Tíminn - 16.11.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 16. nóvember 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Áskell Einarsson:
Vitnað yfir moldum Byggða-
stofnunar og byggðastefnu
Hugleiðing í framhaldi svara Fjórðungssambands Norðlendinga í Borgarnesi 8. október 1990
Með bréfi 26. júní s.l. til landshlutasamtaka sveitarfélaga kynnti
Byggðanefnd forsætisráðherra stefnu sína í atvinnumálum. Að-
gerðir í byggðamálum markaði nefndin í þrem meginatriðum. í
fyrsta lagi stofnun atvinnuþróunarfélaga í samstarfi við Byggða-
stofnun. í öðru lagi að starfsháttum Bygjgðastofnunar verði
breytt svo að hún sinni atvinnuráðgjöf. I þriðja lagi stuðli
Byggðastofnun að samstarfi við rannsóknarstofnanir atvinnu-
veganna og Háskóla íslands um miðlun tæknilegra framfara.
Niðuriag stefnumótunar
Byggðanefndar er svohljóðandi:
„Þaö er ekki ætlun nefndarinnar
að ríkisvaldið taki að sér aukna
ábyrgð á atvinnuþróun í landinu
heldur er atvinnuþróunarfélögum
ætlað að sinna undirbúningi og
stofnun fyrirtækja, sem verði síðan
á ábyrgð þeirra sem reksturinn
annast, þannig að ríkisvaldið styðji
heimaaðila, en stjórni þeim ekki.“
Það er deginum Ijósara að orðalag
nefndarinnar má túlka á þann veg
að ríkisvaldið hætti að stuðla að al-
mennum byggðaaðgerðum, t.d. já-
kvæðum byggðaþróunaráætlun-
um, en haldið verði áfram þeirri
bitapólitík, sem er að ganga af
Byggðastofnun sjálfdauðri í ætlun-
arverki sínu.
Krossaprófið í Borgamesi
Alls var 37 aðilum stefnt í Borgar-
nes 8. október s.l. til að svara eftir-
farandi spurningum: í fyrsta lagi:
Telur þú þörf á að sporna við bú-
seturöskun? í öðru lagi: Hvað
sérðu þér fært að gera til að draga
úr búseturöskuninni? í þriðja lagi
var óskað ábendingar um mark-
vissar aðgerðir.
Svo fór sem fyrr, að eigi gátu tíu
svarað því, sem einn spurði. Sumir
héldu sig við leistann sinn, í þeim
hópi var Fjórðungssamband Norð-
lendinga. Aðrir viku frá spurning-
unum eða virtu þær ekki viðlits.
Leiðir til jákvæðrar
byggðaþróunar
Þjóðfélagsstefna, sem stuðlar að
félagslegu jafnrétti þegnanna, án
tillits til búsetu. Jafnræði þegn-
anna um nýtingu hagstæðra land-
kosta og búsetuskilyrða, hvar sem
er í landinu. Undirstöðuatvinnu-
vegirnir, gjaldeyrisöflunin og nýt-
ing landkosta, búi við eðlilegt fjár-
hagslegt umhverfi, til að vera leið-
andi afl í efnahagskerfinu og um
val búsetuskilyrða í landinu.
Stjórnsýslulegt mótvægi verði í
landinu í samræmi við búsetu-
hagsmuni og byggðaþróun.
Ríkisþjónusta gegn
sama gjaldi um landið allt
Stjórnsýsluþjónusta og velferðar-
þjónusta, sem kostuð er af al-
mennu fé, verði veitt á sama verði,
hvar sem er í landinu.
Byggðasjónarmið um staðarval
vegi á móti forréttindum til
útlendinga vegna stóriðju
Staðarval stóriðjufyrirtækja mið-
ist við að saman fari byggðahags-
munir þjóðarinnar um eflingu
byggðaþróunar, þegar erlendum
stórfyrirtækjum eru látnar í té
ívilnanir, fram yfir innlenda aðila í
landinu um atvinnurekstur í land-
inu.
Gegnir Byggðastofnun
hlutverki sínu?
Hverfa verður frá starfsháttum,
sem einkennt hafa vinnulag
Byggðastofnunar síðustu árin. Að-
skilja verður hjálparaðgerðir
vegna atvinnuástands frá langtíma
byggðaaðgerðum. Verði þetta ekki
gert gleypa hjálparaðgerðirnar
áfram allt það fjármagn, sem ætlað
er til byggðaaðgerða, þannig að
ekki fæst nægur stuðningur til
raunverulegra byggðaþróunarað-
gerða.
Byggðaþróunarsjóðir
landshlutanna
Sérstakir byggðaþróunarsjóðir
landshlutanna njóti verulegra
óafturkræfra framlaga af fjárlaga-
fé, auk framlaga heimamanna.
Landshlutasjóðirnir tengist
Byggðasjóði. Þeir kosti atvinnu-
ráðgjöf, frumathuganir á atvinnu-
möguleikum og stuðli að undir-
búningi að stofnun fyrirtækja.
Sjóðirnir annist einnig sérstaka
lánafyrirgreiðslu til að stuðla að
eiginfjármyndun fyrirtækja, t.d. í
formi víkjandi lána eða afskrifta-
lána, á meðan fyrirtækin búa við
þyngstu greiðslubyrðina, vegna
fjármagnskostnaðar og afborgana
stofnlána.
Ríkisframlag til byggða-
aðgerða verði 2% af fjárlagafé
Framlög af fjárlagafé til byggða-
mála verði á ný 2% allra ríkis-
tekna, eins og ákveðið var, þegar
lagaákvæði um Framkvæmda-
stofnun ríkisins voru sett í upp-
hafi.
Ákveðinn hluti Lánasjóðs
sveitarfélaga til byggðaaðgerða
Lánasjóði sveitarfélaga verði skylt
að veita sveitarfélögum þróunar-
lán út á stofnkostnaðargreiðslur
Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga, og til
sama tíma og þessar greiðslur ber-
ast.
Skattlagning til
Reykjavíkurborgar er á
kostnað landsbyggðarinnar
Tekjustofnakerfi sveitarfélaga
verði breytt á þann veg að komið
verði í veg fyrir varanlegt misvægi
sveitarfélaga á landsbyggðinni
gagnvart höfuðborginni, um
tekjuöflun til að sinna verkefnum
sínum á sambærilegan hátt.
Sjálfstæð útibú
fjárfestingasjóða og forræði
útibúa ríkisbankanna
Eftir sameiningu fjárfestinga-
sjóða verði stofnuð útibú í lands-
hlutunum, sem hafi sjálfstæða yf-
irstjórn sinna mála. Komið verði á
sjálfstæði útibúa ríkisbankanna til
ákvarðanatöku.
Lýðræðislega kjöríð stjómvald
í landshlutunum - Þjónustu-
stofnanir landshlutanna
Ráðstafanir verði gerðar til að
koma á raunverulegri valddreif-
ingu frá ríkiskerfinu til stjórn-
valds, sem sæki umboð sitt milli-
liðalaust til kjósenda, í hverjum
landshluta eða kjördæmi. Reistar
verði þjónustustofnanir ríkisþjón-
ustu í hverjum landshluta, með
dreifðum þjónustuútibúum, sem
færi þjónustuna nær starfsvett-
vangi þeirra, er nú þurfa að sækja
hana til fjarlægari byggða.
Dreifing umboðsstjómar
sýslumanna
Við aðskilnað dómsvalds og um-
Áskell Einarsson
Byggðaáætlun til aldamóta - Ný
holskefla í búsetu þjóðarinnar
Sérstök byggðaþróunaráætlun,
sem miðar við næstu aldamót, til
að vega á móti búsetu- og atvinnu-
röskun, sem kemur í kjölfar stór-
iðju á Suðvesturlandi. Með áætl-
uninni verði gerðar sérstakar ráð-
stafanir til að koma í veg fyrir, að
lyrirhugaðar samdráttaraðgerðir
Má vera að stutt verði í það, að raunhæf byggða-
stefna verði tröllum gefin í þessu landi og að sá
þáttur fari fyrir róða í hagstjórninni.
Það læðist að mér sá grunur, að fleiri en ég hafi
verið sama sinnis um að rekunum hafi verið kast-
að. Var þetta nánast minningarfundur um Byggða-
stofnun og genginn veg byggðastefnu á íslandi,
ferð án fyrirheits eða vissa um framhaldslíf?
boðsstjórnar í héraði verði komið
á umboðsþjónustu, með útibúum,
frá sýslumannsembættum, sem
taki að sér umboðsstörf fyrir fleiri
opinbera aðila. Þannig verði aukin
þjónusta tiltæk víðar og nær
þeim, sem nú sækja hana oft um
lengri veg og með ærnum kostn-
aði.
Byggðasjóður stuðli að
raunverulegri byggðaþróun,
Atvinnutryggingarsjóður annist
hjálparaðgerðir við byggðalögin
Hlutverk Byggðastofnunar verði
endurskoðað. Atvinnutrygginga-
sjóður annist framvegis hjálpar-
aðgerðir vegna bágrar stöðu ein-
stakra byggðarlaga og hafi til þess
afmarkað fjármagn. Byggðastofn-
un annist áætlanagerð um upp-
byggingu landsvæða og lands-
hluta, sem stuðli að eflingu og
framsækni einstakra byggðar-
laga.
vegna stóriðjuframkvæmda bitni á
landsbyggðinni, utan Suðvestur-
landsins.
Byggðaröskunartímabilinu
verði lokið fyrir árið 2000
Markmið þessarar áaetlunar er að
árið 2000 verði lokið núverandi
búseturöskunar-tímabili og þá
verði tryggður varanlegur árangur
um mótvægi í byggð landsins til
framtíðar.
Byggðaþróunaráætlunargerð
tengist landsskipulagi
Samhliða slíkri byggðaáætlun
verði gerð skipulagsáætlun um
staðarval byggðar í landinu, þar
sem mótað er byggðamynstur, sem
leiði til jafnvægis í byggð og jafn-
ræðis til hagsældar í landinu.
Svo kom amen eftir efninu
Sá prúði maður Jón Helgason,
formaður Byggðanefndar forsætis-
ráðherra, þakkaði mikinn mál-
flutning, sem hann taldi að nefnd-
inni komi að liði. Það er hennar
hlutverk að skila tillögum til for-
sætisráðherra.
Á fundinum komu fram skondn-
ar hugmyndir, t.d. að byggða-
vandi íslendinga væri á heims-
mælikvarða.
Forstjóri Iðntæknistofnunar
benti á gagnsleysi fjárvana at-
vinnuþróunarfélaga og að
Byggðastofnun ætti að söðla um
og verða raunhæf þróunarstofn-
un, sem leysti vandamál manna
utan af landsbyggðinni.
Enginn tók í ístaðið með
Byggðastofnun, aðrir en þeir sem
þar eiga hlut að máli. Þetta var
líkast minningarathöfn um mis-
lukkaða byggðastefnu og handar-
bakavinnubrögð í Byggðastofn-
un.
Margir vitnuðu, svo að mest
minnti á sveitajarðarför í Þing-
eyjarsýslu um aldamót. Síðastur
blessaði formaðurinn af sínum
virðuleik. Ekki fékk hann það
veganesti, sem dugar til að gera
haldgóðar tillögur til „yfirboð-
ara“ síns. Ljóst er að tillögurnar
frá 26. júní s.l. hafa ekki nægi-
legt flotmagn, sem lokaniður-
staða.
Kannski gleymist þetta allt, svo
sem var um byggðaþáttinn í stað-
arvali álvers á Islandi. Hann var
aldrei inni í dæminu, upplýsti
forsætisráðherra á fundi sæitar-
stjórnamanna af Suðurnesjum í
Vogum.
Má vera að stutt verði í það, að
raunhæf byggðastefna verði tröll-
um gefin í þessu landi og að sá
þáttur fari fyrir róða í hagstjórn-
inni.
Vonandi verður Jón Helgason
búinn að segja amen eftir efninu,
áður en svo verður. Byggðastefna
verður ekki mótuð á kjaftamessu,
eins og haldin var í Borgarnesi.
Var þetta bara þykjustuleikur,
eins og var um staðarval fyrir
stóriðju á landsbyggðinni?
Ég er efins um það að þeir, sem
yfirgáfu fundarsætin í Borgarnesi
8. október, hafi í raun trúað að
eftirtekja væri ráð til að stöðva
búseturöskun í landinu.
Það læðist að mér sá grunur, að
fleiri en ég hafi verið sama sinnis
um að rekunum hafi verið kastað.
Var þetta nánast minningarfund-
ur um Byggðastofnun og genginn
veg byggðastefnu á íslandi, ferð
án fyrirheits eða vissa um fram-
haldslíf?
Mikið eigum við undir nefnd
Jóns Helgasonar um betra fram-
haldslíf í byggðamálum. Hver veit,
á dögum kraftaverka og tækni-
framfara er flest mögulegt. Jón
Helgason er vafalaust góður
vatnamaður; má vera að hann
komi safni sínu yfir aurana í hús
hjá forsætisráðherra.
LESENPUR SKRiFA
Hver græðir á vaxtahækkun?
Verkamannafélagið Dagsbrún mót-
mælir vaxtahækkun Islandsbanka
sem það á hlut í.
Bankastjóra þykir skjóta skökku
við ef Dagsbrún vill ekki ávaxta líf-
eyrissjóð sinn þar sem vextir eru
hæstir.
Eðlilegt má kalla að menn vilji hafa
ríflega vexti af sparifé þegar þeir eiga
það en vilji jafnframt lága vexti þeg-
ar þeir skulda.
En fleira kemur hér til álita. Vaxta-
kjör í landinu hafa áhrif á verðlag
allt. Hækkun vaxta hækkar allt
vöruverð. Þess vegna mótmælir
Dagsbrún. Sparifjáreigandinn veit
væntanlega að á móti hækkun vaxta
af sparifé hans kemur almenn
hækkun á því sem hann þarf að
kaupa.
Þá vaknar spurning.
Hvað þarf maður að eiga mikið
sparifé til þess að græða á vaxta-
hækkun? Hversu mikið þarf spariféð
að vera svo að vaxtahækkun á því
geri betur en vega upp á móti hækk-
un þess sem kaupa þarf?
Okkur eru birtar ýmsar hagtölur
um efnahagsmál og þjóðarhag. En
ég man ekki til að hafa séð nein svör
við þeim spurningum sem hér eru á
blaði.
H.Kr.