Tíminn - 06.11.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 6. nóvember 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Gissur Pétursson:
Fréttamennska og gildismat
Þann 24. október sl. var dagur Sameinuðu þjóðanna. Þessi dag-
ur hefur liðið hér í gegnum áranna rás án þess að nokkuð sér-
staklega hafi verið upp á hann haldið. Flestir íslendingar vita að
við erum aðilar að Sameinuðu þjóðunum en gera sér í fæstum
tilfellum grein fyrir þeim réttindum og skyldum sem því fylgir.
Hluti utanríkisþjónustunnar sinnir málefnum Sameinuðu þjóð-
anna, hinar ýmsu mennta- og menningarstofnanir hafa sam-
skipti við systurstofnanir sínar sem heyra undir Sameinuðu
þjóðirnar og nokkur samskipti eiga sér einnig stað á heilbrígðis-
sviðinu Þessi samskipti fara fremur hljótt og virðist ekki sérstak-
lega verið haldið að almenningi til kynningar og upplýsingar.
Því er á þetta minnt hér að mjög
miklar breytingar virðast hafa orð-
ið á hlutverki og ásýnd Sameinuðu
þjóðanna með íhlutun þeirra í hina
svokölluðu deilu fyrir botni Persa-
flóa. Með nærgætni og yfirvegun
hafa Sameinuðu þjóðimar samein-
að krafta sína og þrýst á gerendur í
þessari deilu til að finna friðsam-
lega lausn málsins. Með þessu em
Sameinuðu þjóðirnar sem stofnun
í fyrsta skipti í áraraðir, e.t.v. frá
stofnun þeirra, að sýna að þrátt fyr-
ir stærð, umfang og ólíka hags-
muni sem innan Sameinuðu þjóð-
anna er að finna geta þær náð að
stilla saman strengi og vinna að
raunverulegum heimsfriði. Að þær
standi fyrir eitthvað meira en sein-
fara skrifræðishlaðnar stofnanir.
Fyrir nokkrum vikum varþað til
umræðu manna á meðal að Islend-
ingar þyrftu að leggja nokkra fjár-
muni til vegna þessa verkefnis
Sameinuðu þjóðanna við Persaflóa.
Mátti þar heyra undmn nokkra
hvers vegna við væmm að skipta
okkur af hlutum sem ættu sér stað
í öðmm heimshluta. Við hefðum
nóg með okkar vandamál og okkar
peninga að gera hér heima.
Nú er það svo að við íslendingar
teljum okkur til iðnvæddra þjóða
og þær þjóðir gerðu eitt sinn með
sér samþykkt um að veita einu pró-
senti af þjóðarframleiðslu til þró-
unarmála. Svo langt er í land að
þetta loforð hafi verið efnt af ís-
lenskum stjórnvöldum að hinn
mesti ósómi er að. íslenskir full-
trúar sem að þróunarmálum vinna
blygðast sín þegar umræðan fer að
snúast um framlag íslendinga til
þróunarmála. Það hefur ekki
þvælst fyrir okkur íslendingum að
þiggja aðstoð annarra þjóða við at-
vinnuuppbyggingu eða uppbygg-
ingu vegna náttúmhamfara. Þegar
aftur kemur að okkur sjáifum að
standa við gefin loforð um þróun-
arhjálp þá virðist koma annað hljóð
í strokkinn.
Nú þegar Sameinuðu þjóðimar
hafa áþreifanlega sannað það að
þær em öflugar þegar á þarf að
halda, ættum við íslendingar að
taka okkur saman í andlitinu og
leggja í hið sameiginlega púkk sem
við höfum lofað.
Önnur hlið á deilunni við Persa-
flóa, sem fróðlegt er að velta fyrir
sér, er fréttafrásagnir af þessum at-
burðum. Sjálfsagt teljum við okkur
trú um að við fáum allar þessar
hliðar málsins fram í fjölmiðlum
og getum því vegið og metið málið
og dregið saman skynsamlegar
niðurstöður. Svo er þó aldeilis ekki.
Fréttaflutningur af þessu máli, sem
og af öðmm hliðstæðum, er mjög
litaður af sjónarmiðum Vestur-
landabúa. Á atburðina er lagt vest-
rænt gildismat og atburðimir mat-
reiddir þannig ofan í vestrænan al-
menning. Hér er ekki verið að
kasta rýrð á þess háttar vinnu-
brögð, því þau em viðhöfð ómeð-
vitað og ósjálfrátt. Það er hins veg-
ar nauðsynlegt að gera sér ljóst að
þannig em vinnubrögðin.
Það segir einnig dálítið um frétta-
flutning af þessum málum að nú
virðist vera farið að gæta mikillar
óþreyju meðal almennings á Vest-
urlöndum vegna þess að ekkert
gerist í deilunni. Á hverju kvöldi
sest fólk fyrir framan sjónvarps-
skjáinn og bíður eftir einhverju
nýju í málinu. Stjómmálamenn
sem aukið hafa vinsældir sínar
vegna aðildar sinnar að málinu
Gissur Pétursson
verða einnig óþreyjufullir af því að
þeir geta ekki tilkynnt á hverjum
degi um einhverja nýja ákvörðun
sem heldur þeim í sviðsljósinu.
Fjölmiðlamir leita logandi Ijósi að
einhverri nýrri hlið á málinu, ein-
hverjum nýjum fleti sem skapað
getur umræður og helst dálitlar
deilur milli aðila.
í deilu þeirri sem þama er komin
upp þarf sennilega aldrei eins mik-
ið á yfirvegun við ákvarðanir að
halda. Óþreyjufullur almenningur
og stjórnmálamenn sem þyrstir í
nýjar fréttir daglega geta hins veg-
ar haft áhrif og í þessu tilfelli oft til
hins verra. Staðreyndin er nefni-
lega orðin sú að allt er þetta
skammtað ofan í okkur í stuttum
æsandi bútum, helst ekki lengra en
þrjár mínútur um hvert mál. Af em
skorin öll smáatriði í frásögnum
sem skýra myndina betur og eftir
stendur að heimsmyndin er í hug-
um okkar öll í stuttum hnitmiðuð-
um fyrirsögnum, hlöðnum gildis-
mati þess sem býr þær til. Þannig
er einmitt sú mynd sem okkur er
flutt af deilunni fyrir botni Persa-
flóa.
Þó svo að þetta sé fremur neikvæð
mynd sem þama er dregin upp af
fjölmiðlum nútímans, er alls ekki
svo að þeir eigi sér ekki sínar já-
kvæðu hliðar.
Múrar forræðis og miðstýringar
hafa hrunið í Austur-Evrópu frá
einu landi til annars. Sú heims-
mynd sem þar blasti við fyrir einu
ári hefur gjörbreyst og vindar frels-
is fengið að blása fýrir áorkan hinn-
ar okuðu alþýðu. Erfitt er að meta
mikilvægi fjölmiðla í þessari þróun
en Ijóst er þó að það er geysilega
mikið. E.t.v. má segja að sigur al-
þýðunnar í þessum löndum sé jafn-
framt sigur vestrænna ljósvaka-
miðla. Engin leið var fyrir stjóm-
völd að stöðva útsendingar ljós-
vakamiðla eins og þau gátu gert
með prentmiðla. Ljósvakamiðlam-
ir greindu frá lýðræðisþróun næsta
lands við hliðina og fréttir þeirra
hvöttu fólkið til dáða. Þróunin varð
ekki stöðvuð að hluta til vegna
vestrænna fjölmiðla.
Gunnar Guðbjartsson:
>5
HALFSANNLEIKUR OFTAST ER
ÓHREKJANDI LYGI“
Fimmtudaginn 25. október boðaði Stéttarsamband bænda og
Búnaðarfélag íslands til kynningarfundar um svokallaða
„GATT“-samninga í Súlnasal Hótel Sögu.
Fundarefnið var uppgefið eftirfarandi:
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra
greinir frá stefnu íslenskra stjóm-
valda í GATT-viðræðunum með
áherslu á þá þætti sem að landbún-
aði lúta.
Amund Venger, framkvæmda-
stjóri norsku bændasamtakanna,
fjallar um hugsanleg áhrif GATT-
samninganna á landbúnað á Norð-
urlöndum.
Haukur Halldórsson, formaður
Stéttarsambands bænda, fjallar um
gang GATT-viðræðnanna og af-
stöðu Stéttarsambandsins til
þeirra.
Á eftir framsöguerindunum var
fundarmönnum gefinn kostur á að
bera fram fyrirspurnir.
Jón Sigurðsson gerði grein fyrir
tilboði íslensku ríkisstjómarinnar
til „GATT“-nefndarinnar um
minnkaðan fjárstuðning við bú-
vörusöluna er næmi á ári kr. 3920
milljónum. Þessi fjárhæð skiptist
þannig:
Milljónir
Útflutningsbætur kr. 675
Annar stuðningur,
aðallega niðurgreiðslur kr. 2345
Alls kr. 3920
Auk þess taldi hann eðlilegt að
leyfa innflutning á unnum land-
búnaðarvörum, svo sem ostum,
rjómaís, jógúrt og unnum kjötvör-
um.
Fjölmiðlar — útvarps- og sjón-
varpsstöðvarnar — hafa sagt ítar-
lega frá ræðu Jóns ráðherra.
Hins vegar hafa þeir í engu getið
ræðu Norðmannsins, en í ræðu
hans komu fram mörg atriði sem
Norðmenn (a.m.k. bændur þar í
landi) telja neikvæð við þessa
samningagerð.
Haukur Halldórsson skýrði ýmis
atriði í stöðu samningsmálanna.
M.a. skýrði hann frá því að í Banda-
ríkjunum er korn greitt niður í
miklum mæli bæði fyrir innlenda
notendur þess og líka í sölu á er-
lendum markaði. Þannig greiða
þeir niður alla kjötframleiðslu sína
og margar aðrar vörur. Þessu formi
vilja þeir fá að halda áfram þrátt
fyrir kröfu þeirra til annarra þjóða
um að draga úr eða fella niður all-
an stuðning við sinn landbúnað. Af
þessu leiðir að EB-lönd eru miklu
tregari að fallast á niðurfellingu
eða samdrátt í sínum mikla stuðn-
ingi við landbúnaðinn.
Fjölmiðlar, sérstaklega útvarp og
sjónvarp, hafa ekki skýrt frá þess-
um þáttum málsins, svo ég hafi
heyrt.
Og ekkert hefur verið sagt frá fyr-
irspurnum fundarmanna né svör-
um við þeim. Því segi ég að aðeins
hafi veriðsagður hálfur sannleikur
af fundinum og varla það.
Ég bar fram sex spurningar:
1. Verði innflutningur búvara
leyfður, hvernig á þá að tryggja að
ekki berist með þeim sjúkdómar
eða mengun, sem ekki er til á ís-
landi?
Þessu svaraði ráðherrann á þann
veg að heilbrigðiseftirlit yrði að
efla. Þær heilbrigðisstofnanir, sem
nú starfa að matvælaeftirliti —
Heilbrigðiseftirlit ríkisins, Yfir-
dýralæknisembættið og Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins —
segja mér að þetta svar standist
ekki hjá ráðherra. Sölufyrirtæki í
Evrópu eiga öll að fára eftir gæða-
staðli EB. Sé út af brugðið verði
neytandinn að kæra. Eftirlitsaðilar
hér á landi fái ekki fé eða mannafla
til að rannsaka sýni úr öllum inn-
flutningi. En hvemig ættu neyt-
endur þá að geta það?
2. Ég spurði hvemig ætti að mæta
undirboðum á markaðnum.
Því svaraði ráðherrann þannig að
heimilt yrði að leggja jöfnunar-
gjald á slíka vöru í innflutningi.
En hver gæti sannað að um undir-
boð væri að ræða? Ég er viss um að
Verðlagsstofnun myndi leggja
blessun sína yfir slíkt, ef það færði
neytendum lægra vöruverð. Bænd-
ur hefðu enga stöðu til að sanna
undirboð.
3. Upplýst var að lækkun niður-
greiðslna og útflutningsbóta skv.
tilboði ríkisstjómarinnar væri svo
sem fyrr segir kr. 3.920 millj. eða
svipuð tala og allar niðurgreiðslur
búvöru voru 1989 og næstum
sama tala og söluskattur á búvörur
var það ár. Þegar söluskatturinn
eða matarskatturinn á búvömr var
samþykktur á Alþingi um áramótin
Gunnar Guðbjartsson
1987/1988 hét ríkisstjómin því að
hann yrði greiddur niður með fé úr
ríkissjóði. Ég spurði hvort fyrr-
greind tillaga væru efndir á því lof-
orði, en fékk ekkert viðhlítandi
svar.
4. Ég spurði hvort ráðherrann
hefði gert sér grein fyrir því að þær
mjólkurvörur, sem hann vildi að
fluttar yrðu inn í landið, væru um
20% af allri mjólkurframleiðslu og
sölu mjólkurafurða í landinu. Ef sú
framleiðsla félli niður, þyrftu
margir bændur að hætta búskap.
Þetta eru þær vörur, sem mest
vöruþróun hefur verið í hér undan-
farna áratugi og því furðulegra að
ráðast að þeim. Svar ráðherra var
það, að verð á þessum vömm
myndi hækka almennt, ef af
„GATF'-samningum yrði. Þá
hækkaði verð allrar búvöm á
markaðnum og ísienskur mjólkur-
iðnaður yrði að aðlaga sig að þeim
markaðsaðstæðum og ætti að geta
það. Undirboð vom ekki nefnd. En
haldist beinar greiðslur til bænda í
USA og EB, tel ég að íslenskir
bændur geti ekki staðist sam-
keppnina án hliðstæðs stuðnings.
5. Ég lét í Ijós þá skoðun að félli
20% af mjólkurframleiðslunni nið-
ur, enginn útflutningur yrði leyfð-
ur á kindakjöti en innflutningur
yrði leyfður á unnum kjötvömm,
myndi íslenskum bændum fækka
um mörg hundmð, og ég spurði í
framhaldi af því, hvort ríkisstjómin
gæti bent á hvar þessir menn og
fjölskyldur þeirra fengju vinnu og
húsnæði. En ég fékk ekkert svar við
þeirri spurningu.
6. Einnig spurði ég um hvernig
snúist yrði við félagslegum vanda-
málum, sem slíkri þróun byggðar
fylgdi, t.d. í skólamálum, heilbrigð-
isþjónustu o.fl., en ég fékk heldur
ekkert svar við þeirri spurningu.
Ég geri þá kröfu til þeirra stjórn-
málamanna, sem vilja ganga óhik-
að í þær breytingar búvömverslun-
ar og búvöruframleiðslu. sem að
framan er gerð grein fyrir, að þeir
upplýsi hvaða aðstöðu og vinnu
þeir ætla uppflosnuðum bændum í
framtíðinni og fólki í þéttbýli. sem
nú vinnur úr búvömm en mundi
missa vinnu sína við þessar fyrir-
huguðu breytingar. Gefi þeir ekki
viðhlítandi svör við þeirri spurn-
ingu eiga þeir að fá hörku andstöðu
í næstu Alþingiskosningum og eiga
ekki erindi á þing.