Tíminn - 15.11.1990, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 15. nóvember 1990
Tíminn 7
Hermann Pálsson:
Hvers á þjóðin að gjalda?
- Áminningar handa alþingi
Þegar þjóðinni var um og ó hvort hún ætti heldur að halda fom-
um sið feðra sinna ella þá að taka kristni að hætti annarra þjóða,
var heiðingjanum Þorgeiri að Ljósavatni fólginn sá vandi á hend-
ur að segja upp þau lög sem fylgja skyldu nýjum sið.
„En síðan er menn komu í búðir,“
stendur í fslendingabók Ara fróða,
„þá lagðist hann niður Þorgeir og
breiddi feld sinn á sig og hvíldi þann
dag allan og nóttina eftir og kvað
ekki orð.“ Hér voru góð ráð dýr, og
því þurfti mikið við; vandinn varð
ekki leystur nema með því móti að
hugsa málið rækilega og í góðu
næði. Málamiðlun Þorgeirs á al-
þingi árið 999 (að tali Fomaannáls;
aðrar heimildir nefna árið 1000)
hefur löngum þótt frábært snilldar-
bragð og bera vitni um skýra hugs-
un undir feldi.
Síðan þjóðin varð sjálfstæð að nýju
hefur hún kosið fulltrúa þá sem
setja henni lög á alþingi og velja rík-
isstjóm, en helsta hlutverk stjómar-
innar er að ráða úr öllum þeim
sundurleitu vandamálum sem ber
að höndum. Þjóðin greiðir ráðherr-
um sínum laun fyrir að hugsa rök-
samlega um hlutina og þegar ein-
hver ráðherra hefur svikist um þá
skyldu að hugsa tiltekinn vanda til
hlítar, þá er mál til komið að víkja
honum úr starfi og senda kauða í
vinnumennsku austur fyrir fjall eða
þá í vegabætur norður á Melrakka-
sléttu. Alþingi er skylt að fylgjast
með öllu því sem ríkisstjóm lætur
af sér leiða og kynna sér þau rök
sem liggja til þess sem hún gerir.
Ég sé yfirleitt ekki íslensk dagblöð,
svo að ég veit harla lítið um hugsan-
ir þeirra ráðherra sem nú stýra landi
og þjóð, enda er íslands sjaldan get-
ið í þeim bresku blöðum sem ég les
að jafnaði. En um daginn rakst ég á
danska blaðið Politiken og í því las
ég þá ömurlegu og ótrúlegu frétt að
íslenskir ráðamenn hefðu gefið út-
lendum herveldum 150 milljónir
króna, og þessa fémuni tóku þeir
ekki úr eignum vösum heldur af
þeim peningum sem þjóðin hafði
falið alþingi og ríkisstjóm að ávaxta
sem best og verja til þarfra hluta.
Hvers á þjóðin að gjalda? Hvers kon-
ar rök lágu til þess að ráðamenn
þjóðarinnar töldu sér heimilt að
glutra þannig fjármunum hennar?
Ég hef velt slíkum spumingum fyr-
ir mér um hálfsmánaðar bil og rætt
málið við þá íslendinga sem hér eiga
heima, og hef nú komist að þeirri
niðurstöðu að ráðherrar hafi bmgð-
ist þeirri heilögu skyldu að hugsa
málið ofan í kjölinn áður en þeir
tæmdu ríkissjóð og gáfu stórveld-
um slíka rausnargjöf. Vel má vera að
með þessu móti geti stjómin komið
sér í mjúkinn hjá Bandaríkjamönn-
um, Bretum og öðmm sem bíða eft-
ir því í óþreyju að hleypa nýrri styrj-
öld af stað í arabískri eyðimörk, en
þótt hér sé um mikinn auð að ræða
Hvers konar rök lágu til
þess að ráðamenn
þjóðarinnar töldu sér
heimilt að glutra þannig
fjármunum hennar? Ég
hef velt slíkum spurn-
ingum fyrir mér um
hálfsmánaðar bil og
rætt málið við þá ís-
lendinga sem hér eiga
heima, og hef nú komist
að þeirri niðurstöðu að
ráðherrar hafi brugðist
þeirri heilögu skyldu að
hugsa málið ofan í kjöl-
inn áður en þeir tæmdu
ríkissjóð og gáfu stór-
veldum slíka rausnar-
gjöf.
að íslenskri mælingu þá horfir mál-
ið öðruvísi við úr bæjardymm stór-
velda. Kostnaður Breta við herdeild-
irnar í Arabíu nemur meim en 200
milljónum íslenskra króna á dag, og
þó em útgjöld Bandaríkjanna
mörgum sinnum meiri. Þær 150
milljónir sem þjóðin hefur ekki efni
á að fleygja í arabíska eyðimörk em
Hermann Pálsson.
því ekki nema svo sem dropi í hafi.
Vitaskuld er það siðferðileg skylda
allra þjóða að fordæma árás íraka á
Kúveita, en hitt nær engri átt að
skattleggja íslenska þjóð í því skyni
að bjarga Kúveitum úr klóm íraka.
Ef ríkisstjórn hefði fárið eftir for-
dæmi Þorgeirs að Ljósavatni og
lagst undir feld til að rökhugsa mál-
ið, hefði hún komist að þeim niður-
stöðum sem nú verða raktar.
1. íslendingar áttu engan þátt í
hermdarverkum íraka, en á hinn
bóginn em stórveldin að nokkm
leyti samsek írökum. Allt fram að
þeirri stundu að írakar sendu her-
sveitir sínar að leggja Kúveitu undir
sig, þá vom Bretland, Bandaríkin,
Sovétríkin, Frakkland og Kína að
selja írökum hvers konar vopn, en
vopnasölur hafa jafnan leitt til styrj-
alda. Stórveldin eiga sjálf að gjalda
þeirrar heimsku sinnar að fylla
vopnabúr íraka, en hitt er fjarstæða
að fara að refsa vopnlausri og sak-
lausri þjóð sem hefur raunar óbeit á
öllum hemaði.
2. Þótt herveldin eyði geysimiklu
fjármagni til hemaðar í Arabíu, þá
telja þau slíkum peningum ekki illa
varið. Hershöfðingjar hafa nú þegar
numið geysimikla þekkingu um
hernað í eyðimörkum; verið er að
reyna ný vopn, og hitt þykir ófriðar-
sinnum fróðlegt að vita hvemig
hermenn bregðast við ofurhita í
eyðimörk, hve lengi þeir þola að
sitja í skriðdrekum, hvers konar
búningar henti best og hvers konar
mataræði, enda þykir sjálfsagt að
fara vel með þá ungu menn sem em
dæmdir til fallbyssufóðurs. Þá hefur
þekkingu manna á hemaði að næt-
urlagi skotið fram svo að um mun-
ar. Slíka þekkingu telja stórveldin
sér til tekna, þótt íslendingar græði
harla lítið á henni.
3. í stað þess að greiða herveldum
mikla peninga í uppbót fyrir þá
heimsku þeirra að selja írökum
vopn, þá hefði stjómin getað varið
þessu fjármagni í því skyni að Ijúka
við þjóðarbókhlöðu vestur á Melum.
En fjárveitinguna hefði stjómin get-
að tileinkað friði og menningu um
leið og mótmælt var morðför íraka
suður í Kúveitu.
Hlöðver Þ. Hlöðversson, formaður Útvarðar:
Jafnvægi í efnahags- og gengis-
málum spornar við byggðaröskun
Álit Byggðahreyfingarinnar Útvarðar
Hér fani á eftír svör stjómar Byggðahreyfingarinnar Útvarðar við spum-
ingum frá byggðanefnd forsætisráðherra um úrræði í byggðaþróun:
Útverði bárust eftírfarandi spum-
ingar frá byggðanefnd:
1. Telur Útvörður þörf á að spoma við
þeirri byggðaröskun sem áffamhald á
fólksflutningum síðari ára mun leiða
til?
. Svar. Hjá sérhverjum þeim, er reikn-
ar með sjálfstæðri, sérstæðri íslenskri
þjóð, er svariðJÁ.
2. spuming: Hvað sér Útvörður sér
fært að gera til að draga úr þessum
fólksflutningum?
Svar Að reyna að vera og verða vaki
-hvati þess að efla mönnum heilbrigð-
an metnað, raunsæi, kjark og frum-
kvæðisþrek og það geð að finna í eigin
garði „bölvabætur, ef hið betra tel ég,“
eins og Egill Borgarbóndi kvað í sínu
Sonatorreki.
Að andæfe því smámannlega viðhorfi
að flest sé jafnan betra í grannans
garði.
Að reyna að vinna því skilning að
þjóðfélagið má ekki án landsbyggðar-
innar vera né þess fólks sem þar elst og
starfer og kveða niður það öfugmæli
að það sé ómagi á þjóðfélaginu.
Þetta hefúr verið meginstef í mála-
fylgju Útvarðar.
3. spuming: Hverju telur Útvörður
æskilegt að breyta til þess að gera bet-
ur feert að vinna að því markmiði?
Svar. Fyrst skal vikið að hugmyndum
byggðanefhdar.
Þar eru, að mati Útvarðarmanna,
mjög jákvæðar áherslur svo langt sem
þær ná. Má nefna efnislega:
* Að stjómvöld tryggi jafnvægi í efna-
hags- og gengismálum í miði af þörf
grunnatvinnuveganna.
* Að laðað sé fram og eflt ffumkvæði
heimamanna til margs konar atvinnu-
rekstrar og samstillt átak sem flestra
aðila til að standa að rekstri, sem eftir
vandlega könnun er metinn rekstrar-
hæfur þegar sleppir stuðningi við byrj-
unarskref.
* Það viðhorf að atvinnuþróun á
hverjum stað hljóti fyrst og fremst að
byggjast á vilja, þekkingu, dugnaði og
ffamtaki heimamanna og þeirra sem
með þeim vilja þar hasla sér völl.
* Áhersla verði lögð á sjálfstæði hvers
sveitarfélags, héraðs og landshluta til
að ráða þeim málefnum sem þau hafe
töká.
Hér hafe í ágripi verið raktar áherslur
byggðanefndar, en endurtekið jákvætt
viðhorf tíl þeirra -svo langt sem þær
ná.
En hér vantar herslumun. Héraða-
vald til að hafe yfirstjóm heima, á þeim
málum er sérlega varða heimamenn
en eru ofviða einstökum sveitarfélög-
um.
Hér er ffamlag okkar Útvarðar-
manna:
Bókin Byggðamál á Norðurlöndum.
Ekki er hér tóm til að rekja efni henn-
ar. Öll þurfið þiðað lesahanavandlega,
en nefndar skulu nokkrar mótbárur
sem heyrast:
Sumir segja:
* ,Jíkki á það sama við hjá okkur og
hinum Norðurlöndunum."
Auðvitað eigum við að fella erlendar
hugmyndir að íslenskum veruleika.
En hvemig er með lög okkar? Eru
þau ekki flest nánast „kópíá' af Norð-
urlandalögum, einkanlega dönskum?
Því er stungið við fótum að læra af
grönnum okkar um valddreifingu,
héraðavald?
„Við erum svo fá,“ segja menn og
endursegja.
Var ekki Borgarfjörðurinn of fámenn-
ur, Lundarreykjadalurinn, Reykja-
heimilið, til að senda afbragðsmann-
inn Leif Ásgeirsson til Göttingen, að
hann þroskaðist til að verða einn
mestur stærðfræðingur samtíðar-
manna á heimsbyggð?
Metnaður okkar og skylda er að koma
sem flestu okkar fólki til þroska
Ef menn ekki hefðu þetta
hugsunariítið hver eftir
öðrum, væri fullyrðingin
móðgun við landsbyggð-
arfólk. Treystir einhver sér
til að staðhæfa og rök-
styðja í alvöru að lands-
byggðarfólk sé vanhæfara
við stjóm eigin mála en
fjarstýrismenn úr stofnun-
um í Reykjavík?
-hærri hundraðshluta en öðrum sam-
félögum tekst
Þá má ekki of- eða fjarstjóma.
Ennsegja menn:
* „Þriðja stjómsýslustigið yrði bara
stórtbákn."
Ef menn ekki hefðu þetta hugsunar-
lítið hver eftír öðrum, væri fullyrðing-
in móðgun við landsbyggðarfólk.
TVeystir einhver sér til að staðhæfe og
rökstyðja í alvöru að landsbyggðarfólk
sé vanhæfera við stjóm eigin mála en
fjarstýrismenn úr stofnunum í
Reykjavík?
Til dæmis Finnar dreifa verkefrium til
að ná meiri árangri fyrir minna fé.
Sama yrði hér. Auk atvinnu í héraði
við stjóm eigin mála.
Ef hugsað er til auðæfa lands eða
byggðarlags skal fyrst telja mannauð-
inn, fólkið sjálft Minnast ber snilliyrða
Kristjáns Eldjám um lífbeltin tvö, auð-
inn í lífríki sjávar og gróðri lands. Svo
er það orkan, fallvötnin og jarðhitinn.
Éf gálauslega er með farið og flutt
veldur það tjóni, ekki einasta heima-
byggð heldur samfélaginu öllu.
Énn minnist ég ferðar um Suðurland
á Reykjavíkurleið, í niðdimmu nátt-
myrkri. Flestar lágu sveitimar í
skugga, bjarmaði yfir þéttbýlisstöðum
austan fjalls en Ijómaði upp í skýi yfir
Reykjavík, þegar þangað sást
Þá hafði verið virkjað við Sog. Reist
orkuver í svokallaðri einkaeign
Reykjavíkur, þó að í stofnkostnað
rynni að nokkru svokölluð Marshall-
hjálp, er íslendingar -ekki sumir ís-
lendingar -fengu á sinni tíð.
En ýmsar sveitir í héraði orkukost-
anna voru enn án rafinagns. Væri ekki
rétt, í sviptingum samtímans, að
hrista ryk af hugmynd sem Áskell Ein-
arsson reifaði á tímum Laxárdeilu, að
leggja á umtalsvert „rennslisgjald"
sem heimahérað nyti.
Jlugmyndin, hámark þröngsýni,"
myndu sumir segja.
Hámark skammsýni er að gera sér
þess ekki grein að öll skipsrúm fleyt-
unnar þurfa að vera vel mönnuð, ef
hún á ekki að fera höll á hlið.
Er ekki rétt að skoða þetta í víðu sam-
hengi áður en menn ljúka reikniæf-
ingu um það hver annan styður eða
styrkir?
Áð lokum skulu spurðir stjómmála-
menn, viðstaddir:
Hver verða viðbrögð ykkar þegar
fram kemur það, sem við blasir, að
helmingur alþingismanna eða fleiri
verða úr landnámi Ingólfs?
Komið þið ykkur saman um að
byggja upp til jafhvægis.
RAUNVERULEGT LANDSHLUTA-
VALD?
MEÐ VAXANDI ÞUNGA VERÐUR
SPURT.
Svo vilja sumir spyija ykkur.
Verður sigling þjóðarskútunnar og
ferðalok eins og hjá Stjána bláa við
Keilisnes?
Og Öm Amarson dáinn, svo að ekki
kvæði hann erfiljóðið. .
Ólöf ríka sagði: „Ekki skal gráta Bjöm
bónda, heldur safría liði.“
Er ekki hollast að safría liði?
Þá mætti sleppa erfiljóðinu.