Tíminn - 13.10.1990, Page 2

10
HELGIN
Laugardagur 13. október 1990
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
Styrkir til háskólanáms
í Noregi, Svíþjóð
og Þýskalandi
1. Norsk stjórnvöld bjóöa fram styrk handa íslenskum
stúdent eða kandídat til háskólanáms í Noregi námsárið
1991-92. Styrktímabilið er níu mánuðir frá 1. september
1991. Til greina kemur að skipta styrknum ef henta þykir.
Styrkurinn nemur um 5.100 n.kr. á mánuði. Umsækjendur
skulu vera yngri en 35 ára og hafa stundað háskólanám
í a.m.k. 2 ár.
2. Sænsk stjórnvöld bjóða fram nokkra styrki handa
erlendum námsmönnum til að stunda nám í Svíþjóð
námsárið 1991-92. Styrkir þessir eru boðnir fram í
mörgum löndum og eru öðru fremur ætlaðir til náms sem
eingöngu er unnt að leggja stund á í Svíþjóð. Styrkfjár-
hæðin er 5.760 s.kr. á mánuði námsárið, þ.e. í 9 mánuði.
Til greina kemur að styrkur verði veittur í allt að þrjú ár.
3. Þýska sendiráðið í Reykjavík hefur tilkynnt íslenskum
stjórnvöldum að boðnir séu fram eftirtaldir styrkir handa
Islendingum til náms og rannsóknastarfa í Þýskalandi á
námsárinu 1991-92:
a) Fjórir styrkir til háskólanáms. Umsækjendur skulu hafa
lokið a.m.k. tveggja ára háskólanámi.
b) Nokkrir styrkir til að sækja þýskunámskeið sumarið
1991. Umsækjendur skulu vera komnir nokkuð áleiðis í
háskólanámi og leggja stund á nám í öðrum greinum en
þýsku. Einnig þurfa þeir að hafa góða undirstöðukunnáttu
í þýskri tungu.
c) Nokkrir styrkir til vísindamanna til námsdvalar og
rannsóknastarfa um allt að fjögurra mánaða skeið.
Nánari upplýsingar um styrkina fást í menntamálaráðuneyt-
inu, Sölvhólsgötu 4, 150 Reykjavík.
Umsóknir um sænsku styrkina skulu sendar til Svenska
Institutet, box 7434, S-103 91 Stockholm, og lætur sú stofnun
i té tilskilin umsóknareyðublöð fram til 1. desember nk.
Sérstök eyðublöð um aðra ofangreinda styrki fást í mennta-
málaráðuneytinu og skal skila umsóknum þangað, fyrir 15.
nóvember um þýsku styrkina, en 1. desember um norska
styrkinn.
Menntamálaráðuneytið,
11. október 1990.
Félagsmálastofnun Reykjavíkurborgar
Síðumúla 39-108 Reykjavík - Sími 678500
Tilsjónarmenn
2 tilsjónarmenn óskast til starfa. Um er að ræða
samstarfsverkefni með tveim ungum stúlkum.
Æskilegt er að umsækjendur hafi menntun eða
stundi nám á uppeldis- eðafélagssviði. Æskilegur
aldur 20-30 ára.
Nánari upplýsingargefur Þóra Kempfélagsráðgjafi
í síma 74544.
Félagsráðgjafi
Óskum eftir félagsráðgjafa í 100% starf til afleys-
inga í 8 mánuði í hverfaskrifstofu fjölskyldudeildar
í Álfabakka 12.
Verkefnin eru á sviði barnaverndarmála og stuðn-
ingur við einstaklinga og fjölskyldur.
Upplýsingar gefur Auður Matthíasdóttir yfirfélags-
ráðgjafi í síma 74544.
Umsóknarfrestur er til 23. október nk.
Umsóknum skal skila til Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar, Síðumúla 39, á umsóknar-
eyðublöðum sem þar fást.

Útboð
Smíði fjölplóga
%'WM Sm m Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í smíði allt f að sjö fjölplóga á veghefla. Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð ríkisins, Borgartúni 5 (aðalgjaldkera), Reykjavík, frá og með 16. þ.m. Skila skal tilboðum á sama stað fyrir kl. 14:00 þann 5. nóvember 1990.
Vegamálastjóri.

KYNDILBERI
kenningum Blefkens. T.d. má nefna
að 1825 var ágrip af riti hans birt í
merku, dönsku tímariti. Reis þá upp
Finnur Magnússon prófessor til
andsvara í sama tímariti. Meira að
segja hafa á 20. öld fundist fræði-
menn, sem lögðu trúnað á það er
Blefken ritaði. Kom út árið 1905 í
norska sagnfræðiritinu „Historisk
Tidsskrift" smáritgerð eftir Daniel
nokkurn Thrap, er var tillag til sögu
Hans Egedes. Þar er vitnað til bókar
Blefkens með þeim ummælum að
allt rit hans virðist öruggt og lýsing
hans á íslandi laus við ýkjur.
Síðasta ádeilurit Arngríms er „Epi-
stola pro patria defensoria" og er
það prentað í Hamborg 1618. Átti
hann þar í höggi við prest einn, Dav-
íð Fabricius, sem nokkuð er kunnur
af stjörnuathugunum sínum. Rit
prests þessa kom út 1616 á þýsku
(Van Island und Grönland). Er það
að mestu uppsuða úr bók Blefkens
og undarlegt að jafnmerkur maður
sem Fabricius skuli hafa fest trúnað
á ummæli slíks rits. Veitist séra Arn-
grímur þar einkum að ummælum
Fabriciusar um siðmenningu lands-
manna, drykkjuskap og fleira.
„Crymogæa“
Þessi rit Arngríms lærða, sem
nefnd hafa verið, eru öll ádeiiurit. Af
sjálfstæðum fræðiritum hans verð-
ur fyrst fyrir hendi „Crymogæa", all-
mikil bók í hálfarkarbroti. Var það
lengi merkasta rit sem á prenti birt-
ist um ísland. Það kom út í Ham-
borg 1609 og aftur á sama stað 1610
og 1614. Þá var ágrip ritsins prentað
í London 1625 og fleiri þýðingar og
ágrip mætti nefna. Efnið er landslýs-
ing, saga landsins, menning, stjórn-
hættir, ævisögur merkra manna og í
síðasta þættinum saga þjóðarinnar á
síðari tímum.
Næst er að nefna „Specimen Is-
landiae historicum et magna ex
parte chorgraphicum", en þessi bók
kom út í Amsterdam 1643. Þó hlýtur
hún að vera samin nokkrum árum
áður, því 1633 sendi séra Arngrímur
Óla Worm fyrsta handritið. Er það
rit svipaðs efnis og Crymogæa.
Þarna er rætt um fund íslands og
landnámsmenn, í því skyni að sýna
fram á að landið var óbyggt, þegar
Ingólfur Arnarson festi hér byggð.
Þá hrekur hann páfabréf og keisara-
bréf sem nefna ísland og dagsett eru
löngu áður en landið byggðist.
Rannsóknir sérfróðra höfunda síðari
tíma staðfesta ummæli Arngríms,
en þau sýna að ártölin hafa komið
fram við endurnýjun skjalanna er
höfðu máðst við tíðar sendingar.
Hefur þá verið fyllt í eyðurnar eftir
því sem líklegast þótti.
Þá samdi séra Arngrímur rit um
Grænland á latínu, en það var aldrei
prentað á því máli. íslensk þýðing
þess eftir Einar sýslumann Eyjólfs-
son var prentuð í Skálholti 1688.
Hefur ritið að geyma lýsingu Græn-
lands að fornu.
Þjóðemiskennd
og hjáfræði
Þá er að líta á hvað Arngrímur hef-
ur lagt til rannsókna á sögu Dana og
annarra Norðurlandaþjóða. Hefur
hann lagt fram drjúgan skerf í þessu
efni, bæði í prentuðum ritum sínum
og bréfum.
Uti um heim höfðu menn lengi un-
að við frásagnir í árbókasniði
(krönikur). Þetta breyttist á forn-
menntaöld, þegar menn almennt
tóku að kynnast grískum og latnesk-
um sagnaritum. Þá tóku menn að
vanda framsetninguna, tömdu sér
ritsnilld og kepptu að því að leiða
fram menn og atburði sem á leik-
sviði væri, enda var sagnaritun þá og
lengi síðan talin til skáldmennta og
lista. Jafnframt þessu gætti þó þeirr-
ar stefnu að spyrja hvaða not mætti
hafa af söguefninu, almennt eða sér-
staklega, ef t.d. var um að ræða
stjórnmál eða hermál. Sú stefna leit
Þorlákur Skúlason. Sagt er aö þaö hafi veríð fýrír slysni að hann varð
biskup en ekki Amgrímur.
á tengsl atburða, orsakir og afleið-
ingar.
En jafnframt viðreisn fornmennt-
anna vaknaði og þjóðerniskenndin
og henni fylgdu kröfur um frásagnir
frá fyrri tíð. En þar voru víða miklir
örðugleikar fyrir hendi. Með sum-
um þjóðum varð þeirra lítt vart, því
til voru efnismiklir sagnabálkar, svo
sem hið mikla sögurit Saxa með
Dönum. Þegar svo stóð á var rithöf-
undunum ekki ýkja torvelt að sam-
eina boðorðin um listfengi og gagn-
semi. En er heimildirnar þraut
lentu menn í mesta öngþveiti. Rækt
manna við þjóðernið dró suma út í
mestu ófærur. Á þetta einkum við þá
Séra Arn-
grímur hafði
mikil áhrif á
lærða menn
utanlands og
innan og má
þó segja að
þeirra gæti
mest út á við.
er vildu sinna frumsögu þjóða
sinna. Beittu menn þá oft hinum fá-
ránlegustu aðferðum, þyrluðu upp
myrku moldviðri, skældu nöfn og
staðanöfn úr fornritunum og
tengdu saman, allt eftir þeirri niður-
stöðu er menn vildu komast að.
Með Norðurlandaþjóðum gætir
nokkuð slíkra fræðimanna. Kunn-
astir eru Niels Pedersen (d. 1579) og
Kláus Christoffersen Lyskander.
Hann var sagnaritari Danakonungs
og hélt fram og fullkomnaði kenn-
ingar þess fyrrnefnda í riti sínu, sem
út kom 1622 og hefur að geyma
sögu Dana frá sköpun heimsins. Ni-
els Pedersen bjó beinlínis til ættar-
tölu Jóta (og Dana) frá Gómor, syni
Nóa. Með Svíum innti svipað starf af
höndum Johannes Magnus, erki-
biskup í Uppsölum (d. 1544). Til
marks um hégómaskap manna í
þessum efnum eru viðbrögð Pont-
anusar nokkurs (sem var af þessum
skóla) þegar hann fékk andsvör Arn-
gríms lærða gegn kenningu sinni
um það að ísland væri Thule. Þá
vakti það mesta furðu hans að Arn-
grímur skyldi vilja hafa af þjóð sinni
þá dýrð sem stæði af því að þetta
nafn veitti henni langa fornöld. Um
sannindin hirti hann minna.
Ljósið frá íslandi
Samhliða þessu verður og vart
skynsamlegri stefnu með höfundum
Norðurlandaþjóða — þeirrar að
sinna einungis þeim tímabilum,
sem unnt var að hafa tök á eða
heimildir voru um. Meðal Norður-
landaþjóða voru Danir nokkurn veg-
inn veí staddir að þessu leyti vegna
sagnabálks Saxa og fleiri rita. Til
þessara höfunda má telja fyrst og
fremst Andrés Sörensen Vedel (d.
1616). Nokkuð sér stendur Arild
Huitfeldt (d. 1609). Hann notar
flestum fremur bréf, gerninga og
skjöl.
Nú þótti einkum bera vel í veiði er
fræðimenn með Norðurlandaþjóð-
um komust að því að til voru á ís-
lensku rit um fornsögu þeirra. Voru
það einkum konungasögur Snorra
Sturlusonar í þýðingum Norð-
manna. Voru til þýðingar eða ná-
kvæm ágrip konungasagna Snorra
eftir lögmennina Laurentius Han-
sen og Mattías Störsen og var hin
síðari birt á prenti í Kaupmanna-
höfn 1594. En einkum er hér við að
geta þýðingar konungasagnanna
eftir Pétur Clausen Friis, prest í Un-
dal (d. 1614). Gekk hún manna í
millum í eftirritum, uns Óli Worm
birti hana á prenti 1633. Kynnin af
þýðingum þessum vísuðu dönskum
fræðimönnum til íslands til meiri
aðfanga í þessari grein. Konunga-
sögur Snorra koma ekki mjög við
sögu Dana. En þó er þar ýmislegt
sem ekki finnst í sagnabálki Saxa.
Bráðlega skyldi og meira koma frá
íslandi, sem í ýmsum atriðum rakst
á frásagnir Saxa.
Af þessu mega menn sjá það að af
hinni suðrænu fornmenntastefnu
leiddi með Norðurlandaþjóðum
einskonar norræna fornmennta-
stefnu, ef svo mætti segja. Norrænir
fræðimenn fengu af þýðingum á
konungasögum hugboð um það að
íslendingar myndu eiga í fórum sín-
um forn rit, sem mikils væru verð í
rannsóknum á hinni fornu sögu
þjóðanna. Þetta hugboð varð að ör-
uggleika, er menn tóku að kynnast
ritum Arngríms lærða.
Lærimeistari
fornfræðinganna
Þegar Arngrímur var utanlands
veturinn 1592-93 kynntist hann
ýmsum fyrirmönnum Dana. Frá
þeim tíma hlýtur að vera íslensk
þýðing eftir hann á Jómsvíkinga-
sögu. Enn fremur ýmsar latneskar
þýðingar hans úr fornritum, bisk-
uparaðir, norskt konungatal og
ágrip úr fornritum. Allt komst þetta