Tíminn - 11.10.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 11. október 1990
i AÐ UTAN
Furðulítil umræða um ögrandi bók:
Sveltu Bandaríkjamenn vísvit-
andi mörg hundruð þúsund
þýskra fanga til dauðs?
í stríðslok voru hundruð þúsunda þýskra stríðsfanga
dæmdir til að deyja í fangabúðum Bandaríkjamanna.
Metsölubók í Kanada hefur vakið óskipta athygli í Vest-
ur-Þýskalandi. í bók sinni fullyrðir kanadíski ríthöfund-
urínn James Bacque að Bandaríkjamenn hafi vísvitandi
meinað hundruðum þúsunda þýskra stríðsfanga í stríðs-
lok að njóta nokkurra mannréttinda og þar með tryggt að
þeir létu lífíð vegna sjúkdóma, hungurs og vosbúðar.
Sagnfræðingar hafa tekið bókinni
af tortryggni, enda hafa orðið lítil
viðbrögð við henni þó að margir hafi
lesið hana og bókadómar hafi birst í
víðlesnum blöðum. Skömmu eftir
að bókadómur birtist um hana í Der
Spiegel fyrir u.þ.b. ári komu þó fram
í blaðinu nokkur lesendabréf frá
íyrrverandi föngum sem sjálfir
höfðu gengið í gegnum hörmung-
arnar og taka þeir allir undir lýsing-
ar bókarhöfundar, utan einn sem
hafði lent í fangabúðum Breta.
„Þú hefur engan rétt“
Klukkutímunum saman stóð hann
við gaddavírsgirðinguna umhverfis
fangabúðirnar. Þarna fyrir utan, rétt
utan seilingar, var heimaþorpið
hans, en það átti ekki fyrir honum
að liggja að ganga þar aftur milli
húsa. Morgun einn fannst þessi 17
ára piltur látinn við girðinguna,
hafði bersýnilega verið skotinn þeg-
ar hann ætlaði að reyna að flýja
heim til mömmu. Bandarísk byssu-
kúla hafði þeytt af honum helmingi
andlitsins.
Þýsku samfangarnir hans urðu að
ganga framhjá illa útleiknu líkinu.
„Morðingjar, morðingjar," æptu þeir
að bandarísku vörðunum en það
hefðu þeir betur látið ógert. Næstu
þrjá dagana skáru sigurvegararnir
niður matarskammt fanganna, sem
ekki var stór fyrir, með þeim afleið-
ingum að nokkrir þeirra dóu úr
hungri.
í Rheinberg am Niederrhein voru
fangar geymdir „daginn út og dag-
inn inn án þess að hafa þak yfir höf-
uðið,“ að sögn sjónarvotts. Það sem
við blasti var aumkunarvert. „Aflim-
aðir menn skriðu um í forinni eins
og skriðdýr, gegnvotir og skjálf-
andi." Margir lifðu skelfinguna ekki
af.
Til að hlífa sér gegn kuldanum
smeygðu mennirnir sér ofan í langa
skurði sem þeir höfðu grafið með
berum höndunum, og hjúfruðu sig
hver að öðrum, kviður upp við bak
næsta manns og hné við hnésbætur.
Margir drukku eigið þvag þar sem
þeir fengu ekkert annað, aðrir
„sleiktu jörðina í von um að fá ein-
hverja vökvun". Þeir urðu sjúkir og
vesluðust upp.
Stríði Hitlers var löngu lokið, bara
ekki fyrir alla.
Fimmtugur yfirliðþjálfi skrifaði í
dagbókina sína, sem gerð var úr
grófum umbúðapappír, að aldrei
hefði hann trúað sigurvegurunum
til að fara svo hrottalega með stríðs-
fanga. Ef einhver gerðist svo djarfur
að kvarta undan kveljandi þorsta eða
úrhellisrigningu varð hann í ofaná-
lag að þola háð og spott og skýring-
una: „Þú hefur engan rétt.“
„Skelfílegir glæpir gegn
mannkyninu“
Næstum sex árum eftir innrásina í
Pólland, sem 1,5 milljón þýskra her-
manna hóf, dúsuðu um 10 milljónir
Þjóðverja í stríðsfangabúðum víða
um heim, í yfir 20 ríkjum. Svo bara
sé talað um fanga í vörslu Banda-
ríkjamanna voru það 3,1 milljón
manna.
Um þessar tölur ríkir eining og til
þessa hefur verið litið á Bandaríkja-
menn sem frelsara, líka af flestum
Þjóðverjum. Hins vegar kann bók
hins sextuga kanadíska lektors og
blaðamanns James Bacque að koma
einhverju róti á hugi manna í þess-
um efnum.
í metsölubók sinni fullyrðir
Bacque, og byggir þar á nýfundnum
skjölum, að bandarísk yfirvöld hafi
framið „skelfilega glæpi gegn mann-
kyninu" í búðum þýskra stríðsfanga.
Þar með telur hann:
* Fangarnir fengu vísvitandi svo
lítið að borða að þeir hlutu að láta
lífið þrátt fyrir að næg matvæli væru
fyrir hendi.
* Heilbrigðis- og hreinlætisaðbún-
aður var ákaflega lélegur og leiddi
fljótt til banvænna sjúkdóma.
* Hjálparstofnunum eins og Rauða
krossinum var meinaður aðgangur
að búðunum og alþjóðlegt eftirlit
var ekkert.
Höfundurinn álítur að í bandarísk-
um og frönskum búðum sé tala lát-
inna „sennilega yfir ein milljón".
Hins vegar hafi meðferð annarra
ríkja vestrænu bandamannanna, s.s.
Englands og Kanada, á hinum sigr-
uðu ófrávíkjanlega verið mannúð-
leg.
Beinharðar tölur, viðurkennir
Bacque að verði alltaf umdeildar þar
sem skjöl hafi verið eyðilögð þeim
breytt eða lokuð niðri sem leynileg
allt til þessa dags. Hingað til hefur
lýsing á gangi sögunnar verið skv.
opinberum bandarískum heimild-
um, og þar hafi fjöldi fórnarlamb-
anna aðeins verið sagður nokkrir
tugir þúsunda. Asökunin um kerfis-
bundna hungursneyð hafi aldrei fyrr
komið fram. Þess vegna vill Bacque
„eftir langa nótt lyga" Ijóstra upp
um þennan „bandaríska harmleik".
Meðferð þýskra stríðs-
fanga í Bandaríkj-
unum upphafíega
mannúðleg
Þannig hefst saga þýskra stríðs-
fanga í vörslu Bandaríkjamanna,
POW, ósköp rólega og eðlilega.
Fyrstu þýsku POW, ekki nema 31,
komu til Bandaríkjanna á árinu
Aöbúnaður þýskra stnðsfanga
var ekki upp á marga fiska. Mynd-
in er frá fangabúðunum í Kreuzn-
ach 1945.
Eisenhower var álrtínn mikil
stríðshetja í Bandaríkjunum, en
bókarhöfundurinn segir hann
hafa lagt blint hatur á Þjóðverja
enda nafrí hans þýskt
1942. Frá og með sumrinu 1943
féllu þúsundir þýskra hermanna í
hendur bandarískra hersveita.
í ljósi vaxandi straums þýskra fanga
voru reistar fangabúðir, sem skv.
áætlun voru hverjar um sig ætlaðar
2000 til 4000 föngum. Allt frá mat-
salnum til verkstæða og verslana og
íþróttavallar, litu þessar búðir ósköp
svipað út og þjálfunarbúðir banda-
ríska hersins, nema hvað þær voru
umluktar gaddavírsgirðingum með
ljóskösturum.
Mörgum Bandaríkjamanninum
þótti þessar búðir of góðar fyrir
fangaða fjandmenn. Smám saman
tóku þýskir stríðsfangar við störfum
sem laus voru, fyrst og fremst í land-
búnaði, en líka í viðar- og kjötvöru-
viðskiptum, við járnbrautirnar og
jafnvel á skrifstofum hersins.
Bandaríski sagnfræðingurinn Arn-
oid Krammer sagði að þessir menn
hafi tekið að sér lífsnauðsynleg störf
til að fylla upp í skarðið sem heima-
menn á vígvellinum skildu eftir sig.
Svo ómissandi var óvinafanginn
smám saman orðinn, sérstaklega
fyrir bandaríska bóndann, að yfir-
maður herafla bandamanna í Evr-
ópu, Dwight D. Eisenhower hers-
höfðingi, gaf þá fyrirskipun að flytja
skyldi án tafar 150.000 fanga til við-
bótar til Bandaríkjanna til að taka að
sér ýmis störf. Þetta var ekki vegna
manngæsku æðsta herforingja Am-
eríku, sem síðar átti eftir að verða
34. forseti Bandaríkjanna, heldur
voru vaxandi vandamál vegna síauk-
ins fjölda stríðsfanga í Evrópu að
vaxa honum yfir höfuð.
Eisenhower „hataði
Þjóðvetja“
í eftirskrift bréfs sem hann skrifaði
George C. Marshall hershöfðingja,
segir hann „Það er verst að við skul-
um ekki vera búnir að drepa fleiri."
Eisenhower „hataði Þjóðverja" að
þvf er hann segir í bréfi til konu
sinnar Mamie. í viðræðum við
breska sendiherrann krafðist hann
þess að öllum liðsforingjum í þýska
herráðinu yrði „útrýmt", svo og öll-
um yfirmönnum í nasistaflokknum,
frá borgarstjórum og upp úr, einnig
öllum áhangendum Gestapó.
Því lengra sem hersveitir hans
komust inn í Þýskaland því harðari
varð afstaða Eisenhowers gagnvart
Þjóðverjum. Bandarískir hermenn
gerðu hræðilegar uppgötvanir f
sókn sinni yfir Rín sem beindu at-
hyglinni að „leifum síðustu morða
Gestapo og SS“, eins og Winfried
Becker sagnfræðingur í Passau orð-
ar það.
Þar sem því var komið við létu
bandamenn grafa aftur upp lík
hinna drepnu og jarðsetja að nýju.
Oftast voru það fyrrum flokksgæð-
ingar á staðnum sem fengu það
verkefni. Ekki Ieið á löngu þar til Ei-
senhower fór að skammast sín fyrir
„að bera þýskt nafrí'.
Þýski sagnfræðingurinn Becker
segir að Þjóðverjar hefðu varla getað
búist við því að uppgötvun nýlega
framinna voðaverka og skelfingar-
innar í fangabúðunum hefði ekki í
för með sér harkaleg viðbrögð
bandamanna gagnvart þeim.
Þau urðu líka harkaleg. 10. mars
1945, þegar bandamenn höfðu náð
mikilvægum brúarsporði í Köln á
sitt vald, hreyfði Eisenhower skrif-
lega til herráðs bandamanna (CCS)
hugmynd um „myndun nýs flokks
fanga". Enn gilti 7. grein Haag-sátt-
málans varðandi meðferð á stríðs-
föngum þar sem segir að þeir skuli
búa við sama atlæti varðandi fæðu,
húsaskjól og klæði og hersveitir sig-
urvegaranna. Svipuð fyrirmæli er að
finna í Genfarsáttmálanum frá 1929.
Þýskir hermenn sviptir
rétti stríðsfanga
Þetta ruglaði Eisenhower ekkert í
ríminu. í hans augum var það ekki
„æskilegt", þegar litið var til neyðar-
innar í landinu, að útdeila matar-
skömmtum til þýskra hermanna
sem færu langt fram úr þeim sem
borgaralegum íbúum landsins stóðu
til boða. Nýi stríðsfangaflokkurinn
var kallaður „Disarmed Enemy
Forces" (DEF), þ.e. afvopnaðir
óvinahermenn.
Nánari skilgreining bar með sér að
hér væri um að ræða hermenn sem
ættu ekki né mættu njóta mannúð-
ar þjóðarréttarsamninga. Engin
skýring var gefin á ástæðu þessarar
breytingar. Þessi ákvörðun átti eftir
að hafa úrslitaáhrif, þeir sem áður
voru skilgreindir sem POW urðu nú
DEF.
Bretarnir í herráðinu höfnuðu til-
lögu Eisenhowers, en hann kaus þá
bara að framfylgja henni einsamall.
Eisenhower leyndi almenning því
sem hann aðhafðist. Á blaðamanna-
fundi í París lýsti hann því yfir að „í
allri sögu Bandaríkjanna væri líka
að finna að sigruðum óvini væri
sýnt veglyndi. Við virðum allar
greinar Genfar-sáttmálans".
Þegar mörg hundruð þúsund
þýskra hermanna féllu í hendur
bandamanna meðfram Rín í apríl og
maí og settar voru upp búðir sem
nefndust „Prisoner of War Tempor-
ary Enclosures" (PWTE) hóf Eisen-
hower sjálfur í eigin persónu af-
skipti af framkvæmdinni. Hann gaf
þá fyrirskipun að fangarnrir mættu
hvorki „fá húsaskjól né nein önnur
þægindi“ og það kom í ljós að hon-
um var full alvara.
Búðirnar voru ekki annað en engi
og hagar, umgirtar gaddavír. Ekkert
skýli af neinu tagi var þar að finna.
Upphaflega átti hver fangi að hafa 16
fermetra rými en í flestum tilfellum
urðu fermetrarnir ekki nema 2 eða
3.
Margir mannanna stóðu nætur og
daga sljóir í skurðunum sínum,
ófærir um „að tilkynna sig sjúka eða
nærast" eins og bandarískur herfor-
ingi skráði hjá sér — ef þá eitthvað
var til að eta eða drekka.
Bacque vekur grunsemdir um að
Bandaríkjamenn hafi „viljandi haft
of litlar nauðþurftir fyrir fangana".
Fyrir það urðu allir hermenn að líða
sem fyrirskipun Eisenhowers hafði
svipt fýrrum POW-skilgreiningunni.
Bara á tímabilinu 2. júnf til 28. júlí
1945 voru allt að því 600.000 her-
menn „skráðir í hinn banvæna DEF-
flokk".
Sigurvegaramir bjuggu
við ofgnótt
— en Rauða kross pakkar
læstir inni
Aftur á móti bjuggu hersveitir Ei-
senhowers við ofgnótt. „Við höfðum
næg matvæli," segir háttsettur
m