Tíminn - 31.10.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 31. október 1990
Tímínn' 7
Bolli Héðinsson:
Hver er byggðavandinn?
- Gera verður fólki kleift að flytja til fleiri staða en á höfuðborgarsvæðið eitt
Öll umræða um byggðamál hefur aukist svo um munar allra síð-
ustu misseri og kemur þar sjálfsagt margt til. Vonbrigði um
staðsetningu álvers valda þar miklu, en auk þess hefur Byggða-
nefnd, skipuð fulltrúum allra stjómmálaflokka, verið að störf-
um, en skipan hennar og starf sýnir að víðast hvar í þjóðfélaginu
eru málefni byggðar og dreifingar hennar um landið, talin standa
á krossgötum. I þeirri umræðu hefur þótt skorta að tekið væri
tillit til allra þeirra þátta sem ráða búsetu fólks, þ.á m. þeirra sem
snerta samskipti og félagslíf.
Án þess að vilja gera lítið úr at-
vinnu- og afkomumöguleikum,
sem eru að sjálfsögðu forsenda
þess hvar menn geta búið á land-
inu, þá má ætla að það sé ekki
nema hluti þess vanda sem við er
að glíma í byggðamálum. Þannig
hafa verulegir fólksflutningar ver-
ið frá stöðum sem bjóða upp á við-
unandi afkomuskilyrði. Þeir sem
flytja eru þá oft að fara úr rýmra
húsnæði og betur launuðum störf-
um, til SV- hornsins, í smærri
íbúðir og oftar en ekki í lægra
launuð og einhæfari störf. Því
virðist ljóst aö leita þarf fleiri skýr-
inga á ílutningum fólks heldur en
þeim sem skýrast af afkomumögu-
leikunum einum saman.
Skoðanakönnun
meðal brottfluttra
Til að átta sig á því hversvegna
fólk flytur til SV-hornsins, væri
það verðugt verkefni að fram færi
skoðanakönnun sem tekin yrði
meðal brottfluttra til höfuðborgar-
svæðisins. Þar yrði reynt að grafast
fyrir um orsakir þess að fólkið af-
réð að flytja búferlum. Ekki þyrfti
að koma á óvart að svörin yrðu á
þann veg að fábreytni, takmarkað
félagslíf, auðveldari samskipti við
brottflutta vini og ættingja og
önnur svör af félagslegum toga,
yrðu algengari en vonin um betri
efnalega afkomu.
Að þessu gefnu þyrftu menn að
skoða stefnumótun í byggðamál-
um í allt öðru og nýju ljósi, því til
þessa hafa byggðasjónarmiðin
nánast einvörðungu verið þau að
efla, með atvinnutækifærum,
byggð allsstaðar og ekki hefur ver-
ið greint á milli byggðar í þéttbýli
utan höfuðborgarsvæðisins ann-
arsvegar og dreifbýlis hinsvegar.
Sá vandi sem við er að etja á þétt-
býlisstöðunum, allt í kringum
landið, er allt annar en sá sem við
er að glíma í dreifbýlinu, sveitinni.
Við leit á lausnum byggðavandans
verður að leita að mismunandi
lausnum eftir því hvort brottflutn-
ingurinn á sér stað frá þéttbýlis-
stöðunum eða úr dreifbýlinu.
Dreifbýlisvandinn verður ekki skil-
inn frá vanda landbúnaðar og
framtíð sveitanna ræðst af skyn-
samlegri stefnumótun í málefnum
landbúnaðarins.
Ef það reynist rétt að brottflutn-
ingur þaðan eigi rætur að rekja til
samfélagslegra þátta, ekki síður en
afkomulegra, þá eru aðeins til ein
rökrétt viðbrögð: Gera fólki kleift
að flytja til fleiri staða en eingöngu
höfuðborgarsvæðisins. Opinber
byggðastefna þyrfti fyrst og fremst
að þjóna þessum tilgangi.
Hverskonar samfé-
lagi er sóst eftir?
Það samfélag sem brottfluttir
sækja nú í, er 100 þúsund manna
samfélagið á SV-horninu. Ástæða
Þeir sem flytja eru
þá oft að fara úr
rýmra húsnæði og
betur launuðum
störfum, til SV-
hornsins, í smærri
íbúðir og oftar en
ekki í lægra launuð
og einhæfari störf.
Því virðist Ijóst að
leita þarf fleiri skýr-
inaa á flutningum
fóÍKs heldur en þeim
sem skýrast af af-
komumöguleikunum
einum saman.
er til að ætla, að til lítils sé að
mynda önnur svæði með 3-4000
íbúa, því hversvegna ætti fólk sem
hefur á annað borð afráðið að flytja
frá smærri þorpum að setjast að í
samfélagi 3-4000 manna þegar það
getur allt eins flutt til 100 þúsund
manna samfélagsins á SV-horninu
með sama tilkostnaði? Það er ekki
nema stigsmunur á að flytja úr litl-
um bæ í annan aðeins stærri, jafn-
vel þó að þar búi allt að 5000
manns. Sá eðlismunur samfélaga
sem brottfluttir sækjast eftir, fæst
ekki fyrr en flutt er á svæði með
15-20.000 íbúa hið fæsta. Miðað
við fólksfjölda hér á landi verða
það ekki nema í hæsta lagi tvö
svæði utan Reykjavíkur og Akur-
eyrar. Byggðastefnu ætti að miða
að uppbyggingu þessara svæða.
Álweði stjórnvöld að treysta
byggð á Akureyri og á hinum
tveimur stöðunum, t.d. Egilsstöð-
um og ísafirði, svo um munar, þá
fyrst hafa verið dregnar nýjar
Bolli Héðinsson
markalínur byggðarinnar. Ef svo
verður ekki gert er hætt við að
óheftir búferlaflutningar haldi
áfram til höfuðborgarsvæðisins,
án þess að hægt verði að beina
fólksflutningum annað. Það er á
færi stjórnvalda að gefa fólki færi á
að flytja til fleiri staða en á höfuð-
borgarsvæðið eitt.
Ekki fer á milli mála að heppilegt
er að efla byggð með því að beina
þangað nýjum atvinnutækifærum
eins og þeim sem fást með nýju ál-
veri. Ríkið sem stærsti vinnuveit-
andi hér á landi getur einnig flutt
umtalsverða starfsemi, og þarmeð
atvinnutækifæri og fólksfjölda, til
byggðakjarnanna, ekki hvað síst
eftir þær stórstígu framfarir sem
orðið hafa í upplýsingatækni sem
enn sér ekki fyrir endann á. í kjöl-
far þess að afráðið er að reisa álver
á SV-horninu þarf ekki að koma á
óvart að kröfur um að annarskonar
starfsemi, t.a.m. stofnanir ríkisins
verði þess í stað fluttar úr stað.
íslensk byggðastefna stendur á
krossgötum og háværar kröfur eru
uppi um endurnýjaða stefnu. Gera
má ráð fyrir að það sé vilji allrar
þjóðarinnar, hvar á landinu sem
hún býr, að hægt verði að efla svo
byggð annarsstaðar en á SV-horn-
inu, að til þeirra byggðarlaga þyki
fýsilegt að flytja, ekki síður en til
Reykjavíkursvæðisins. Byggða-
stofnun hefur bent á aukið óhag-
ræði og kostnað þess að fleiri flytji
til höfuðborgarsvæðisins en nú er
orðið, vegna fyrirséðrar vannýt-
ingar á aðstöðu og búnaði sem er
til staðar annars staðar á landinu.
Höfuðborgin: mikil-
væg miðstöð þjón-
ustu og mennta
Fyrir mig sem borinn og barn-
fæddan Reykvíking, þá er það alls
ekki það ákjósanlegasta að íbúum í
borginni fjölgi mikið hraðar en
annarsstaðar á landinu. Stækki
Reykjavík mikið meira en orðið er,
má fara að búast við ýmsum þeim
vandamálum sem fýlgja stórborg-
um og við höfum þegar fengið for-
smekkinn af.
í allri byggðaumræðunni skulum
við heldur ekki vanmeta gildi
Reykjavíkur og höfuðborgarsvæð-
isins við að skapa aðstöðu sem ella
hefði orðið að sækja til útlanda.
Stærð borgarinnar gerir okkur
kleift að sækja þangað afþreyingu
og þjónustu, t.d. á sviði menningar
og mennta, auk sérhæfðrar heil-
brigðisþjónustu.
Ef vilji er fyrir hendi má móta
byggðastefnu sem allir landsmenn
geta sameinast um sem skynsam-
lega leið til hagkvæmustu nýtingar
landsins gæða. Ekki á að þurfa að
koma til átaka milli höfuðborgar-
svæðisins og þeirra sem aðra staði
á landinu byggja við mótun þeirrar
stefnu. Við þá stefnumótun verður
hinsvegar að velja og hafna. Sú af-
staða að reyna að vera öllum allt
getur ekki leitt til annars en ófarn-
aðar, sérstaklega í byggðamálum.
FARSÆL STEFNA
Stjórnmálaályktun
31. Kjördæmisþing framsóknar-
manna á Suðurlandi, haldið á Hvol-
svelli 26. og 27. október 1990, bend-
ir á hvernig Framsóknarflokkurinn
hefur látið verkin tala á því kjör-
tímabili sem nú er senn á enda.
Að loknum síðustu kosningum var
það yfirlýsing annarra stjórnmála-
flokka að Framsóknarflokkurinn
skyldi verða utan ríkisstjórnar, þótt
síðar kæmi í ljós að án þátttöku
hans varð engin ríkisstjórn mynduð.
Hinsvegar var þá lítt tekið tillit til
tillagna og stefnu Framsóknar-
flokksins í ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar, þrátt fyrir fögur fyrirheit
í stjórnarsáttmála, þó að sterk að-
vörunarorð væru flutt og afleiðingin
varð öngþveiti í efnahagsmálum,
óðaverðbólga og stöðvun atvinnu-
veganna. Það kom því í hlut Fram-
sóknarflokksins, undir forystu
Steingríms Hermannssonar, að hafa
forystu um að snúa þeirri öfugþróun
við.
Á fyrsta ári tókst ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar, þrátt fyrir
nauman þingmeirihluta, að koma á
jafnvægi í efnahagsmálum samfara
minnkandi verðbólgu og batnandi
afkomu atvinnuvega. Þannig var
lagður grundvöllur að kjarasamn-
ingum aðila vinnumarkaðarins á
síðastliðnum vetri, sem hafa gefið
þjóðinni tækifæri til bjartari fram-
tíðar.
Framsóknarflokkurinn treystir á
framtak, dugnað og þekkingu fólks-
ins. En til þess að það nýtist, þarf að
skapa viðunandi skilyrði í þjóðfélag-
inu. Kjördæmisþingið leggur
áherslu á eftirfarandi atriði:
1. Jafnvægi í efnahagsmálum og
trausta efnahagsstjórn. Sá mikli ár-
angur sem núverandi ríkisstjórn
hefur náð á þeim vettvangi verði
nýttur til áframhaldandi lækkunar
vaxta og afnáms lánskjaravísitölu.
2. Hagkvæma nýtingu fiskistofna
og öflugan rekstur fiskveiða og fisk-
vinnslu. Stórauka þarf markaðssetn-
ingu, leita nýrra markaða og endur-
skoða framleiðsluaðferðir þannig að
ávallt fáist hæsta verð fyrir afurðirn-
ar.
3. Landbúnaðurinn verði áfram
undirstaða atvinnulífs í dreifbýli.
Frekari fækkun starfa í hefðbundn-
um búgreinum vegna aukinnar
framleiðni og þröngra markaðsskil-
yrða verði að fullu mætt með nýj-
ungum og nýtingu landkosta. Efla
þarf skilning og samstöðu þjóðar-
innar um gildi fjölbreyttrar og hollr-
ar innlendrar matvælaframleiðslu.
4,Jöfnun orkuverðs og annarrar op-
inberrar þjónustu ríkisvaldsins.
5. Atvinnulíf á landsbyggðinni
verði eflt með stofnun öflugra at-
vinnuþróunarsvæða undir forystu
sveitarstjórna, félagasamtaka og
einstaklinga, sem vinni að þróunar-
verkefnum og verði bakhjarl þeirra
sem vilja vinna að eflingu atvinnu-
lífs. Byggðastofnun veiti þar öflugan
stuðning með fjármagni og ráðgjöf.
6. Stofnaðar verði stjórnsýslumið-
stöðvar í öllum kjördæmum lands-
ins sem sinni þjónustu ríkisvaldsins
fyrir viðkomandi svæði í það ríkum
Efnahagsmálaráðherra Hollands,
Koos Andriessen, segir engar áætl-
anir um nýjar kjarnorkuknúnar raf-
stöðvar verða gerðar í tíð núverandi
ríkisstjórnar eða fram til 1994. Hol-
lendingar velta þó fyrir sér, hvort
þeirra verði ekki brátt þörf. Um 90%
rafmagns landsins er unnið í raf-
stöðvum, kyntum með jarðgasi og
olíu. Menga þær andrúmsloft. í upp-
hafi níunda áratugarins var vænst,
að innan tíðar fengi Holland þriðj-
ung rafmagns síns frá kjarnorku-
mæli að heildarfjölgun starfa í þess-
um þjónustugreinum verði öll utan
höfuðborgarsvæðisins á næstu ár-
um.
Fjölmörg önnur atriði geta ráðið
miklu fyrir íslensku þjóðina á kom-
andi árum og framvinda mála er
orðin svo hröð að sífellt þarf að vera
á verði og taka afdrifaríkar ákvarð-
anir, bæði á innlendum vettvangi og
í erlendum samskiptum. En að
loknum næstu alþingiskosningum
skiptir tvímælalaust mestu að áfram
verði haldið þeirri farsælu stefnu
knúnum rafstöðvum, en þær bolla-
leggingar voru lagðar á hilluna 1986
eftir Chernobyl-slysið. Áður höfðu
verið settar upp 2 slíkar rafstöðvar,
nú um 20 ára gamlar, og tvær til-
raunastöðvar, og eru þær allar enn
starfræktar.
Samanlögð vinnslugeta hollenskra
rafmagnsstöðva er 15.000 megaw-
ött, 4% hennar í kjarnorkuverunum
tveimur. Undanfarin 3 ár hefur notk-
un rafmagns aukist um 4% á ári, en
stjórnarnefnd rafstöðvanna, SEP,
sem Framsóknarflokkurinn hefur
haft forystu um í efnahags- og at-
vinnumálum en ekki fari eins og að
loknum þeim síðustu þegar siglt var
í strand á örskömmum tíma. Jafn-
framt munu samningar við Evrópu-
bandalag og aðrar erlendar þjóðir
skipta sköpum um framtíð okkar,
hvort við eigum að halda áfram að
ráða yfir landi okkar og auðlindum
og halda tungu okkar og sjálfs-
ákvörðunarrétti.
Kjördæmisþingið skorar á alla
framsóknarmenn í Suðurlandskjör-
dæmi að kynna sérstaklega nýjum
og ungum kjósendum stefnu Fram-
sóknarflokksins og störf ríkisstjórn-
ar Steingríms Hermannssonar á
þessu kjörtímabili, því að komandi
alþingiskosningar gætu orðið ein-
hverjar þær örlagaríkustu fyrir ís-
lenska þjóð.
væntir þess, að sakir sparnaðarráð-
stafana muni notkun rafmagns að-
eins vaxa um 10% fram til aldamóta.
Verða þarf þó við meiri nýrri raf-
orkuþörf. Loka þarf gömlum raf-
stöðvum með 2.300 megawatta
vinnslugetu. Auka verður þannig
vinnslu rafmagns um a.m.k. 15%
fram til aldamóta. Hvernig skal sú
raforka unnin? Vegur mengun raf-
stöðva, kyntra með jarðgasi og olíu,
upp á móti hættu af kjarnorkuknún-
um rafstöðvum?
UR VIÐSKIPTALIFINU_ ____
Raforkumál Hollands