora hlýtur Seðlabanka Evrópu?
Evrópska bankanum í þágu
endurbyggingar og framvindu
hefur verið valinn staður í Lond-
on, en til álita kom líka að setja
hann niður í París eða Amster-
dam. Frankfurt sóttist ekki eftir
bankanum, en mun hins vegar
kosta kapps að fá til sín væntan-
legan Seðlabanka Evrópu. í Fin-
ancial Times 4. júní 1990 sagði:
,Á meðal fram borinna rök-
semda er sú, að ein helstu borg-
anna, sem til álita koma (en hin-
ar eru París og London), er
Frankfurt ekki höfuðborg, svo að
hún er þeim sjálfstæðari. En af
þeirri ástæðu býst Bundesbank
(ath. Seðlabanki Þýskalands) til
að snúast gegn öllum tilburðum
til að flytja hann til Berlínar, þar
sem vestur-þýsk lög ætla honum
stað. — Frankfurt hefur svo
mikinn hug á Seðlabanka Evr-
ópu, að borgin tæki nærri sér, að
honum væri valinn annar staður.
En borgin hlýtur að minnast
þess, að ekki einungis eiga aðrar
borgir tilkall til hans, heldur er
líka hætt við, að staðsetning
Seðlabanka Evrópu í Frankfurt
yrði höfð til marks um forræði
Þýskalands í Evrópu, austan-
verðri og vestanverðri. Sakir
þessa kæmi mörgum ekki á
óvart, að málamiðlun yrði að
Iyktum um staðsetningu hans,
til dæmis í Luxemborg eða
Amsterdam, en þá yrði Frankfurt
að vanda sínum að treysta á mátt
sinn og rnegin."
Um samríkisábyrgðir
skulda í Bandaríkjunum
Að ótöldum innstæðum í sparisjóð-
um, margræddum, tryggir samríkið í
Bandaríkjunum lífeyri ýmissa aðila
og veðlán, skuldir skipasmíðastöðva,
búlán, lán til námsmanna og sitthvað
fleira. Umræður um stöðu þeirra
ábyrgða vakti 30% hækkun iðgjalda
banka til Samríkisstofnunar inn-
stæðutrygginga banka (Federal De-
posit Insurance Corporation) í júlí
1990. Leiddu þær í ljós, að samríkis-
endurskoðunin (General Accounting
Office) telur, að á næstu árum muni
100-150 milljarða $ greiðslur falla á
samríkið vegna vanskila á ábyrgðum
skuldum.
Samríkísábyrgðir
í Bandaríkjunum
Helstu liðir $-milljarðar
1. Vegna innstæðna í spari-
sjóðum, bönkum og
öðrum lánastofnunum......3.600
2. Vegna eftirlauna, viðlaga
(flóða, uppskerubrests,
útl. fjárfestingar, stríða).1.300
3. Vegna veðlána, búlána o.s.frv. ..900
4. Vegna húsnæðislána fyrr-
verandi hermanna og af
hálfu húsnæðismálastofhunar
samríkisins, námsmannalána,
lítilla fyrirtækja........600
5. Vegna búlána og annarra
beinna lána...............200
Alls 6.600