Tíminn - 15.11.1990, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Fimmtudagur 15. nóvember 1990
Guðný Sigurbjörg Guðjónsdóttir
Fædd 7. janúar 1892
Dáin 4. nóvember 1990
í dag, 15. nóvember, fer fram útför
Guðnýjar Guðjónsdóttur frá kirkju
Fíladelfíusafnaðar, en hún andaðist
á Elli- og hjúkrunarheimilinu
Grund 4. þ.m., en heimili sitt átti
hún að Njálsgötu 25.
Áður hafði hún búið á Akureyri og
var þar virkur félagi í Sjónarhæðar-
söfnuði, er Arthur Gook stofnaði og
veitti forstöðu um árabil. Eftir að
hún flutti til Reykjavíkur var hún í
tengslum við söfnuð Einars Gísla-
sonar, Fíladelfíu, og síðasta ósk
hennar var að verða kvödd frá þeirri
kirkju.
Síðustu tvö ár dvaldi hún á Elli- og
hjúkrunarheimilinu Grund við þol-
anlega heilsu, hafði fótavist, gat les-
ið lítið eitt, hlustaði á útvarp og
reyndi að fylgjast sem best með því
sem var að gerast og framförum í
þjóðfélaginu.
Guðný var fædd að Böðvarshólum í
Vesturhópi 7. janúar 1892 og því
nær 99 ára er kallið kom.
Foréldrar hennar voru hjónin
Kristín Árnadóttir frá Hörgshóli í
Vesturhópi og Guðjón Helgason,
síðast fiskmatsmaður á Akureyri.
Guðný ólst upp með foreldrum sí-
um í Vesturhópi fram að átján ára
aldri, en þá flutti fjölskyldan til ísa-
fjarðar og síðan til Bolungarvíkur. í
Bolungarvík kynntist hún eigin-
manni sínum, Jóhanni Þorgeiri
Hjaltasyni, vélstjóra, frá Brekku í
Nauteyrarhreppi.
Fyrstu árin bjuggu þau í Bolungar-
vík og þar voru elstu dætur þeirra,
Guðríður Marta og Guðjónína Krist-
ín, fæddar.
Þá var flust til ísafjarðar og þar
fæddust þrjú barnanna, Gunnar, Jó-
hanna Ólöf (Nanna) og Árni Garðar.
Foreldrar Guðnýjar höfðu flutt til
Akureyrar 1912 og eftir að Garðar
fæddist, sem var 1920, ákvað fjöl-
skyldan að flytja til Akureyrar og
keypti sér lítið hús í Fjörunni er
nefnt var Smiðjan. Jóhann stundaði
sjó og var lengst af vélstjóri á skip-
um föður míns. Hann lést á Hrafn-
istu í Reykjavík fýrir rúmlega 30 ár-
um.
Á Akureyri ræktaði Guðný fallegan
blóma- og matjurtagarð við Smiðj-
una, er vakti athygli og aðdáun
þeirra er þar áttu leið um og voru þó
margir fallegir garðar í Fjörunni og
vel hirtir.
Matjurtirnar voru góð búbót fyrir
heimilið sem oft var mannmargt.
Elsta dóttir þeirra, Marta, hjúkrun-
arkona, giftist norskum manni,
Freidar Johansen, og áttu þau tvo
drengi, Hans og Gunnar, en þau
slitu samvistum og tók Guðný þá
drengina, er voru kornungir, og ól
þá upp til fullorðinsára. Marta fór til
hjúkrunarnáms til Kaupmanna-
hafnar, giftist dönskum tollverði og
bjó þar til æviloka.
Kristín giftist Þorgeiri Lúðvíkssyni,
bónda og sjómanni, frá Vopnafirði.
Bjuggu þau þar, á Akureyri og í
Reykjavík, en hann er látinn fyrir
mörgum árum. Börn þeirra voru
sex. Kristín er nú á sjúkrahúsi, en
hún hefur átt við vanheilsu að stríða
undanfarin ár.
Gunnar var stýrimaður, kvæntur
Ingu Fjeldsted. Áttu þau tvö syni.
Gunnar lést 1974.
Jóhanna Ólöf (Nanna) giftist amer-
ískum landgönguliða, er hér var á
stríðsárunum, Burr Daniel, og er
hún búsett í Frankfurt í Kentucky í
Bandaríkjunum. Börn þeirra voru
þrjú.
Nanna hefur verið sjúklingur und-
anfarin ár, dvalið mikið á spítölum,
er ekki ferðafær og getur því ekki
verið við útför móður sinnar. Meðan
hún hafði heilsu, heimsótti hún oft
móður sína.
Yngstur var Garðar, stýrimaður.
Hann fórst með amerísku skipi á
Kyrrahafi 1952. Hann átti ameríska
konu, en hún fórst í flugslysi og
voru þau barnlaus.
Auk þess að ala upp tvo dóttursyni
sína, Hans og Gunnar, ól Guðný upp
þriðja drenginn, Ib Henrik Peder-
sen, er hún tók sem kornabarn af
danskri stúlku á Akureyri, er hafði
átt hann með dönskum farmanni á
skipi D.F.D.S., er sigldu þá til ís-
lands.
Stúlkan, er var á Akureyrarspítala
og hafði kynnst Mörtu dóttur Guð-
nýjar er þar starfaði, bað nú Guð-
nýju fyrir barnið á meðan hún færi
snögga ferð til Danmerkur. Svo fór
að Guðný heyrði aldrei frá stúlkunni
framar, né heldur föðurnum. Hún
lét drenginn ekki frá sér en gerði
hann að kjörsyni sínum. Ib lærði
framreiðslustörf og starfaði við það,
en hann er nú látinn. Ekkja hans er
Guðlaug Jónsdóttir og áttu þau einn
son. Guðlaug reyndist Guðnýju vel.
Hans dóttursonur Guðnýjar reynd-
ist ömmu sinni frábærlega, leit ætíð
til með henni og aðstoðaði hana á
allan hátt og það sama gerði kona
hans, Hrafnhildur Tómasdóttir,
enda bar Guðný mikið traust og hlý-
hug til þeirra. Hans lést á besta
aldri, en Hrafnhildur hélt áfram að
hugsa um Guðnýju og annast mál
hennar og heimsótti hana reglulega
tvisvar í viku, þann tíma sem hún
dvaldi á Grund.
Gunnar, dóttursonur hennar er
hún og ól upp, er búsettur í Ósló.
Hann hefur einnig sýnt ömmu sinni
mikla tryggð og hjálpsemi, og hún
hafði á orði að þeir hefðu vissulega
launað sér uppeldið.
Gunnar hefur undanfarin jól heim-
sótt ömmu sína ásamt konu sinni og
gladdi það gömlu konuna mjög.
Systkini Guðnýjar á lífi eru: Hólm-
fríður, Ásta Zoéga og Friðrik Guð-
jónsson, útgerðarmaður, nú á
Hrafnistu í Hafnarfirði.
Guðný bjó í fjölda mörg ár ein í ris-
íbúð sinni að Njálsgötu 25, eða allt
til þess að hún 95 ára þurfti að fara á
augndeild Landakotsspítala og
gekkst þar undir uppskurð á auga og
við það fékk hún nokkra sjón.
Aldrei fékk hún heimilisaðstoð
meðan hún bjó ein í óhentugri ris-
íbúð sinni, en innkaup önnuðust
hennar nánustu fyrir hana og kaup-
maðurinn á horninu sendi henni
matvörur eftir beiðni hennar.
Guðný var harðgerð kona, skap-
mikil en raungóð, lróð og hjálpsöm.
Henni var gefinn mikill trúarstyrkur
og hjálpaði það henni, því að margt
misjafnt mátti hún reyna á langri
æfi. Nú hefur hún fengið kærkomna
hvfld, en oft hafði hún á orði hvað
þetta líf entist og ekki bar hún kvíða
fyrir umskiptunum.
Gengin er merk kona. Hún hvfli í
friði.
Björn Ingvarsson.
BÓKMENNTIR
Edmund Burke
Stanley Ayling: Edmund Burke.
His Life and Opinions. John
Murray 1988.
Burke var einn meðal stofnenda
„Bókmenntaklúbbsins", sem kennd-
ur er við dr. Johnson, stofnaður
1764. Meðal annarra stofnenda var
Johnson, Joshua Reynolds og
tengdafaðir Burkes, Nugent læknir.
í „Boswell’s Life of Johnson" er
nokkrum sinnum minnst á Burke
og svo virðist sem Johnson hafi met-
ið hann framar öðrum mönnum.
„Burke er einstakur maður. Andríki
hans er óþrjótandi ...“ Samtíðar-
menn Burkes voru sama sinnis.
Burke vakti á sér athygli með riti
sínu „Origin of Our Ideas of the Su-
blime and the Beautiful" 1757. Þetta
rit var víðlesið, m.a. varð þýski
heimspekingurinn Kant hrifinn.
Ayling segir ævisögu Burkes og þar
með sögu hans sem stjórnmála-
manns, ræðusnillings og höfundar
rita sem höfðu mikil mótunaráhrif á
stjórnmálastefnur þá og síðar og
hafa enn. Burke fæddist 1729 í Dyfl-
inni á írlandi. Faðir hans var lög-
fræðingur, mótmælendatrúar, en
móðir hans kaþólsk. Hann gekk í
kvekara-skóla og þar hlaut hann
ágæta menntun, og síðar í Trinity
College. Hann stundaði lögfræði en
gaf sig aldrei að störfum sem lög-
fræðingur. Áhugi hans á pólitík og
heimspeki varð til þess að hann
helgaði sig ritstörfúm og stjórn-
málastarfsemi. Hann var ritstjóri
„The Annual Register", sem tók að
koma út 1758 og var ársannáll um
helstu viöburði og athafnir. Þekking
hans og áhugi á stjórnmálum og
heimspeki komu sér vel í því starfi
og 1765 varð hann þingmaður.
Hann var stuðningsmaður Rocking-
hams markgreifa og þar með
Whiggi, andstæðingur Torýanna.
Whiggarnir töldu sig arftaka Bylt-
ingarinnar 1689, en með þeirri bylt-
ingu mótaðist „réttarríkið" í vestur-
evrópskri merkingu hugtaksins nú á
dögum. Jafnvægi milli konungs-
valds og þings og almenn mannrétt-
indi unnust án blóðbaðs. „Réttar-
ríki, mannréttindi og andlegt og
efnalegt frelsi, samkomulag hinna
ýmsu hagsmunahópa samfélagsins,"
þetta var pólitísk stefna Burkes.
Þau deilumál, sem bar hæst á síðari
hluta 18. aldar á Englandi, voru
réttindi kaþólskra manna á írlandi,
frelsisstríð ensku nýlendumann-
anna í Norður-Ameríku, deilurnar
út af nýlendukúgun Breta á Indlandi
og afstaðan til frönsku stjórnarbylt-
ingarinnar 1789. Burke tók skelegga
afstöðu í öllum þessum málum.
Hann krafðist mannréttinda fyrir
írska kaþólikka, taldi stríðsrekstur
Englendinga í nýlendunum vestan
hafs ranga og varð fyrsti talsmaður
þeirra, sem átöldu nýlendukúgun
Englendinga á Indlandi. Hann barð-
ist einnig gegn þrælahaldinu í ný-
lendum Breta og annarra. Indlands-
málin urðu dómsmál og rannsókn
aðgerða Hastings stóð í mörg ár.
Þegar „Wealth of Nations", eftir Ad-
am Smith, kom út, varð fjaðrafok
ekki síst meðal þeirra sem aðhyllt-
ust stigveldið. Þótt Burke skildi
manna best nauðsynina á helgi
erfðavenja, sem var grundvöllur
stigveldisins, þá kunni hann að meta
kenningar Adams Smiths fyllilega,
enda taldi Smith að hann væri einn
meðal þeirra örfáu, sem skildu
kenningar hans.
Burke varð snjallasti ræðuskör-
ungur enska Parlamentsins á síðari
hluta 18. aldar. Ræður hans voru svo
vel uppbyggðar að andstæðingar
hans gátu oftast ekki svarað honum,
hann talaði þá í kaf, ef svo mætti
segja. Þegar mest gekk á vegna Ind-
landsmálanna, tók ræða hans gegn
umsvifum enska verslunarfélagsins
á Indlandi níu daga. Og það var
hlustað, ræðusnilld hans var ein-
stök, þekking hans á málefnunum
gjörtæk og tungutakið og mál-
menntun hans bar af. Þó fór því
fjarri að andstæðingar hans gætu
ekki komið fyrir sig orði. Málsmeð-
ferð og ræðusnið enskra þingmanna
á þessum tímum markaðist af rök-
festu og menntun. En Burke bar af
þeim öllum.
Sem rithöfundur skaraði Burke
fram úr öðrum. Bréf hans, sem gefin
hafa verið út í 10 bindum, eru náma
glæstrar ensku.
Burke mótaði framar öðrum
grundvallarstefnu varðveislusinna í
breskum stjórnmálum allt fram á
okkar tíma. Stefna breskra íhalds-
manna (conservatives) er formuð af
Burke, beint og óbeint. Einstakling-
urinn og heilagur réttur hans til
mannréttinda og frelsis, réttarríkið
og skipting ríkisvaldsins og fyrst og
fremst ábyrgð hvers einstaklings
gagnvart samtíðinni og ekki síður
fortíðinni og framtíðinni var inntak
skoðana Burkes.
Þessar skoðanir birtast skýrast í
frægasta riti hans „Reflections on
the Revolution in France" sem kom
út 1790.
Það furðulega við þá bók er glögg-
skyggni Burkes á framhald bylting-
arinnar, sem hófst 1789.
Hann sá fyrir hvert framhaldið
yrði, ef gjörræðisvaldið næði undir-
tökunum í samfélaginu, vald án
lagalegra takmarkana, vald sem
gæti á hverjum tíma réttlætt gerðir
sínar með „almannanauðsyn",
óljósu slagorði, sem gjörlegt er að
nota við hvaða tækifæri sem gefst.
Hann sá fram á, að þegar grundvall-
arreglurnar um almennt samkomu-
lag stétta og hópa (eins og hann sá
þær fyrir sér í enskum stjórnmál-
um) koðnuðu niður, þá kæmi upp
hið algjöra ríkisvald, gjörræðisvald
óvandaðra pólitíkusa. Hann sá fýrir
þá tíma, þegar göturennulýður Par-
ísar, þ.e. skrfllinn, væri notaður til
að styrkja harðstjórana í sessi og
verstu einkenni mennsks eðlis
myndu móta samfélagið. Ritsnilldin
einkennir þessa bók, hann fer á
kostum gegn sýndarmennskunni,
hræsninni og sérhagsmunapoti
„þessa safnaðar meðalmennskunn-
ar“ sem sat á Stéttaþinginu fyrir
hönd Þriðju stéttar.
Kveikjan að þessu riti Burkes voru
þau áhrif sem Franska stjórnarbylt-
ingin virtist hafa á ýmsa samtíðar-
menn Burkes á Englandi. Ekki síst
urðu ræður prests nokkurs, Ri-
chards Price, til þess að upp úr sauð.
Prestur þessi hélt ræðu á fundi
nokkurskonar „vináttufélags
frönsku byltingarinnar", þar sem
prestur þessi „hrærði saman sið-
ferðilegum áminningum undir
kenningum kristninnar og pólitísku
blaðri, tilvísunum til atburðanna á
Frakklandi". Þetta sullumbull krist-
indóms og félagshyggju fór svo
mjög fyrir brjóstið á Burke að hann
sá skýrar en e.t.v. áður hversu
slepjulegt mannúðarvæl gæti villt
um fyrir almenningi, væri það sett
undir kristileg forteikn.
„Reflections on the Revolution in
France" varð opinberun fjölda
manna, sem hingað til höfðu ekki
uggað að sér, bókin seldist og seldist
og var þýdd á aðrar tungur.
Það eru fimmtíu ár síðan síðasta
ævisaga Burkes kom út og nú eru
mun ítarlegri heimildir til staðar,
sem er útgefið 10 binda Bréfasafn
Burkes. Höfundur notar prentaðar
heimildir og honum hefur tekist að
skrifa skilmerkilega ævisögu þessa
mesta áhrifamanns um enska pólitík
frá 18. öld og fram á okkar daga.
Burke lést 1798.
Siglaugur Brynleifsson