Tíminn - 18.10.1990, Blaðsíða 6

6Tíminn
^FimmtudagurJ^októbeMQgO
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin 1 Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
”““Auglýsingastjóri:
Steingrlmur Glslason
SkrtfstofurLyngháls 9,110 Reykjavlk. Sfml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvötdsímar. Áskrlft og drelfing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddl hf.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Friöarverðlaun
Alfreð Nobel var sænskur efnafræðingur á 19.
öld, sem auðgaðist á framleiðslu sprengiefna, sem
hann hafði að verulegu leyti fundið upp sjálfur eða
þróað til mikillar fullkomnunar á sinni tíð. Hann
lét eftir sig erfðaskrá sem mælti fyrir um stofnun
sjóðs sem við hann er kenndur og skyldi hlutverk
sjóðsins einkum vera að veita verðlaun affeks-
mönnum í ýmsum vísindagreinum og bókmennt-
um, auk þess sem veita skyldi svonefnd ffiðar-
verðlaun sem eiga að ganga til manna, sem með
verkum sínum á verðlaunaárinu hafa stuðlað að
einingu þjóðanna, afnáms fastaherja eða samdrátt-
ar þeirra auk þess að hafa stofnað til friðarþinga og
unnið að því að þau séu haldin sem oftast og sem
víðast.
Sú skylda er lögð á herðar sérstakri þingkjörinni
nefnd í Noregi að ákveða hver sé verðugur þess að
hljóta friðarverðlaunin á grundvelli þessara fyrir-
mæla erfðaskrárinnar. Að þessu sinni hefur verð-
launanefndin ákveðið að Mikael Gorbatsjov, for-
seti Sovétríkjanna, skuli hljóta friðarverðlaun
Nóbels. Miðað við það vandasama verk sem það
er að túlka ákvæði erfðaskrárinnar og með tilliti til
þess hvemig verðlaunaveitingum hefur oft verið
háttað í þessu sambandi, mælir flest með því að
Gorbatsjov sé verður þessarar sæmdar.
Margir telja að vafasamt sé að veita stjómmála-
mönnum verðlaun af því tagi sem hér um ræðir,
sennilega út frá þeirri algengu skoðun að verk
stjómmálamanna séu ævinlega mjög umdeilanleg
og allra síst sé samtíðarmönnum mögulegt að
leggja rétt mat á verk starfandi stjómmálamanna.
Margt er til í þessu, en hvað friðarverðlaun Nobels
varðar á verðlaunanefndin ekki úr mörgu að velja.
Hún hefur að vísu þann möguleika að fella niður
verðlaunaveitingu, og sá kostur hefur oft orðið
fyrir valinu, eða taka af skarið og velja tiltekinn
mann til verðlaunanna, ekki síður úr hópi stjóm-
málamanna en annarra, ef svo vill verkast.
Með því að velja Gorbatsjov til friðarverðlauna
Nobels hefur verðlaunanefndin lagt það mat á
stjómmálastörf hans að hann hafi stuðlað að frið-
samlegri sambúð þjóða og afvopnun öðmm stjóm-
málamönnum fremur og það svo, að hann eigi
ekki aðeins að njóta fyrir það venjulegs fjölmiðla-
hróss, heldur skuli hann baða sig í ljósi sigurveg-
arans. Þótt verðlaunatilstand af þessu tagi sé býsna
vafasamt yfirleitt, er síst ástæða til að vefengja
mat verðlaunanefndarinnar á verkum Gorbatsjovs.
Sem forystumaður lýðræðisbyltingarinnar í Sovét-
ríkjunum em áhrif hans á þróun stjómmála í Aust-
ur- og Mið-Evrópu augljós og afdrifarík. Hlutur
hans í afVopnunarmálum er einnig mjög veiga-
mikill. Að öllu samanlögðu er hann verður friðar-
verðlaunanna eins og til þeirra var stofnað og eins
og ffamkvæmd verðlaunaveitingarinnar hefur ver-
ið í 90 ár.
GARRI

Reiktuö heíur verlð ót, að Norð*
urlandabúar eru nú staddir í miðri
ÍUÓsemisbylgju sl dæmið reiknað
út frá ánnu 1985. Enginn hefur
fundið skýringu á þessum ósköp-
um, og ekiri hefur heyrst af lofts-
lagsbreytingu, sem kynni að hafa
haft almennust áhrif. Að vísu er
Finnar undanskildir, en þeir eru
nú Uka svoUtið sér á parti og hafa
Vitað hefur verið um ástæður til
ur við samhjálpina fer stððugt
aniegt að hugsa fil þess ef barn-
eígnir fœru að dragast saman
núna, þegar stjóramálamenn eru
byijaðir að gera sér grein fyrir því
inn velferðarpening í cllinni. Þetta
fðlk er að ^árfesta f skattborgur-
uro framtfðarinnar. Það blasa
nefniiega við hlnar margvísieg-
ustu Jðhönnu- raunir » uánustu
framtfð, Eins og er teljftst fjárfög
ríkisins fullsetin af velferðar-
greiðslum, og aðcins skammur
Þarf ekid annaö en Ifta tli J6-
hönnu-rauna á
fiokksins.
um. Má þar nefna tíi Bandaríkja-
eftir stríðið, þegar þess fór að
heim og ailétti áhyggjum af stríði
hjá þeim sem sátu helma.
I>arí ekki
norræna nefnd?
En það hefur elrid gerst fyrr svo
vitað sé að merkjanleg og raunar
töluverð
verði á skyldu menningarsvæði
upp ur þurru og án tilefnis að því
er virðist. Br ástæða til að ieggja
tii aö skipuð verði samnorraen
nefnd í málið. Siík nefnd myndi
inu, sem héldu þagnartund um
síöustu helgi, hafa svarað fullum
hálsi. Þeir heimta að húsnæðis-
kerfinu verði breytt í staðiua fyrír
börn komi ólæs úr skóíum Þetta
Börnum en» kenndir staftren ekki
að kveða að orðum, þannig að
ólæsið er itmifalið í velfcrðinni.
Bitist út af velferö
eins og það er. Jafnframt tala þeir
um
verðar aukatekjur, ekki sfður en
þegar norrnn nefnd sannaði að
við iifðum betur en aðrir Norður-
Íandamenn. Við Jifum auðvitað
betur að því leyti að starf okkar að
samnorrænum verkefnum er vel
borgað, en tii norræns samstarfs
greiðum við sem svarar einum af
hundraði. Þá þarf að skoöa hvern
hagnaö við höfum af þessum
auknu fæðingum f ftamtíðinni. í
öllum þeim fjórum rfkjum þar
sem aukningin hefur orðið er gert
út á þá sem greiða skatta í fram-
tíðinní. Þessi íjögur ríki eru fræg
velferðarríki, þar sem tílkostnað-
Þetta böl er þó ekki meira en það,
því að flokksþing krata hafa verið
að samþykkja að setja einn til tvo
milijarða 1 húsnæðiskerfið af
skattpeningum aimennings. Hann
sagði að ef sáttakoss Jóns Bald-
vins og Jóhðnnu kostaði þessa
milijarða, væri hér um að rseða
dýrasta koss íslandssögunnar. En
Jóhönnu-raunir eru efckert eins-
dæmi. Þessum vandamálum fer
sífeilt ftðlgandi, þar sem velferð-
arpostuiar fara ftam úr sjálfum
sér og auka sffellt hraðann.
Fjárfest í skatt-
borgurum
Þess vegna mætti ætla að skýr-
ingin á fjölda bantsfæðinga í vel-
ferðarríkiunum frá 1985 sé ekki
annað en skýring á ótta fólks, sem
nú er 25-40 ára, við að sitja uppi
sem gamlamenni með næsta lít-
á bamsfæöingum ftá 1985 í vei-
ferðarrikjum norðursins leysir
auðvitftð fáar Jóhönnu-raunir, 111
þess þyrfti aukningin að vera
miklu meiri. Af þessum sökum
ferðarkerfi sem ræður ríkjum í
þcssum löndum og er oröið meira
og mínna sjálfvirkt Það er Iíka
margfalt í roðinu. Hér gilda td.
eHilaun, Ili viðbótar eru Itfeyris-
sjóðir. Sumir taka eftiriaun úr
mörgutn sjóðum og verða íyrst
lauoaháir þegar þeír hætta að
vinna, Þá er að flnna merkilegan
fyritboða»skætingi ráðhcrra út af
skiptingu velferðarinnar. Einn vHI
, annar
úr Lánasjóði ísienskra náms-
manna. Þetta þykir gróft brot á
velsæmi. Ett fjárflutningur innan
flárlaga verður ekki stundaður
lengur öðruvfsi eo færa peninga
fra einni veiferðinni í aðra. Er þá
nokkur furða þótt gripið sé til
þess ráðs að slá undir í einn skatt-
borgara um öH Norðurlönd. Garri
VÍTT OG BREITT
......________________________________________:
Handritin heim!
Margir minnast með gleði þeirrar
stundar í Háskólabíói fyrir næstum
20 árum, þegar Helge Larsen,
menntamálaráðherra Dana, sté
fram á sviðið kallaði til sín íslenska
menntamálaráðherrann, Gylfa Þ.
Gíslason, rétti honum myndarleg-
an böggul og sagði: „Værsgol Fla-
döbogen!"
Þannig hófst afhending dýrmæt-
ustu handrita íslenskra sem geymd
höfðu verið í dönskum söfhum um
margar aldir og íslendingar töldu til
þjóðargersema og menningararfs
sem Dönum bæri að skila þegar lok-
ið væri öllu stjómskipulegu sam-
bandi landanna. Handritamálið var á
sinni tíð mikið þjóðræknismál sem
tók mörg ár að fá til Iykta leitt. Lausn
handritamálsins var Dönum til mik-
ils sóma og reyndar til hennar vitnað
um farsæl og vinsamleg lok alda-
langra samskipta íslendina og Dana.
Sauðabréfið
Þetta atvik rifjast upp við lestur
frétta frá Færeyjum sem skýra frá
því að menningarmálaráðherra
Svía, Bengt Göransson, hafi á
haustdögum lagt leið sína til Fær-
eyja með fríðu föruneyti þeirra er-
inda að afhenda menntamálaráð-
herra Færeyinga, Signari Hansen,
svonefnda Konungsbók, sem geym-
ir handrit að „Sauðabréfmu"
(„Seyðabrævið"), sem er mjög mik-
ilvægt fyrir færeyska menningar-
sögu og þjóðarsögu yfirleitt. Hand-
rit þetta hefur verið geymt í sænsku
safni og varla hægt að segja að sér-
stök skylda hafi hvflt á Svíum um
aðlátaþaðafhendi.
Bengt Göransson var því ekki að
framfylgja neinni lagaskyldu þegar
hann færði Færeyingum „Sauða-
bréfið“ sem gjöf fVá Svíum. Hann
kvaðst gera þetta til þess að heiðra
færeysku þjóðina og láta það koma
fram hversu mikilvægur hluti nor-
rænnar menningar færeysk þjóð-
menning væri. Göransson lagði
áherslu á að brýnt væri að halda
fram norrænum menningarein-
kennum og þjóðlegri sjálfsmynd
Norðurlandaþjóða í þeirri „Evrópu-
umræðu" sem nú ætti sér stað og
síst myndi réna á næstunni. Vissu-
lega má taka undir öll þessi orð og
óska Færeyingum til hamingju
með að geta framvegis geymt þetta
sögulega skjal í þjóðskjalasafni
sínu.
Hátíð í Færeyjum
Það fylgir fréttinni af afhendingu
Sauðabréfsins að Konungsbókin
hafi verið rituð í Færeyjum 1298 og
hefur að geyma norsk lög sem giltu
í þann tíma og lengur með þeirri
viðbót sem Sauðabréfið er sem sér-
lög fyrir Færeyjar. Leið bókarinnar
frá því hún var rituð í Færeyjum
fyrir 692 árum þar til hún er flutt
þangað aftur, hefur verið krókótt
um aldirnar, en lengst mun hún
hafa verið varðveitt í Konungsbók-
hlöðunni í Stokkhólmi. Þar sem fá-
ar minjar eru til um færeyskt mál
og bókmenntir frá fyrri öldum má
ljóst vera að Færeyingar fagna þess-
ari gjöf, enda líta þeir á afhendingu
hennar sem einn mesta menning-
atviðburð í landinu á síðari árum.
I tilefni heimkomu Sauðabréfsins
var efnt til hátíðar í Þórshöfn með
fjölbreyttri dagskrá í Norðurlanda-
húsinu. Þar vakti ekki síst athygli
sýning á færeyskum handritum
sem varðveist hafa heima eða feng-
in voru að láni frá erlendum söfn-
um.
Þótt Færeyingar hafi ekki gert
neinar handritakröfur á hendur
Svíum í líkingu við kröfur íslend-
inga gagnvart Dönum á sinni tíð
-enda ólíku saman að jafna -hafa
þeir beitt kurteislegri ýtni við
sænsk yfirvöld um að þau létu
Sauðabréfið af hendi. Sú málaleitan
hefur nú borið árangur, enda eru
Svíar nú vinsælir í Færeyjum sem
von er. I.G.